‘Receta’ liberale e John Locke për arsimin, pronën dhe lirinë
Më 28 tetor 1704 - u nda nga jeta John Locke, i njohur gjerësisht si babai i liberalizmit klasik; mjek dhe filozof anglez me ndikim në ide dhe mendime, teoria e të cilit përmendet shpesh si origjina e koncepteve moderne të njohjes së vetes ose vetëdijes. Kanë kaluar më shumë se 3 shekuj që kur John Locke u nda nga jeta, ndërsa vepra dhe idetë e tij mund të ndihmojnë sot për të kuptuar dështimin tonë historik dhe kolektiv apo edhe në zbulimin e rrënjëve të krizës morale të kombit.
Edhe pse prindërit dhe mësuesit duhet të përpiqen që të frenojnë dëshirën e fëmijëve për të pasur, ata kurrë nuk duhet ta shuajnë dëshirën e tyre për të ditur. “Kurioziteti,” këshillonte Locke, “duhet të mbrohet me aq kujdes tek fëmijët, sa edhe orekset e tjera që ata kanë.” Ai hodhi poshtë “metodën e zakonshme të edukimit”, e cila përfshinte “ngarkimin e fëmijëve, në të gjitha rastet, me rregulla strikte”, të cilat pasi mësohen, ndodh shpejt që thuajse të gjitha të harrohen pa aq shpejt. Duke mos pasur asnjë vlerë. Sipas argumenteve të John William Adamson, referuar Locke, përpjekjet për t'i detyruar studentët të mësojnë gjëra të panevojshme do të dështojnë. Një formë tjetër motivimi sipas tij, ishte e nevojshme.
Locke donte që edukimi i fëmijëve të ishte tërheqës dhe sa më i këndshëm, si intelektualisht ashtu edhe emocionalisht. “Asnjë nga gjërat që ata duhet të mësojnë nuk duhet t'u bëhet kurrë barrë ose t'u imponohet atyre si detyrë,” - thoshte ai. - “Çfarëdo që të propozohet në këtë formë, bëhet e bezdisshme për ta." Locke hodhi poshtë gjithashtu “disiplinën e ashpër”, dhe në vend të kësaj rekomandoi që prindërit dhe mësuesit të drejtojnë me mirësjellje interesat, pëlqimet, energjinë dhe kreativitetin e fëmijës së tyre.
Locke vërejti një lidhje të fortë midis dashurisë për të mësuar dhe dashurisë për lirinë që angazhon fëmijët në lojën e tyre. Për këtë ai i bëri jehonë Montaigne-it, i cili thotë se “lojërat e fëmijëve dhe të rinjve nuk janë lojëra; ne duhet t'i konsiderojmë ato si profesioni i tyre më serioz". Locke inkurajoi çdo argëtim që nuk rrezikon shëndetin e fëmijës, duke e konsideruar një lojë të tillë “po aq të nevojshme sa puna ose ushqimi” për të rriturit. Zbavitja, besonte ai, do të ndihmojë në krijimin e lidhjeve të thella midis fëmijëve dhe edukatorëve të tyre, të cilët do të jenë të lirë të flasin për kauzat e tyre, “për ato që i kënaq më shumë”. Një ndikim i tillë tek fëmijët do të jetë transformues në shoqëri.
Ata kanë karaktere të ndryshme dhe mund e duhet të kuptojnë se janë të dashur pavarësisht dallimeve e nën shkollimin e të cilëve nuk duhen parë si armiq për të arritur kënaqësinë e tyre. Një menaxhim i tillë do t'i bëjë nxënësit dhe studentët - thoshte gjeniu i liberalizmit- të dashurohen me dorën që i drejton dhe virtytin drejt të cilit drejtohen, duke u dhënë prej kohësh një leksion ta hapur vendeve pa kulturë liberale dhe që prapambetjen e konsiderojnë ‘mision historik” .
Për të arritur të gjitha këto pikëpamje progresi, Locke pranoi se nga qeveritë, institucionet edukative dhe prindërit kërkohet “durim dhe aftësi, butësi dhe vëmendje’. Kjo është një arsye pse Locke refuzoi arsimin shtetëror dhe u kërkoi prindërve që t'i mësojnë fëmijët e tyre në shtëpi, me ndihmën e mësuesve ose edukatorëve të zgjedhur me kujdes. Formimi moral i fëmijëve gjatë kësaj periudhe vendimtare të jetës së tyre ishte detyra më e rëndësishme e nënave dhe e baballarëve; prandaj kjo nuk mund dhe nuk duhet t'i lihej rastësisë. Duke pasur këtë ide në mendje, Locke i nxiti baballarët që t'i bënin djemtë e tyre miq “aq sa mund ta lejonte mosha, diskrecioni dhe sjellja e mirë”.
