Nga prof. asoc. dr. Belina Budini*
Ndërsa bota vazhdon të evoluojë mes dinamikave gjithnjë e më komplekse sociale, politike dhe teknologjike, është thelbësore që fushat e shkencave humane, arsimit dhe arteve liberale të mbeten në ballë të kërkimit intelektual. Polis, revista e Fakultetit të Shkencave Humane, Edukimit dhe Arteve Liberale në Universitetin Europian të Tiranës, ka një traditë në kërkimin ndërdisiplinor. Kjo çështje tregon se konvergjenca e disiplinave të ndryshme akademike ofron njohuritë më gjithëpërfshirëse dhe efektive për sfidat e shumëanshme me të cilat përballemi sot.
Ky numër i perspektivave ndërdisiplinore bashkon një gamë të larmishme të punës shkencore, ku secila ofron njohuri kritike nga këndvështrime të ndryshme, ndërkohë që përforcon kolektivisht rolin jetësor që luajnë qasjet me në qendër njeriun në formësimin e shoqërive bashkëkohore.
Në këtë koleksion artikujsh, shumë nga studimet i kapërcejnë kufijtë kombëtarë dhe ofrojnë një perspektivë globale. Studiues nga Shqipëria, Tajlanda, Lituania dhe më gjerë kontribuojnë me njohuri që jo vetëm përqendrohen në vendet e tyre, por gjithashtu ofrojnë mësime më të gjera që rezonojnë në kontekste të ndryshme globale. Nëpërmjet këtij diversiteti, botimi Polis 23/2 pasqyron natyrën e ndërlidhur të shoqërisë globale, duke demonstruar rolin vendimtar të bashkëpunimit ndërkombëtar në avancimin e kërkimit dhe zgjidhjeve për çështjet e sotme komplekse.
Ky botim përfshin tema nga kriminologjia dhe zhvillimi psikologjik, reforma arsimore, integrimi në tregun e punës dhe konsideratat etike në menaxhimin e burimeve njerëzore deri te kompleksitetet e menaxhimit të krizave dhe përshtatjes letrare. Duke i shqyrtuar këto tema përmes lenteve të shumta disiplinore, artikujt ndërtojnë një tregim të unifikuar: përvoja, sjellja dhe zhvillimi njerëzor duhet të kuptohen në lidhje me strukturat më të gjera shoqërore dhe kontekstet kulturore.
Artikulli i Polwasit Lhakard mbi “Reformën arsimore dhe integrimin global” fton grupet kërkimore në rritje të studiuesve të UET që të eksplorojnë arsimin krahasues si një rrugë përpara për përmirësimin e sistemit arsimor të Shqipërisë brenda një kuadri global. Më konkretisht, studimi krahasues i Polwasit Lhakard mbi reformat arsimore në Tajlandë dhe Shqipëri ofron njohuri kritike në procesin e ndërkombëtarizimit brenda ekonomive në zhvillim. Përmes një krahasimi të detajuar të kornizave të politikave, zhvillimit institucional dhe mekanizmave të sigurimit të cilësisë, studimi nxjerr në pah sfidat me të cilat përballen të dyja vendet në balancimin e standardeve arsimore globale me nevojat kulturore lokale. Ky studim bën më shumë sesa thjesht krahasimin e dy sistemeve; ai ofron një perspektivë më të gjerë globale, duke nënvizuar pengesat e përbashkëta me të cilat përballen shumë ekonomi në zhvillim. Hulumtimi i Lhakard ofron një udhërrëfyes për bashkëpunimin dypalësh midis kombeve dhe sugjeron strategji për përshtatjen e modeleve arsimore globale brenda konteksteve të ndryshme kulturore dhe institucionale.
Nga një këndvështrim ndërdisiplinor, puna e autorit Indre Huseynova që fokusohet në tregun e pasigurt të punës, veçanërisht në kontekstin e punëtorëve emigrantë në Lituani, mund të rrisë fokusin e UET në studimet e punës, ligjin dhe politikën e migracionit, duke lehtësuar bashkëpunimin midis grupeve kërkimore që eksplorojnë lëvizshmërinë ekonomike, përfshirjen sociale dhe ndërthurjen e ligjit dhe punës. Më konkretisht, artikulli i Indre Huseynova kritikon tregun e pasigurt të punës, veçanërisht në kontekstin e punëtorëve emigrantë në Lituani. Duke analizuar sfidat strukturore që krijojnë një treg të paqëndrueshëm pune për të huajt, puna e Huseynovës hedh dritë mbi kryqëzimin e forcave ligjore, sociale dhe ekonomike që e lënë popullsinë emigrante të pambrojtur ndaj shfrytëzimit. Vështrimet e paraqitura në këtë studim janë të paçmueshme për politikë bërësit që synojnë të përmirësojnë integrimin në tregun e punës për popullsinë emigrante. Nga një këndvështrim ndërdisiplinor, kjo punë mund të rrisë fokusin e UET-it në studimet e punës, ligjin dhe politikën e emigracionit, duke lehtësuar bashkëpunimin midis grupeve kërkimore që eksplorojnë lëvizshmërinë ekonomike, përfshirjen sociale dhe ndërthurjen e ligjit me punën.
