Ornela Çuçi
Rreth një muaj më parë, Portugalia dhe Spanja u përballën me një ndërprerje të papritur masive të energjisë elektrike, një blackout që zgjati disa orë dhe la miliona qytetarë në errësirë. Shkaqet mbetën të paqarta, por pasojat ndezën menjëherë një valë të re teorish, disa teknike, disa të dyshimta, dhe disa që ende sot përfliten në tavolina jozyrtare të forumeve gjeopolitike si ky ku po flas sot: Yerevan Dialogue 2025.
Ndërsa ende nuk ka një version përfundimtar zyrtar për atë që ndodhi në gadishullin Iberik, ngjarja na kujton një të vërtetë të ftohtë: sistemet tona energjetike janë më të ndërlidhura, më të ndërlikuara dhe më të prekshme se kurrë më parë.
Ne shqiptarët, vetëm para pak kohësh e patëm edhe një tjetër ndërhyrje në të gjitha sistemet tona të të dhënave personale dhe qeveritare, e cila na tregoi qartazi sa të pambrojtur mund t ë jemi si qytetarë përpara sulmeve kibernetike.
Dhe kjo ndodh në një botë që, si rrallëherë në histori, po kalon një prej periudhave më të paqarta, më të tensionuara dhe më të panjohura të shekullit të fundit. Prej pandemisë, krizave të furnizimit, luftës në Ukrainë, ajo në Lindjen e Mesme. ndryshimeve klimatike që na impaktojnë shumë por pothuaj janë harruar si narrativë tashmë, e deri tek transformimet digjitale të pakontrolluara, ne nuk po jetojmë tranzicion, por turbullim global.
Në këtë peizazh fragmentar dhe të elektrizuar, energjia e pastër është shpesh përmendur si zgjidhja magjike. E lirë, e pafundme dhe gjithnjë e disponueshme, por për momentin vetëm në PowerPoint. Realiteti është më pak poetik. Po ndërtojmë turbina, po ngrejmë panele, por kemi harruar të pyesim: çfarë ndodh kur fryn më pak erë? Kur bie një server? Kur mungon një teknik i rrjetit?
Ndërkohë që burimet e rinovueshme janë gjithnjë e më të leverdishme në kosto, ajo që mungon nuk është drita, por strukturat që e mbajnë ndezur: rrjete të modernizuara, sisteme ruajtjeje, dhe kapacitete njerëzore për t’i mirëmbajtur. Energjia nuk është më çështje kilovatësh, është infrastrukturë për mbijetesë.
Kërcënimet? As ato nuk janë më tradicionale. Në vend të një rregullatori të prishur, kemi një algoritëm të manipuluar. Në vend të një kablli të djegur, kemi një fushatë dezinformimi. Kërcënimet hibride, kjo përzierje e mjegullt e sulmeve kibernetike, sabotimeve fizike dhe kaosit institucional, e kanë vendosur energjinë në krye të objektivave strategjikë. Kudo. Në Europë kjo këmbanë jehonë pambarim në cdo vend aktualisht.
Është pothuajse ironike: po bëjmë më të pastër prodhimin e energjisë, por më të brishtë shpërndarjen e saj. Dhe, n ë ndërkohë që në këto panelet tona ne flasim për paqe, investimet globale po kalojnë gjithnjë e më shumë nga energjia e gjelbër në ekonominë e mbrojtjes. Gjermania me ardhjen e qeverisë së re, shpalli qëllimin e saj të ri: Superfuqi ushtarake, madje këtë e shpalli nga inagurimi i bazës së saj në Lituani.
Në këtë sfond, institucionet ndërkombëtare janë bërë më shumë se donatorë: janë kujdestarë të arkitekturës energjetike globale. Por sa efektive janë këto përpjekje kur në shumë vende mungojnë kuadrot teknike, rregullatorët janë të dobët dhe politika publike është në vakum?
Rindërtimi i sigurisë energjetike kërkon më shumë se fondet e EBRD-së apo dokumentet strategjike të UNDP-së. Kërkon rikthim në realitetin praktik: diversifikim real të burimeve, ruajtje të decentralizuar të energjisë, eficiencë të detyruar, liberalizim të kontrolluar dhe mbi të gjitha, forcim të kapaciteteve njerëzore. Në Shqipëri ende nuk përcaktoj dot qartë “kë të qaj më parë?!”.
Po, na duhet tranzicion. Por jo më si slogan. Si sistem që di të përballet me blackout-e, me mungesë furnizimi, me rrjete të mbingarkuara dhe me shoqëri që nuk duhet ta humbin dritën, në çdo kuptim.
Në shekullin XXI, energjia nuk është thjesht dritë (jo vetëm elektriciteti, por gjithë format e energjisë përfshirë mineralet si lëndë e parë). Është strategji. Është mbijetesë. Është mburojë.