Shumë interpretues të Locke kanë supozuar (gabimisht) se koncepti i tij për "gjendjen e natyrës" është huazuar nga Thomas Hobbes, por ndryshe nga Hobbes, Locke argumenton se "dashuria për pushtet dhe sundim shfaqet shumë herët" midis të rinjve, "pothuajse që në lindje". Ky impuls shfaqet në dëshirën e një fëmije për të zotëruar sa më shumë gjëra - çfarëdo që ai dëshiron dhe kurdo që ai dëshiron. - “Ata do të donin të kishin prona dhe posedime të tjera, duke e kënaqur veten me fuqinë që duket se ato u japin, dhe të drejtën që t'i disponojnë ato si të duan." Locke e identifikoi këtë prirje si burimin e “pothuajse të gjithë padrejtësive dhe konflikteve që shqetësojnë kaq shumë jetën njerëzore". Është diçka për t'u çrrënjosur nga shoqëritë, shkruante ai, sa më shpejt dhe me çdo kusht.
A është Locke i famshëm për mbrojtjen e pronës private? Sigurisht, koncepti i pronës private është i domosdoshëm për “treshen e artë” të të drejtave natyrore të Locke: Si fryt i punës njerëzore, zotërimi i pronës është një e drejtë e patjetërsueshme dhe meriton të njëjtën mbrojtje të fuqishme si jeta dhe liria. Në të vërtetë, në Evropën e shekullit të 17-të, me autoritarizmin e saj politik dhe fetar, sekuestrimi i pronës ishte teknika e preferuar e qeverive për të prodhuar qytetarë të bindur. Prandaj prona, sipas tij, kishte nevojë për “mbrojtje të veçantë”.
Megjithatë, fitimi i pronës, në mungesë të një kulture të fortë morale, ndikon në edukimin e fëmijës. "Për sa i përket posedimit dhe zotërimit të gjërave,” vuri në dukje Locke, “mësojini ata ta ndajnë atë që kanë, lehtësisht dhe lirisht me miqtë e tyre." Prindërit dhe mësuesit duhet ta luftojnë me vendosmëri koprracinë tek fëmijët dhe ta zëvendësojnë atë me bujari.
Lakmia dhe dëshira për të pasur në zotërimin dhe nën sundimin tonë më shumë sesa kemi nevojë, duke qenë rrënja e çdo të keqeje, duhet të hiqet herët dhe me kujdes, dhe duhet të nguliten cilësia e kundërt e gatishmërisë për t'u dhënë të tjerëve. Ushqeni këtë një garë mes fëmijëve, dhe në këtë mënyrë, nga një praktikë e tillë, fëmijët, pasi ia kanë bërë të lehtë vetes ndarjen nga ajo që kanë, natyra dhe ambjenti i mirë shoqëror mund t’iu kthehet në një zakon, dhe ata mund të kënaqen apo të mërziten por duke mbetur të sjellshëm, liberalë, dhe qytetarë të denjë.
Duke jetuar në një epokë dhune sektare, Locke paralajmëroi që të mos shkohet shumë thellë në misteret e besimit. Shumë njerëz, vuri në dukje ai, nuk arrijnë të kuptojnë kufizimet e tyre në këtë drejtim dhe ‘futen në bestytni ose ateizëm”. Kjo thirrje për modesti intelektuale shfaqet diku tjetër në shkrimet e Locke. Në një ese në lidhje me mirëkuptimin njerëzor ai argumentoi se “mendja e zënë e njeriut [duhet] të jetë më e kujdesshme në ndërhyrje më të gjëra që tejkalojnë të kuptuarit e saj". Kërkuesi i mençur i së vërtetës, shkroi ai, duhet të dijë që të distancohet në kohë nga injoranca. Por a mund ta arrijë një shoqëri këtë objektiv pa një sistem arsimor që shkon drejt së vërtetës?
Mënyra më e mirë për të inkurajuar devotshmërinë në rini, sipas Locke, është që t'u jepet atyre një shembull që duhet ndjekur. Besimi i vërtetë, këmbëngul Locke, duhet të jetë rezultat i zgjedhjes individuale, "bindjes së brendshme të mendjes", e padetyruar nga kisha apo shteti. "Asnjë mënyrë tjetër që unë të eci kundër diktatit të ndërgjegjes sime,” – pohon ai,- “nuk do të më çojë kurrë në pallatet e të bekuarve.”