Me fokus në menaxhimin e krizave, sigurinë dhe psikologjinë njerëzore, kontributi bashkëpunues midis departamenteve i Elsida Sinajt dhe Kristaq Xharos, mund të shfrytëzojë këtë studim për të eksploruar më tej se si ndërhyrjet psikologjike mund të integrohen në kuadrin e gatishmërisë dhe reagimin ndaj fatkeqësive në nivel global. Kjo përputhet me qëllimin e universitetit për të nxitur një mjedis për kërkime që trajtojnë si krizat lokale ashtu edhe ato ndërkombëtare. Më konkretisht, artikulli i Elsida Sinajt dhe Kristaq Xharos, shqyrton menaxhimin psikologjik gjatë tërmetit të vitit 2019-ës dhe pandemisë COVID-19 në Shqipëri, ofron një kontribut të rëndësishëm në studimin e menaxhimit të krizave dhe sigurisë njerëzore. Duke analizuar se si ndërhyrjet psikologjike mund të zbusin ndikimet e këtyre krizave, autorët nënvizojnë kryqëzimin vendimtar të shëndetit mendor dhe sigurisë kombëtare.
Artikulli nga Liana Spytska eksploron sjelljen kriminale përmes një qasjeje psikosociologjike, duke rezonuar me kulturën e kërkimit ndërdisiplinor në UET, ku kryqëzohen kriminologjia, psikologjia, ligji dhe sociologjia. Ky studim shërben si një model për mënyrën sesi kërkimet e ardhshme bashkëpunuese mund të gjenerojnë perspektiva të reja për parandalimin e krimit dhe politikat e rehabilitimit kriminal, me implikime më të gjera globale. Më konkretisht, studimi i Liana Spytska mbi psikologjinë dhe aspektet sociologjike të sjelljes kriminale theksojnë rolin e traumës së fëmijërisë dhe faktorëve mjedisorë në formësimin e prirjes së një individi për kriminalitet. Puna e saj kontribuon jo vetëm në kriminologji, por edhe në fusha më të gjera të psikologjisë dhe sociologjisë. Ai mbron për korniza më të mira ligjore për të mbrojtur fëmijët dhe për të parandaluar zhvillimin e personaliteteve kriminale.
Kuadri teorik i punës së Borës si shkrimtar, regjisor teatri dhe studiues në UET, eksploron përshtatjen letrare përmes lenteve metodologjike. Artikulli i tij inkurajon kërkimet e ardhshme se si tekstet letrare mund të ri imagjinohen dhe transformohen në kontekste të ndryshme kulturore, duke ofruar perspektiva globale që rezonojnë me dinamikën e konsumit modern të medias. Ky studim nxit bashkëpunimin midis departamenteve të Shkencave Humane dhe Komunikimit me Artet e Aplikuara dhe Studimet Kulturore të UET-it. Më konkretisht, artikulli i Armand Borës ofron një kuadër teorik për të kuptuar procesin e përshtatjes së veprave letrare në zhanre dhe media të ndryshme. Eksplorimi prej tij i metodave strukturore dhe post-strukturore ofron një perspektivë të pasur, ndërdisiplinore se si letërsia ndër vepron me forma të tjera artistike, si kinemaja dhe teatri.
Puna bashkëpunuese e studiueses së doktoraturës Erisela Marko dhe studentes së UET Paulina Kasa bazohet në përvojën e grupeve kërkimore dhe traditën më të mirë në UET duke eksploruar etikën e biznesit, praktikat e menaxhimit dhe të drejtat e njeriut, dhe duke ofruar rekomandime konkrete për përmirësimin e politikave të MBNJ jo vetëm në Shqipëri, por edhe brenda kontekstit më të gjerë të ekonomive post-socialiste. Më konkretisht, hulumtimi i Erisela Markos dhe Paulina Kasas mbi sfidat etike të Menaxhimit të Burimeve Njerëzore (MBNJ) brenda sektorit privat të Shqipërisë, nxjerr në pah çështjet e përhapura të nepotizmit dhe shkeljeve të privatësisë. Autorët theksojnë nevojën për praktika transparente dhe të drejta brenda organizatave për të rritur moralin dhe performancën e punonjësve.
