Pas Luftës së Dytë në vitet 1950, komunistët në Evropën Lindore dëshmuan se çfarë mjeti i rrezikshëm ishte arsimi në duart e qeverisë. Një ekonomist i ri, Milton Friedman nuk donte të shihte të njëjtën gjë edhe në Amerikë ndaj edhe shkroi tezën e tij, "Roli i qeverisë në arsim".
Milton Friedman ishte një ekonomist që hodhi poshtë kejnsianizmin, rreth teorisë se qeveria mund të kontrollonte ekonominë më mirë se tregjet e lira. Pikëpamja e Friedman-it bazohej në konceptin e tregjeve të lira dhe "pritshmërive racionale". Friedman teorizoi se konkurrenca e tregut të lirë është mjeti më i fuqishëm për të tejkaluar të gjitha pritshmëritë që mund të presim nga qeveria.
“Është një turp që sot ka më shumë analfabetizëm sesa 100 vjet më parë!”
"Nëse jemi vërtet të shqetësuar që fëmijët tanë të marrin një arsim cilësor, ne duhet t'i fuqizojmë prindërit dhe fëmijët e tyre që të kenë akses të barabartë në mundësitë e duhura arsimore."
"Arsimi i studentëve nuk duhet të përcaktohet nga qeveria, por nga prindërit e tyre."
Janë disa nga pikapemjet e Milton Friedman.
Friedman mendonte se ishte e nevojshme që qeveria të financonte arsimin, por nuk kishte të drejtë ta administronte atë. Ai besonte se kontrolli i monopolizuar i qeverisë mbi arsimin publik e fuqizoi qeverinë për të indoktrinuar mendjet e të rinjve për të menduar ashtu siç duan politikanët të mendojnë studentët, jo prindërit e tyre. Ai fajësoi kontrollin federal dhe sindikal të arsimit për stanjacion dhe rënie të rezultateve të testeve të studentëve.
“Është e pajustifikuar që qeveria të ketë kontroll absolut monopolist mbi çdo mall në tregjet e lira,” – thotë më tej Milton Friedman. "Shumica e argumenteve kundër tregut të lirë janë mungesa e besimit në vetë lirinë," – shton ai.
Milton Friedman thotë se mungesa e konkurrencës në një komb të ndërtuar dhe të varur nga parimet e tregut të lirë prodhon produkte inferiore. E njëjta gjë sipas tij ndodh edhe mbi cilësinë në arsim.
Sipas Friedman, për të përmirësuar arsimin duhet të gjejmë metoda më të mira për ta administruar dhe financuar atë. Ai këmbëngul se, në vend që qeveria të marrë vendimet se si dhe ku do të shkollohen fëmijët, ajo duhet t'u japin prindërve kupona arsimimi për t'i përdorur për shkollat që ata duam të ndjekin.
Friedman besonte se dhënia e kuponave arsimore prindërve do t'i fuqizonte ata të "përmirësonin arsimin" përmes konkurrencës së lirë në treg, e cila nga ana tjetër do të detyronte sistemin e shkollave publike inferiore të qeverisë të përmirësoheshin. Ndërsa gjithnjë e më shumë prindër zgjodhën shkollat private dhe të autorizuara në vend të shkollave publike që dështonin, sistemet shkollore publike do të përgjigjeshin ndaj shqetësimeve të prindërve dhe do të përmirësoheshin.
Gjashtë apo shatë dekada më vonë, "Roli i qeverisë në arsim" i Friedman-it konsiderohet themeli logjik i lëvizjes moderne amerikane për zgjedhjen e shkollës së lartë. Njerëzit e izoluar nga bota akademike rrallë janë të ekspozuar ndaj ideve dhe koncepteve novatore. Kështu që artikulli i Friedman kaloi fillimisht pa u vënë re në publik. Por sapo u mboll fara, me kalimin e kohës, idetë e tij kanë njohur veçse shkëlqim.
Në vitin 1989, Wisconsin i vuri gjerësisht në praktikë idetë e Friedman-it kur miratoi programin e parë të kuponave që lejonte studentët ti përdorin ato për të paguar shkollimin në shkollat private. Menjëherë pas kësaj, 18 shtete miratuan programe të ngjashme kuponash. Kuponët mbeten programet më tërheqëse të zgjedhjes së shkollave private.
Në vitin 2003, gjatë një simpoziumi arsimor, Friedman sugjeroi se ka shumë alternativa ndaj arsimit publik. Ai përmendi se llogaritë e kursimeve të arsimit do t'i lejojnë prindërit të përdorin fondet e taksapaguesve për të paguar shkollimin dhe shpenzimet e tjera të arsimit. Në vitin 2011, Arizona zbatoi opsionin e parë të llogarisë së kursimeve arsimore në SHBA. Florida, Tenesi, Misisipi dhe Karolina e Veriut shpejt e pasuan.
Qeveritë premtojnë kudo në botë një arsim cilësor për çdo student. Në kohën kur u krijua sistemi arsimor publik, ai drejtohej nga politikanët dhe jo nga prindërit. Një shekull më vonë sistemi arsimor ishte në një gjendje aq të keqe saqë Milton Friedman e kuptoi se e vetmja mënyrë për ta riparuar atë ishte ta bënte atë konkurrues në tregun e lirë.
Diskutimi i zgjedhjes së shkollës i nxitur nga "Roli i qeverisë në arsim" i Friedman-it është rritur dhe ka depërtuar duku u përqafuar sot nga publiku i gjerë. Shumica e prindërve dhe qytetarëve tani besojnë se nevojiten më shumë zgjedhje dhe më pak kontroll nga qeveria dhe sindikatat mbi arsimin, veçanërisht atë të lartë. Dhënia e informacionit prindërve për mangësitë në arsimin publik dhe zgjedhje të tjera arsimore do të çojë në nxënës më të arsimuar.
E meta më e madhe në arsimin publik janë shkollat e kontrolluara tërësisht nga qeveritë. Reformat e propozuara të arsimit janë të njëjta me ato që dështuan. Qeveritë vazhdimisht propozojnë të bëjmë më shumë nga ato që janë bërë edhe pse nuk kanë dhënë rezultat: Më shumë para, klasa më të vogla, rritje të pagave dhe përfitimeve të mësuesve, më shumë shkolla dhe kontroll i zgjeruar.
