Ishte ende student kur mori shkëndijën për të shkruar “Ata që mbijetuan”, vepra që u shpall fituese e Çmimit Kadare 2025. Në një nga ato vizitat e zakonshme në shtëpinë e pedagogut Pirro Mani, e tronditi dhe i mbeti në mendje fjalia e aktorit: “Nuk kanë qenë të pakta rastet kur pas premierave në teatër i thosha Pavlinës bëj gati valixhet”.
“U deshën këto tre vepra për ta nxjerrë atë gozhdë që më la thënia e tij”, rrëfeu regjisori dhe dramaturgu Armand Bora gjatë akordimit të Çmimit Kadare, në ambientet e Universitetit Europian të Tiranës. Ceremonia, gjatë të cilës u promovua botimi i veprës fituese, mblodhi akademikë, studentë, shumë figura të botës së artit dhe teatrit, miq e familjarë të autorit.
Mes 40 dorëshkrimeve konkurruese, tre dramat e Borës, "Ata hyjnë pa trokitur", "Udha e qumështit" dhe "Domino në burgator", u vlerësua nga juria e këtij edicioni për risitë stilistikore dhe vlerat e qëndrueshme estetike, i cili me anë të ndërtimit të personazheve autentikë sjell evokimin e së kaluarës, duke përcjellë mesazhe në realitetin e sotëm.
Kryetarja e jurisë, Vera Bekteshi, tha se në Çmimin Kadare ka pasur gjithmonë dorëshkrime të mira, por në këtë rast puna ishte e madhe për shkak të prurjeve rekord. “Megjithatë, kam përshtypjen se pesëshja u krijua që në takimin e parë", tregoi ajo.
Shkrimtarja tregoi, se për të dhe kolegët, Loer Kume e Dionis Prifti, prevaloi dëshira e mirë për të përzgjedhur një dramaturg dhe për të thyer skemat, pasi tregimet, novelat dhe romanet kanë qenë veprat fitues të 10 viteve të para të jetës së Çmimit Letrar Kadare.
Pavarësisht trajtimeve të shumta që ka pasur periudha e komunizmit në letërsinë shqipe, anëtari i jurisë, Loer Kume, vlerësoi risinë që sjeëë vepra e Borës, duke e parë atë kohë nën lentet e absurdit dhe filozofisë.
“Kur lexuam tre dramat e Armandit ishte impresiononte sepse më në fund kishim një trajtim të kohës së kaluar, jo në mënyrë rrëfimtare dhe narrative, por kishte një vizion filozofik, i pa trajtuar më parë.”
Duke folur më tej për botimin më të ri të UETPRESS, drejtuesja e shtëpisë botuese, Suadela Balliu, tha se dramat e Borës i përkasin teatrit të absurdit, për një epokë po aq absurde. “Autori ka hulumtuar dhe ka e ngritur në vepër arti, në libër dhe në skenë, me qëllimin e bërjes së katarsisit, por edhe për të mbajtur gjallë kujtesën te brezat e rinj.”
I mësuar me skenat dhe duartrokitjet, regjisori dhe dramaturgu Armand Bora nuk i fshehu emocionet e shkaktuara nga prezenca e kolegëve, por veçanërisht e familjes, të cilës gjeti rastin t’i shprehte keqardhjen për mungesën ndër vite, për shkak të punë së tij. Ai vlerësoi përpjekjet që bëhen për të çuar para misionin e Çmimit Kadare, si dhe falënderoi jurinë që vendosi të shpallë një dramë fituese të edicionit të njëmbëdhjetë.
“Jo vetëm se jam një person aktiv, pjesë e komunitetit të teatrit, por edhe po të mos isha, është fare e dukshme që drama ka nevojë për një mbështetje. Nuk mendoj se ky çmim e zgjidh çështjen e teatrit apo të dramave shqiptare, por është vëmendje e veçantë që mua më bën optimist për të ardhmen.”
Pavarësisht faktit se drama e jep impaktin e plotë në skenë, Bora tha se botimi i saj ka nevojë të stimulohet për të sjellë prurje të reja në letërsinë shqipe.
Triptiku në dramë “Ata që mbijetuan” vjen për herë të parë për lexuesin, por artdashësit kanë pasur mundësinë të njihen me personazhet, historitë, lojën psikologjike dhe ngarkesën emocionale që shkakton secili prej tyre, gjatë disa vënieve në skenë, brenda dhe jashtë Shqipërisë,
“Duke parë librin unë sot ndihem si ai prindi që është i kënaqur me fëmijët e tij. Tre fëmijët e mi më kanë dhënë kënaqësi të jashtëzakonshme. Më kanë plotësuar në të gjitha aspektet”, u shpreh Bora, duke e cilësuar si të jashtëzakonshëm rrugëtimin e tyre me skenën.
"Ata që mbijetuan", edhe pse me personazhe të ndryshëm, i përbashkon tema e komunizmit. Përmes historive të njerëzve të zakonshëm që jetuan nën regjim, autori trajton terrorin psikologjik që përjetonin çdo ditë, nën diktatin e frikës së përndjekjes dhe dhunës që kishte mbjellë shteti diktatorial.
“Unë nuk trajtoj të persekutuarit. Dramat kanë personazhe që janë qytetarë normalë që kërkojnë raporte normale me shtetin. Por ai sistem nuk i lejonte as ata, duke ua pamundësuar jetën. Ai sistem nuk ishte i keq edhe për ata që e prodhuan vetë sistemin”, theksoi regjisori.
Si një njeri që ka jetuar regjimin komunist, e ka rijetuar përmes të shkruarit dhe vënies në skenë së krijimtarisë së tij, autori dha në fund një mesazh për gjithë të rinjtë, që cilët joshen nga modele të së kaluarës, pasi iu paraqiten sot të sfumuara dhe me ngjyra të tjera.
“Është një e keqe që akoma nuk ka dalë prej nesh. Rikthimi te këto tema është një e domosdoshme për këtë brez që të mos e shohë kaq rozë dhe me kaq romantizëm atë të keqe sepse ngjyrat i ka të bukura, por thelbin e ka të tmerrshëm.”/Luiza Pinderi