Artikulli bashkëpunues i Gert Metanit, Dorjan Isufajt dhe Ditmar Jubica mbi klimën motivuese në sport është veçanërisht i rëndësishëm për grupet kërkimore të UET-it në psikologjinë sportive, sociologjinë dhe edukimin. Ai nënvizon rëndësinë e inteligjencës emocionale në menaxhimin e sportit, duke sugjeruar një qasje më të gjerë, ndërdisiplinore për zhvillimin e programeve sportive me perspektiva arsimore dhe lidershipi. Më konkretisht, kërkimi i Gert Metanit, Dorjan Isufajt dhe Ditmar Jubicës mbi klimën motivuese në futbollin shqiptar ofron njohuri të vlefshme për marrëdhëniet mes sportistëve dhe trajnerëve. Gjetjet e tyre, të cilat sugjerojnë një mjedis përgjithësisht pozitiv, por të ngarkuar emocionalisht, ofrojnë rekomandime praktike për përmirësimin e stërvitjes dhe zhvillimit të lojtarëve në sportin shqiptar.
Së fundi, vepra e Faruk Mustafës për Luftën e Madhe, si rishikim historik ofron mësime për Politikën Globale. Perspektiva e tij mund të jetë e vlefshme për grupet kërkimore të UET-it, të fokusuara në marrëdhëniet ndërkombëtare, shkencën politike dhe historinë, duke ofruar njohuri historike që informojnë diplomacinë bashkëkohore globale.
Më konkretisht, reflektimi historik i Faruk Mustafës për fillimin e Luftës së Parë Botërore ofron një zhytje të thellë në llogaritjet e gabuara diplomatike dhe politike që çuan në konflikt. Duke u fokusuar në rolin e fshehtësisë në diplomacinë ndërkombëtare, hulumtimi i Mustafa ofron një perspektivë të nuancuar mbi ndikimin transformues të Luftës së Parë Botërore në politikën dhe shoqërinë globale.
Në përgjithësi, hulumtimi i paraqitur në këtë numër të Polis përfshin perspektivat globale dhe studimet ndërdisiplinore, duke ofruar një kuptim të plotë të sfidave bashkëkohore. Ai gjithashtu ilustron fuqinë e qasjeve ndërdisiplinore për zgjidhjen e problemeve globale. Këto studime, megjithëse bazohen në kontekste lokale si Shqipëria, Tajlanda dhe Lituania, ofrojnë njohuri kritike që rezonojnë përtej kufijve ndërkombëtarë.
Ky bashkëpunim ndër-kufitar, ndërdisiplinor përputhet me qëllimet strategjike të Evropës Universiteti i Tiranës, ku grupet kërkimore inkurajohen të angazhohen në dialog dhe inovacion global në një sërë fushash, nga kriminologjia dhe psikologjia tek arsimi, ligji dhe siguria njerëzore.
Ndërsa UET vazhdon të zgjerojë iniciativat e saj kërkimore ndërdisiplinore, veçanërisht në Fakultetin e Shkencave Humane, Edukimit dhe Arteve Liberale, puna kolektive e këtyre autorëve tregon rëndësinë e integrimit të ndryshëm akademikë perspektiva për të adresuar çështje komplekse, të ndërlidhura globale. Vështrimet e marra nga këto studime në këtë numër mund të inkurajojnë bashkëpunimin e vazhdueshëm midis studiuesve nga vende dhe disiplina të ndryshme, duke nxitur një mjedis kërkimor që do të sjellë kontribute domethënëse si për sfidat lokale ashtu edhe për ato globale. Nëpërmjet përpjekjeve të vazhdueshme të studiuesve të EUT-së, universiteti është i pozicionuar mirë për të kontribuar ndjeshëm në kërkimin e vazhdueshëm për njohuri dhe zgjidhje praktike që mund të trajtojnë çështjet më urgjente të kohës sonë.
*Editoriali i kryeredaktores së revistës shkencore të Fakultetit të Shkencave Humane, Edukimit dhe Arteve Liberale, Polis 23 nr. 2
