Nga prof. asoc. dr Ermela Kripa*
Menaxhimi i ekonomisë së një vendi gjatë përpjekjes për t'u bashkuar me Bashkimin Evropian është i ndërlikuar. Nuk është e lehtë edhe për vendet që tashmë janë anëtare, por është edhe më e vështirë për ato, si vendet e Ballkanit Perëndimor, që duan të anëtarësohen. Imagjinoni që duhet të bëni shumë njerëz me stile të ndryshme të kërcejnë së bashku: është paksa si të përpiqesh të bësh që ekonomitë e vendeve shumë të ndryshme të funksionojnë sipas të njëjtave rregulla të BE-së. Ky proces në thelb ka të bëjë me harmonizimin e peizazheve të ndryshme ekonomike në kuadrin gjithëpërfshirës të rregulloreve të BE-së, një detyrë që kërkon një koordinim të përpiktë të politikave fiskale dhe monetare.
Dilema thelbësore qëndron në arritjen e konvergjencës ekonomike mes pabarazive të qenësishme, lundrimin e kufizimeve të rregullave fiskale të BE-së dhe zbutjen e ndikimit të goditjeve ekonomike brenda një sfere të unifikuar ekonomike. Banka Qendrore Evropiane, ndonëse është një pikë kyçe në drejtimin e politikës monetare të Eurozonës, përballet me kompleksitetet që dalin nga realitetet e ndryshme ekonomike të shteteve të saj anëtare. Për vendet e Ballkanit Perëndimor, përfshirë Shqipërinë, aspirata për anëtarësim në BE tejkalon thjesht pajtueshmërinë administrative; kërkon një përafrim real, të prekshëm dhe të qëndrueshëm. Ky proces, përafrimi gradual i niveleve të të ardhurave me ato të homologëve më të zhvilluar të BE-së, shërben si një barometër kritik i qëndrueshmërisë së tyre ekonomike dhe potencialit integrues.
Hulumtimet e fundit, duke përdorur analizën e konvergjencës beta dhe sigma, kanë hedhur dritë mbi progresin e Shqipërisë, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut, Bosnje-Hercegovinës dhe Serbisë ndërmjet viteve 2010 dhe 2023. Ndërsa gjetjet konfirmojnë një shkallë konvergjence, ritmi i rregullimit mbetet i pamjaftueshëm për të kapërcyer hendekun kohor të të ardhurave brenda një arsyeje.
Ky zbulimi nënvizon pengesat e vazhdueshme që ngadalësojnë ngritjen ekonomike të rajonit, duke kërkuar një ekzaminim rigoroz të faktorëve themelorë. Trupi ekzistues i literaturës ofron një sfond të vlefshëm për të kuptuar këto dinamika. Studimet kanë theksuar vazhdimisht shkallët e ndryshme të konvergjencës në rajonet dhe periudhat evropiane, me Ballkanin Perëndimor që historikisht shfaq ritme më të ngadalta të konvergjencës. Ndikimi i goditjeve të jashtme, si kriza financiare globale, ka përkeqësuar më tej pabarazitë e të ardhurave, duke zbuluar cenueshmërinë e rajonit.
Kjo analizë nënvizon imperativin për reforma të thella strukturore brenda ekonomive të Ballkanit Perëndimor. Thjesht respektimi i kërkesave formale të anëtarësimit është i pamjaftueshëm. Një përpjekje e përbashkët për të rritur produktivitetin, për të nxitur inovacionin dhe për të forcuar kornizat institucionale është thelbësore për përshpejtimin e procesit të konvergjencës.
Duke u fokusuar veçanërisht në Shqipëri, kombi ka nisur një rrugëtim ekonomik transformues me synimin e qartë të anëtarësimit në BE. Megjithatë, rruga drejt përafrimit real ka rezultuar e ndërlikuar dhe e zgjatur. Studimet tregojnë se ndërkohë që Shqipëria ka arritur njëfarë progresi, shpejtësia e përshtatjes mbetet e pamjaftueshme për të mbyllur me shpejtësi hendekun e të ardhurave. Kjo sugjeron se pavarësisht përparimeve, pengesat e rëndësishme vazhdojnë të frenojnë rritjen ekonomike.
Faktorët kryesorë përfshijnë nevojën për reforma të thella strukturore për të rritur konkurrencën, për të tërhequr investime të huaja dhe për të nxitur inovacionin. Për më tepër, cilësia e institucioneve, duke përfshirë sundimin e ligjit, luftën kundër korrupsionit dhe sigurimin e sigurisë ligjore, janë parësore për krijimin e një mjedisi të favorshëm biznesi. Investimi në kapitalin njerëzor nëpërmjet arsimit dhe formimit profesional është thelbësor për rritjen e produktivitetit dhe kapacitetit inovativ. Zhvillimi i infrastrukturës moderne, veçanërisht në transport dhe energji, është gjithashtu vendimtar për ruajtjen e rritjes ekonomike.
Cenueshmëria e Shqipërisë ndaj goditjeve të jashtme ekonomike, si kriza financiare globale dhe pandemia COVID-19, nënvizon më tej sfidat me të cilat përballet. Duke parë përpara, anëtarësimi në BE i ofron Shqipërisë mundësinë për të hyrë në fondet strukturore, për të përfituar nga tregu i vetëm dhe për të forcuar institucionet e saj. Integrimi ekonomik me BE-në mund të stimulojë rritjen, të krijojë vende pune dhe të përmirësojë standardet e jetesës. Megjithatë, Shqipëria duhet të përshpejtojë ritmin e reformave dhe të adresojë sfidat strukturore për të realizuar potencialin e saj të rritjes. Aftësia për të tërhequr investime të huaja dhe për të promovuar inovacionin do të jetë vendimtare për suksesin e procesit të konvergjencës.
Si përfundim, ndërkohë që Shqipëria ka bërë progres në rrugën e saj drejt konvergjencës reale, ajo duhet të përballet me sfida të rëndësishme për të mbyllur hendekun e të ardhurave me BE-në. Një angazhim i qëndrueshëm ndaj reformave, forcimi institucional dhe investimi në kapitalin njerëzor janë thelbësore për të realizuar potencialin e rritjes së vendit dhe për të siguruar një të ardhme të begatë brenda Bashkimit Evropian. Përpjekjet e qëndrueshme dhe të fokusuara janë të detyrueshme për të kapërcyer vështirësitë e zhvillimit ekonomik dhe për të siguruar një të ardhme të begatë për zonën. Ndërsa Ballkani Perëndimor vazhdon rrugën e tij drejt anëtarësimit në BE, të dhënat që rezultojnë veprojnë si një udhëzues i vlefshëm, duke i drejtuar ata drejt një të ardhmeje evropiane më të barabartë dhe më të integruar.
*Editoriali i revistës shkencore “Economicus” 23/2 nga ish-dekania e Fakultetit të Ekonomisë, Biznesit dhe Zhvillimit, UET
