Mario Vargas Llosa dhe Gilles Lipovetsky mbi kulturën e lartë dhe kulturën popullore në kohët moderne.
Sot, kultura popullore (e ashtuquajtura "kulturë e ulët") ka zënë vendin e kulturës së lartë. Kjo u ka dhënë njerëzve më shumë liri për të zgjedhur mes një game të gjerë përvojash kulturore. Por, sipas sociologut francez Gilles Lipovetsky, kjo ka sjellë edhe shfaqjen e asaj që ai e quan “civilizimi i spektaklit”, ku kultura është kthyer në një mall konsumi.
Lipovetsky shprehet:
“Nuk presim më që kultura të ndryshojë jetën apo botën, siç besonte dikur Rimbaud. Poetët si Baudelaire e kundërshtonin botën praktike dhe besonin se kultura e lartë kishte fuqinë për të ndryshuar njeriun dhe jetën. Por sot, askush nuk e beson më këtë. Fitues ka dalë shoqëria e spektaklit. Nga kultura presim argëtim, një zbavitje të lehtë dhe të këndshme. Ndërkohë, ajo që vërtet ndikon në jetën tonë është kapitalizmi dhe teknologjia. Kultura është bërë si një zbukurim i botës moderne, por jo më forca që e ndryshon atë.”
Megjithatë, kjo rënie e pritshmërive kulturore ka sjellë, sipas tij, një liri të re për individin. Lipovetsky shton:
“Shoqëria e spektaklit dhe ajo konsumatore kanë sjellë një lloj uniformiteti në sjellje, por në të njëjtën kohë kanë rritur autonominë individuale. Kjo sepse janë shembur ideologjitë e mëdha politike që dikur i vendosnin njerëzit brenda kufijve të ngushtë të një mënyre të vetme jetese. Sot, njerëzit nuk kërkojnë të nënshtrohen autoritetit, por të ndjekin lumturinë e tyre, me të gjitha mjetet që kanë në dorë. Shoqëria e konsumit dhe e kënaqësisë ka lejuar që të lulëzojnë stile të ndryshme jetese.
Televizioni, për shembull, ka qenë si një varr për kulturën e lartë, por njëkohësisht ka hapur horizonte të reja dhe u ka dhënë njerëzve mundësinë të krahasojnë, të krijojnë mendime. Në këtë aspekt, shoqëria e spektaklit ka ndihmuar në ndërtimin e një shoqërie 'à la carte', ku individët zgjedhin vetë se si duan të jetojnë.”
Vargas Llosa: Kur kultura bëhet vetëm argëtim
Mario Vargas Llosa, një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit XX, nuk e mohon plotësisht këtë ndryshim, madje pranon disa nga përfitimet e kësaj kulture të re. Por ai paralajmëron se jemi duke përjetuar “fitoren e konfuzionit”.
“Kanoni i vjetër që na ndihmonte të dallonim midis veprave të shkëlqyera, atyre mesatare dhe atyre pa vlerë, nuk ekziston më. Sot gjithçka varet nga shijet e konsumatorit. Në botën e artit, ky konfuzion ka arritur deri në absurditet, shpesh edhe në forma qesharake.”
Sipas Llosa-s, nëse kultura reduktohet vetëm në argëtim, atëherë:
“Asgjë nuk ka më rëndësi.”
Ai vëren se kjo kulturë e zbavitjes nuk ka sjellë qetësinë, paqen apo sigurinë sociale që mund të kishim shpresuar. Përkundrazi:
“Dhuna mbetet një pjesë e pandashme e jetës sonë — në qytete të mbushura me krime, në krimet seksuale, në diskriminim të çdo lloji. Fantazmat që sjellin krizat ekonomike nxisin ksenofobinë, racizmin dhe përjashtimin. Dhuna ndaj pakicave seksuale, për shembull, është ende shumë e përhapur në botë. Si ta shpjegojmë këtë? Një mënyrë është të pranojmë se me rrënimin e kulturës së lartë, kemi humbur edhe ndjeshmërinë, thellësinë, dhe angazhimin me çështjet madhore të jetës.
Një kulturë që, përveç argëtimit, është edhe shqetësuese, që na shtyn të mendojmë, të mos pajtohemi, të zhvillojmë një frymë kritike — është një lloj kulture që zbavitja e pastër nuk mund ta zëvendësojë kurrë.”
Përfundim: Dy këndvështrime, një debat i rëndësishëm
Ky është një dialog thelbësor për kohën që jetojmë. Nga njëra anë kemi lirimin e individit nga autoritetet e së shkuarës, nga ideologjitë që kufizonin zgjedhjet personale. Nga ana tjetër, kemi humbjen e orientimit kulturor, rënien e thellësisë dhe rritjen e zbrazëtisë.
A mund të kemi një kulturë që është edhe argëtuese, edhe e thellë?
A mund të bashkëjetojnë Proust-i dhe Instagram-i?
Këto janë pyetjet që ngre ky debat i pasur dhe i domosdoshëm për çdo njeri që ka interes për kulturën dhe për rolin e saj në botën moderne.
/Përgatiti Reldar Dedaj për Liberale.al/
