Pas dy përmbledhjeve me tregime “Fytyra tjetër e natës” dhe “Libri i bardhë”, si dhe dy romanëve “Vendi diku midis” dhe “Ajo e errëta”, autori Enkelejd Lamaj vjen me përmbledhjen më të re me tregime
“Ndonjëherë qëndrojnë përgjithmonë”. Shtatëmbëdhjetë tregime ku, përmes thrillerit, misterit dhe tmerrit që gjarpëron në çdo faqe, preken tema të njohura, por njëkohësisht zbulohen edhe territore te reja, të pashkelura më parë nga një autor shqiptar. Me një gjuhë të thjeshtë, por tepër depërtuese, origjinaliteti i tregimeve të rrëmben që nga fillimi e të mban pezull gjer në fund. Në mënyrë mbresëlënëse, stili i të shkruarit ndryshon nga njëri tregim në tjetrin, për t’u përshtatur sa më mirë me historitë dhe personazhet që jetojnë brenda tyre.
Në aktivitetin e promovimit të librit, të organizuar nga Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit, në Qendrën Social Kulturore “Forum”, autori diskutoi mbi vështirësitë e të shkruarit, ndikimet dhe zgjedhjet letrare lidhur me përmbledhjen e tij më të re me tregime të thrillerit, fantastikes dhe horrorit.
Dikur, në letërsinë shqipe, zhanri thriller ka qenë pothuajse i ndaluar. Me shumë pak përjashtime ndoshta, ishte e pamundur që lexuesit t’i paraqiteshin libra të këtij zhanri, sidomos nga autorë shqpitarë. Edhe pas viteve ’90, kur letërsia shqipe u zgjerua dhe fitoi një farë lirie, ky zhanër mbeti shumë prapa, ashkush nuk e shkruante dhe vetëm këto vitet e fundit sikur ka filluar të pëlqehet dhe të lëvrohet nga disa shkrimtarë të ndryshëm. Çfarë është për ju ky zhanër dhe si ka lindur dëshira për të shkuar pikërisht këtë lloj letërsie?
Është e vëtetë, në kohën kur fillova ta konsideroja leximin si diçka më shumë se sa thjesht një listë me tituj librash, të dhënë nga shkolla me detyrimin për t’i lexuar, as që bëhej fjalë për të lexuar thriller, le pastaj horror. Për mua është një zhanër që ka brenda gjithçka që ka një jetë, që nga çasti i lindjes e deri tek ai i vdejkes, madje, ky ka edhe ato që ndodhin pas vdekjes e ndoshta është pikërisht kjo e fundit ajo që e bën diferencën. Në fakt, takimin tim të parë me këtë zhanër, nuk e kam pasur përmes letrave, por përmes televizorit. Përmes filmave, më saktë. Ishte një kohë që shikoheshin shumë filma të huaj në kanalet televizivë të huaj, a thua se donim të kompensonim vitet e mëparshme që nuk kishm parë ose që kishim parë me pikatore dhe fshehurazi, pa pasur madje as mundësinë për t’i diskutuar me të tjerë. E pra, nga të gjithë llojet e filmave, unë ngeca te filmat e frikshëm dhe ata thriller, ndonëse, më duhet ta pranoj, në atë kohë nuk i kuptoja aspak mekanizmat e tyre. Kjo ka ardhur shumë më vonë, kur u njoha me punimet e autorëve të ndryshëm si Stephen King, Peter Straub, Richard Matheson, Dean Koontz, Edgar Allan Poe, Lovecraft, etj. Dhe ka qenë falë gjithë këtyre (e shumë të tjerëve) që, kur vendosa që të merresha seriozisht me tërë ato idera që më vërviteshin në mendje, nuk pata asnjë dyshim që ato do të zhvilloheshin në botët e pafundme të zhanrit horror e atij thriller.
Po sa e vështirë është të shkuar në këtë zhanër? Në fakt vetë letërsia është e vështirë, por a mbart vështirësi shtesë të shkruarit në këtë zhanër?
Nuk mund ta them me saktësi nëse të shkruash në këtë zhanër është më e vështirë se sa të shkruash në një zhanër tjetër. Mendoj se çdo zhanër ka vështirësitë e veta. Ndoshta kur shkruan thriller, mund të ketë pjesë apo momente të historisë që kanë nevojë të mbushen me detaje specifike, që mund të jenë kohore, sasiore apo edhe teknike, prej të cilave varet pastaj e gjithë rrjedha e ngjarjeve në libër dhe mos funksionimi i tyre ose mos respektimi i makanizmave të duhur të zbërthimit të tyre çon automatikisht në dështimin e krejt historisë. Ndoshta kjo mund të kërkojë më shumë kohë dhe kujdes në procesin krijues, por përsëri nuk besosj se kjo është e vetmja njësi matëse, e tillë që bëjë dallimin e vështirësive midis një zhanri dhe një tjetri. Mendoj, siç e thashë dhe më lart, se çdo zhanër ka vështirësitë e veta, por mjafton të kuptosh mekanizmat e nevojshëm që e bëjnë një zhanër të caktuar të funksionojë ashtu siç duhet dhe nuk ke më të njëjtat vështirësi.
