Ja çfarë shkruhet në një fjalor Enciklopedik spanjoll-amerikan për Elbasanin në vitin 1890:

Elbasani ndodhet në sanxhakun e Dibrës, vilajeti Manastir, Shqipëri, Turqia Evropiane; 10.500 banorë. Ndodhet në jugperëndim të Dibrës, në verilindje të Beratit, në bregun e djathtë të Shkumbinit, lumë që përbën kufirin jugor të Shqipërisë së Epërme. Sipas tregimit të Hahn-it, Elbasani kishte 2000 shtëpi turke në 1854 dhe 200 të banuara nga ortodoksë, përveç disa shqiptarëve vllahë dhe ciganë të banuar kryesisht në periferi. Dozon, i cili vizitoi Elbasanin në vitin 1875, thotë se kishte 1400 shtëpi shqiptare turke, 100 shtëpi shqiptare ortodokse, 100 shtëpi vllahe, rreth njëzet xhami, nga të cilat dymbëdhjetë kishin minare, dy kisha dhe një peshkop.

Ai thotë se fusha e Elbasanit nuk është shumë e gjerë dhe është e rrethuar me male nga tre anët; Toka përreth është e kultivuar me kujdes. Pamja e këndshme shihet kudo. Kjo është pjesërisht për shkak të numrit të madh të pemëve frutore që rriten kudo. Rrethinat e afërta janë plot me ullishte dhe vaji është burimi kryesor i pasurisë në rreth. Këto plantacione shërbejnë si varreza për turqit dhe si kullotë për delet që enden ndër varre.

Elbasani ka dy lagje të krishtera me nga 100 shtëpi dhe një kishë: e para e banuar nga shqiptarë që praktikojnë ritin lindor; e dyta nga Vllahët. Peshkopi, i cili është edhe peshkopi i Durrësit, jeton në rrethin shqiptar. Dioqeza e tij përfshin 1200 shtëpi, të shpërndara në një numër të madh dhe fshatrat. Vllahët, edhe pse kanë kishën dhe shkollën e tyre të veçantë dhe mes të cilëve flitet vetëm greqisht, njohin autoritetin e peshkopit. Elbasani është Albanon i lashtë ose Albanopolis.

Marrë nga "Albanian Digital Archives and Collections"