Intervistoi: Reldar Dedaj
Konflikti i vazhdueshëm në Ukrainë, pandemia e Covid-19 që nxori në pah mungesën e aftësisë për t’iu përgjigjur krizave dhe qëndrimi armiqësor i administratës Trump ndaj Europës e kanë detyruar kontinentin të rishqyrtojë dobësitë e tij dhe të rrisë shpenzimet për mbrojtjen dhe sigurinë. Por nëse Europa po përgatitet dhe trajnohet për t’i bërë ballë rreziqeve që mund t’i kanosen asaj si rezultat i konflikteve apo krizave natyrore, Shqipëria ku është dhe mbi të gjitha, a i ka ajo kapacitet e duhura për t’i bërë ballë një krize të tillë? Për ta kuptuar më mirë, gazeta Liberale.al kontaktoi me profesorin e UET-së dhe ekspertin e marrëdhënieve ndërkombëtare për çështjet e sigurisë, Kristaq Xharo,
Pyetje: Ndërkohë që BE-ja u ka bërë thirrje qytetarëve të saj të grumbullojnë sa më shumë ushqime dhe furnizime jetike, nëse unioni do të preket nga lufta, po Shqipëria çfarë masash urgjente duhet të marrë, në ndonjë rast rreziku?
Pyetje me mjaft interes. Shqetësimi për rrezikun e një konflikti të mundshëm në përmasa të mëdha dallohet jo vetëm në ligjërimet e liderëve perëndimorë europianë, por edhe në takimet e shpeshta të tyre për një reflektim të shpejtë dhe përgjigje sa më të vendosur. Era e luftës duket se po sjell buxhete të frikshme, aleanca që po ndryshojnë dhe mobilizim masiv, jo vetëm të forcave të armatosura, por edhe të popullatës civile. Ndryshe në vendin tonë, ku ky rrezik shpesh ndjehet jo real ose diku larg dhe, aq më tepër që daullet e fushatës elektorale e zhvendosin këtë rrezik ndoshta në një planet tjetër.
Kthyer në pyetjen tuaj, bazuar në eksperiencën më të mirë të vendeve perëndimore, shteti mund të rishikojë dhe rivlerësojë skenarët e emergjencave, duke përfshirë krijimin e kushteve për strehime të sigurta për qytetarët, furnizimin me ushqime dhe shpërndarjen e barnave dhe ndihmave të tjera jetike në rast krize. Në këtë kontekst, ndërveprimi me NATO-n dhe BE-në, por edhe dy-palësh ose më gjerë, është i nevojshëm. Shembujt tregojnë se vendet që kanë investuar në mbrojtje dhe kanë kooperuar në aleanca kanë më shumë mundësi për të përballuar situata të jashtëzakonshme. Gjithashtu, rritja e gatishmërisë për mbrojtjen e infrastrukturës kritike, si dhe përmirësimi i kapaciteteve të forcave të armatosura dhe atyre civile, është një masë parandaluese që mund të ndihmojë në sigurinë kombëtare, që tashmë është mjaft më e gjerë se ajo territoriale.
Pyetje: A mund të ketë vendi ynë, edhe si vend i vogël, ndonjë plan strategjik, apo skenar ‘B’ për t’u përballur me efektet apo kërcënimet që kanos një situatë konflikti të armatosur apo lufte?
Përballja me efektet dhe kërcënimet që dalin nga një situatë konflikti të armatosur apo lufte është një sfidë që kërkon një planifikim të thelluar dhe strategji të qarta, veçanërisht për vendin tonë, një vend i vogël me burime të kufizuara. Edhe pse mund të duket e vështirë për një shtet të tillë të hartojë një skenar të plotë për një situatë krize apo lufte, përvoja e vendeve të tjera dhe historia e vetë Shqipërisë ofrojnë mësime të rëndësishme.