Një nga objektivat e veprës së Locke është që shoqëria dhe shteti të edukojnë fëmijët në një mënyrë të tillë që ata të përqafojnë të vërtetat. Për këtë qëllim, ai paralajmëroi që fëmijët nuk duhet të ushqehen shumë nga Bibla para se mendjet e tyre të jenë gati. Një “lexim i çuditshëm” i shkrimeve, sipas tij, do të krijonte “një grumbull të çuditshëm mendimesh” që vetëm sa do t'i ngatërronte. Një përkushtim i ndershëm ndaj të vërtetës morale dhe shpirtërore, kudo që mund të gjendej, ishte ndoshta shenja më dalluese e rrugëtimit intelektual të Locke. Ai e çmonte kërkimin e së vërtetës dhe thënien e së vërtetës si një ndër virtytet më të larta: aq sa thotë në veprat e tij se prindërit nuk mund t'u jepnin fëmijëve dhurata më të mira se këto.
“Ne nuk duhet të bazojmë të vërtetën në asnjë bisedë," – këshillon Locke, - “madje më së paku me fëmijët dhe të rinjtë tanë në institucionet arsimore; pasi, nëse vazhdojmë lojën e gënjeshtrave me ta, ne jo vetëm që mashtrojmë pritshmërinë e tyre dhe pengojmë njohuritë e tyre, por korruptojmë pafajësinë e tyre dhe do t’u mësojmë atyre veset më të këqija. "Shoqëria, - argumenton ai, - ka një detyrim të veçantë ndaj fëmijëve dhe studentëve, për shkak të cenueshmërisë dhe pasojave të dështimit të tyre. "Ata janë udhëtarë të sapoardhur në një vend dhe mjedis të çuditshëm, për të cilin nuk dinë asgjë; prandaj ne vendim-marrësit duhet të kemi ndërgjegje dhe përgjegjësi që të mos i mashtrojmë."
Është e vështirë të imagjinohet sesa reale është kjo në vende që sundohen edhe sot e kësaj dite nga lakmia për pushtet, pasuri dhe privilegje. Fëmijët tanë duhet të rriten në një shoqëri që të mos jetë e mbushur me gënjeshtra, shtrembërime dhe manipulime - të gjitha të trumbetuara nga edukatorët, mediat, industria e argëtimit, klasa politike, madje edhe nga sistemi shëndetësor dhe ai shkencor. Sepse propaganda, jo e vërteta, është monedha e mbretërisë, ose e një klase të caktuar sunduese, me privilegje të pamerituara, që kërkon ti ruajë ato në kurriz të mirëqenies së pjesës më të madhe të shoqërisë duke penguar progresin dhe zhvillimin e shëndoshë të saj.
Ky prishje e kulturës sonë morale vjen, sipas Locke, kryesisht nga roli i arsimit, duke parë tmerret e kohës së tij ndërsa autoritarët politikë dhe fetarë – të prirur për zbatimin e vizionit të tyre për gjoja “shoqëri më të mira” – përplaseshin dhe abuzonin me të drejtat dhe liritë e qytetarëve të zakonshëm. Locke ofroi përmes pikëpamjeve të tij një rrugë më të mirë për një shoqëri më të drejtë, më njerëzore dhe më të bashkuar, jo vetëm në zbatimin e parimeve të tij politike, por edhe nëpërmjet formimit të kujdesshëm moral dhe fetar të brezave të ardhshëm. "Edukimi i mirë i fëmijëve është aq shumë detyrë dhe shqetësim i prindërve, sa edhe mirëqenia dhe prosperiteti i kombit varet po aq prej arsimit," pohonte ai, “saqë duhet të na bëjë të gjithëve të punojmë çdo ditë me zemër, përkushtim, ndershmëri dhe seriozitet."
Dështimi ynë kolektiv për t'u dhënë fëmijëve edukimin dhe virtytet e duhura qëndron në rrënjën e krizës morale të kombit. John Locke dhe arkitektët e traditës politike liberale nuk krijuan patologjitë që na mundojnë - përkundrazi, ata na dhanë një recetë. Do të bënim mirë ta shfrytëzonim, thotë Joseph Loconte, një studiues në “New College of Florida” në analizën e veprës së gjeniut të liberalizmit.
/Liberale.al/
