Personazhi i gruas së mjekut, tek romani Verbëria i Jose Saramangos

Brajan Sukaj

“Sipas meje kemi qenë te verbër, të verbër që, megjithëse shohim, nuk shohim”

Është mbyllja e vizionit thellësisht pesimist të botës sipas Saramagos të përshkruar në romanin e tij më të famshëm “Verbëria”.

Në një vend të papërcaktuar,  një person, pasi fillon të mos shohë më, drejtohet menjëherë tek mjeku okulist  i cili, të nesërmen humb edhe ai shikimin. Shumë shpejt përhapet lajmi që në vend është përhapur një epidemi e pashpjegueshme verbërie, origjina e të cilës është e panjohur. Ndryshe nga verbëria e zakonshme që është e errët, ajo në vepër përshkruhet si e bardhë. Qeveria fillon marrjen e masave ndaj të sëmurëve duke i mbyllur në karantinë në një ish institut psikiatrik, pasi vërehet që është një sëmundje ngjitëse. Në fakt viktima infektohet duke parë të verbrin në sy.

Personazhi kryesor i veprës, gruaja e mjekut, është e vetmja që ka imunitet ndaj kësaj sëmundje. Kur sheh bashkëshortin që e marrin për ta izoluar në karantinë, hiqet si e verbër që të mos e braktisë. Këtu fillon tmerri i saj. Shumë shpejt bëhet dëshmitare e efekteve shkatërruese, që ka kjo gjendje tek njerëzit, që nxjerr në pah anët më të errëta të natyrës njerëzore. Të izoluarit kthehen  në qenie të rrezikshme, dhe këtu kupton që në një botë të verbër, ai që shikon është i dënuari më i madh. Një grup nga të izoluarit, gjithashtu të verbër, pasi arrin të sigurojë në një farë mënyre një armë, marrin ushqimet që janë për të sëmurët dhe, nën kërcënimin e armës, kërkojnë nga të tjerët të gjithë paratë dhe të ardhurat që kanë në këmbim të ushqimeve. Kur paratë mbaruan, ato kërkuan trupat e femrave të izoluara. Të prekur në instinktin bazë, atij të mbijetesës, të ndodhur midis udhëkryqit jetë apo vdekje nga uria, gratë detyrohen të shkojnë tek to. Njëra prej tyre është edhe gruaja e mjekut.

Këtu kemi një relativizim të konceptit të moralit. Dhe gruaja e mjekut është një personazh  thellësisht i moralshëm, megjithëse kryen një veprim që, në kushte të tjera nuk do të ishte i tillë.

Verbëria në fakt paraqitet si metafora e indiferencës ndaj tjetrit. Bota është e mbushur me të verbër. Shumë shpesh pyesim veten çfarë është ajo gjë që pengon njerëzit të shohin gjithçka që po ndodh në botë, apo rreth tyre?

Mbase autori duke pare natyrën morale të gruas së mjekut, ndryshe nga masat e njerëzve, vendos ta bëjë shpëtimtaren e një bote ku rregullat nuk ekzistojnë. Por është vërtet një bekim të shohësh në një botë të tillë?

Ajo në një çast kujton se ka humbur edhe ajo shikimin, pasi pamja turbullohet, por  nuk ishte verbëria, ishin lotët e saj që mjegulluan gjithçka, lotët për atë që sapo bëri, megjithëse nuk kishte zgjidhje tjetër.

Pasi gruaja kupton që rojet që ruajnë të izoluarit nuk janë më, atëherë dalin menjëherë nga instituti i karantinës. Por ajo që gruaja ka përpara kur sheh qytetin, është një tmerr akoma më i madh. Sëmundja nuk ka kursyer askënd. Godinat, rrugët, banesat, gjithçka, janë të braktisura. Ajo i drejton dhe kujdeset për të verbrit e tjerë, ato që mbijetuan, derisa një ditë, sëmundja largohet vetvetiu dhe njerëzit fillojnë të shohin përsëri. Ndërgjegjësohen për pasojat e verbërisë së tyre. Shohin rrënojat e një bote që nuk është më. A ka perspektivë një botë e tillë? Është një pyetje pa përgjigje.