Përgatitja për skenar ‘B’ nuk është një mundësi, por një detyrim. Krahas një plani strategjik që planifikon burimet kryesore të mbrojtjes dhe ndërveprimin me aleancën, skenari ‘B’ mundëson që vendi të angazhohet edhe në situatën më të vështirë, qoftë edhe vetëm me burimet e tij në disa aspekte kyçe, si krijimi i një angazhimi të detajuar për menaxhimin e krizave, duke përfshirë rezerva për ushqime, energji dhe medikamente; forcimi i mbrojtjes së infrastrukturës kritike dhe sigurimi i rrugëve alternative të furnizimit; dhe trajnimi i forcave të sigurisë dhe të mbrojtjes civile për t'u përballur me situata emergjente. Për më tepër, vendi mund të studiojë dhe të përdorë përvojën e vendeve të tjera, ku ato nordike vlerësohen nga më të suksesshmet, ku një skenar “B” përfshin plane specifikë për mbrojtjen e territorit dhe mbështetje psikologjike për popullatën. Ky skenar nuk shmang aspak nxitjen e përpjekjeve diplomatike dhe të sigurisë që do të ndihmojnë në mbrojtjen e interesave kombëtare, duke u mbështetur në një planifikim të detajuar dhe bashkëpunim të fortë ndërkombëtar.
Pyetje: A mund të përdoren elementë të sistemit të mbrojtjes krijuar para viteve ’90 si ‘bunkerë dhe tunele’ që kanë mbetur ende?
Para disa ditësh lexova një shkrim të detajuar për atë që po ndodhte në Poloni, Finlandë, Suedi, Francë, Gjermani etj. Buxhetet për mbrojtjen dhe modernizimin po shumëfishoheshin në miliarda. Po ndërtoheshin transhe dhe bunkerë për luftë, por edhe qendra strehimi për banorët. Ne i kemi pasur këto, por pas rënies së sistemit të mëparshëm, i injoruam, i mallkuam, dhe kjo ndodhi për shkak të interesave elektorale dhe politikanëve që, për një grusht votash, shkatërruan gjithçka, pa u përpjekur asnjëherë të vlerësonin mundësitë që ato ofronin. Megjithatë, koha po tregon nevojën e tyre, dhe pas një rivlerësimi, mund të shihet mundësia që një pjesë e konsiderueshme të restaurohen dhe të kthehen në funksion. Pra së pari ndërgjegjësim e sensibilitet sa më objektiv...
Në një krizë të mundshme, ‘bunkerët, strehimet dhe tunelët’ mund të shërbejnë si vende të sigurta për popullatën dhe si mbrojtje ndaj sulmeve ajrore ose kërcënimeve të tjera. Pavarësisht se janë ndërtuar për mbrojtje ndaj kërcënimeve të jashtme dhe sulmeve të mundshme, këto struktura mund të përshtaten gjithashtu për t’u mbrojtur nga fatkeqësitë natyrore, si tërmetet, për të ofruar siguri në rast përmbytjesh ose stuhish të mëdha, dhe madje si hapësira strehimi gjatë krizave civile. Mundësitë janë që ato të pajisen me elemente që përmirësojnë mbrojtjen e tyre, përfshirë sisteme ventilimi, furnizime emergjente dhe burime të energjisë. Kjo gjithashtu do të kërkonte një planifikim të detajuar për shfrytëzimin e këtyre objekteve në rast urgjence, si dhe një proces të mirëmbajtjes periodike për të siguruar që ato të jenë funksionale dhe të qëndrueshme gjatë kohës.
Izraeli, Norvegjia, Suedia, Franca, por edhe SHBA e mjaft vende të tjera kanë krijuar sisteme të integruara që sigurojnë përdorimin e këtyre strukturave për qëllime mbrojtjeje, duke ofruar një model të mundshëm për vendin tonë për të transformuar dhe optimizuar përdorimin e e gjithë elementëve të nevojshëm të sistemit të mbrojtjes.
Pyetje: Shërbimi i detyruar ushtarak mund të ishte një zgjidhje, pasi mund të kishim një shoqëri më të përgatitur për t’u përballur me situata të caktuara që mund të shkaktohen, qoftë edhe nga rreziku që mund të kanosë vendin tonë?
Kjo është një pyetje shumë interesante dhe një çështje mjaft e rëndësishme. Jo vetëm në Perëndim, por edhe në rajon, kjo është kthyer në çështje të ditës dhe po konsiderohet si një masë parandaluese urgjente për t’iu përgjigjur situatës aktuale dhe perspektivës së sigurisë. Në përgjigje të pyetjes, shërbimi i detyruar ushtarak mund të jetë një zgjidhje efikase, jo vetëm si element i fuqisë “hard”, por edhe për të krijuar një shoqëri më të përgatitur dhe të ndërgjegjshme për t’u përballur me situata emergjente dhe kërcënime që mund të kanosin sigurinë e vendit. Përveç ofrimit të aftësive ushtarake, shërbimi i detyruar promovon vlera të rëndësishme si disiplinën, bashkëpunimin dhe gatishmërinë për të vepruar nën presion, të cilat janë të vlefshme jo vetëm në kohë lufte, por edhe në periudha paqeje. Ky sistem mund të rrisë ndjeshmërinë e qytetarëve ndaj nevojës për siguri kombëtare dhe të forcojë ndjenjën e përgjegjësisë kolektive.
Gjithashtu, shumë vende, përfshirë shtete të fuqishme të NATO-s si Gjermania, Franca etj, apo fqinjë si Greqia, Turqia, dhe Serbia, e kanë ruajtur ose janë duke rivlerësuar mundësinë e rivendosjes së shërbimit të detyruar, për shkak të nevojës për mobilizim të shpejtë dhe të gjerë të forcave në rast konflikti. Pavarësisht se forcat ushtarake profesionale janë shumë të rëndësishme, në raste lufte dhe kërcënimesh serioze, faktori kryesor përherë ka qenë dhe do të mbetet mobilizimi i shpejtë i popullsisë për të siguruar mbrojtjen e vendit. Ky proces përfshin jo vetëm trajnimin e individëve për përdorimin e armëve, por edhe përgatitjen e popullatës për situata emergjente, si sulmet ajrore, katastrofat natyrore dhe çështje të tjera të sigurisë. Në këtë mënyrë, shërbimi i detyruar ushtarak mund të shërbejë si një mekanizëm për forcimin e sigurisë kombëtare, përgatitjen e shoqërisë dhe ndihmën në ruajtjen e stabilitetit gjatë krizave, duke u bërë një faktor kyç në ruajtjen e paqes dhe sigurisë afatgjata.
Duke përmbledhur: në një situatë rreziku, Shqipëria duhet të ndërmarrë masa të shpejta dhe efektive për të garantuar sigurinë dhe mbrojtjen e popullatës. Kjo përfshin krijimin e rezervave të ushqimeve dhe furnizimeve jetike, si dhe forcimin e bashkëpunimit me aleatët ndërkombëtarë. Pavarësisht se Shqipëria është një vend i vogël me burime të kufizuara, është e mundur të zhvillohen skenarë "B" për t’u përballur me kërcënimet e mundshme, duke përdorur përvojën e vendeve të tjera të NATO-s dhe elementët e sistemit të mbrojtjes të mbetur nga periudha e mëparshme, si bunkerët, strehimet dhe tunelët. Këto struktura mund të shërbejnë si vende mbrojtje në raste emergjente. Për më tepër, shërbimi i detyruar ushtarak mund të forcojë gatishmërinë e popullsisë dhe të sigurojë një mobilizim të shpejtë në rast lufte ose rreziku të mundshëm. Ky plan mund të ndihmojë në krijimin e një shoqërie më të përgatitur dhe të angazhuar për të përballuar kriza të ndryshme, duke ofruar mbrojtje dhe stabilitet kombëtar./ Përgatiti Liberale.al