Ky është libri i tretë me tregime, por i pesti në radhë, duke pasur parasysh edhe dy romanet mes tyre. Çfarë ndodhi që vendosët të botoni një tjetër përmmbldhje me tregime? Pse jo një roman?
Unë kam një raport shumë të veçantë me tregimin. Historitë e para horror apo thriller, që kam lexuar, kanë qenë tregime. Dikur lexoja (dhe vazhdoj të lexoj) tregime pa fund, në çdo kohë e vend. Romanet kanë ardhur më pas. Ndoshta për këtë arsye edhe dy librat e mi të parë, për nga kronologjia e botimeve, kanë qenë dy përmbledhje me tregime. Unë shkruaj tregime vazhdimisht. Pavarësisht nëse jam duke shkruar një roman, arrij ta gjej gjithnjë kohën për të shkruar një ose dy tregime gjatë asaj periudhe. E njëjta gjë ndodh edhe në periudhën kur kam përfunduar së shkruari një roman, por s’e kam filluar tjetrin ende. Përsa i përket arsyes se përse zgjodha një përmbledhje me tregime para një romani, kjo ka qenë krejt e pavullnetshme. Por jam i bindur se thjesht kishte ardhur koha e duhur. Siç thuhet edhe në kopertinën e pasme të librit “Çdo 8 vjet, historitë e frikshme përsëriten”. Libri i parë me tregime është botuar në vitin 2003, i dyti në vitin 2011 dhe ky në vitin 2019. Pra çdo 8 vjet. A është kjo thjesht një rastësi, apo ndonjë forcë e errët brenda meje më ka shtyrë ta bëjë këtë? Nuk e di, por uroj që të jetë e para.
Meqenëse dyshoni te kjo forcë e errët, a mendoni se duhet të kesh pak të errët benda vetes që të mund të shkruash në këtë zhanër? Si është raporti i lexuesve me ju? Sidomos kur vjen puna që mësojnë se shkruan, mirë thriller, por edhe horror?
Jo, nuk besoj se kjo është diçka e domosdoshme, megjithëse mendoj se gjithkush ka diku thellë, brenda vetes, një kënd të errët, po shumë të errët ama dhe ndonjëherë mund t’i ndodhë që të shkojë e të pushojë ca aty. Puna është se kohë qëndron aty. Sepse ndodh që ndonjëherë të rrijë vetëm pak, sa për një pushim të shkurtër pastaj ngrihet e ikën e vazhdon jetën qetësisht. Por ndnjëherë ama, ndonjëherë qëndron përgjithmonë dhe në kësi rastesh ka problem. Unë për vete i përkas grupit të parë. Një vështrim të shpejtë të errtës, një kafe gjysmë – në këmbë madje, pa u ulur fate dhe para marsh! Për sa i përket raportit të lexuesve, këtë pyetje duhet t’ia bëjme lexuesve, por kam përshtypjen se dhe ata diçka kanë kuptuar, duke qenë se më afrohen vetëm nëpër rrjete sociale.
“Ndonjëherë qëndrojnë përgjithmonë”. Një titull interesant, por që nuk i përket asnjë tregimi brenda librit. Cila është historia e këtij titulli?
Unë mendoj se të gjesh titullin e një libri është gjëja më e vështirë. Është gjëja e parë me të cilën një shkrimtar prezanton veprën e vet te lexuesi. Kur bëhet fjalë për një roman, unë nuk e mendoj dot që të filloj ta shkruaj pa gjetur titullin. E njëjta gjë më ndodh edhe për përmbedhjet me tregime, sado që mund të duket e habitshme, duke qenë se tregimet nuk kanë lidhje me njëri – tjetrin. Por ja që kjo është ë vërtetë. Të dy përmbledhjet e mia të para, titullin e kanë marrë nga një prej tregimeve në të. Tek i pari tregimi “Fytyra tjetër e natës” është tregimi i fundit i librit. Tregimi “Libri i bardhë”, tek i dyti, është tregimi i parë i përmbledhjes. Për këtë përmbledhje të re doja që ajo të kishte një titull të veçantë, që të mos i përkiste asnjë tregimi. Ideja më erdhi nga një prej personazheve të romanit “Ajo e errëta” që kisha publikuar një vit më parë. Një shprehje e tij mbi fantazmat që lënë vendin e tyre dhe vijnë e jetojnë brenda nesh m’u ngulit në mendje e nuk u shqit më… qëndroi përgjithmonë, domethënë.
Ne, historitë thriller apo ato horror, jemi mësuar t’i shohim të ambijentuara në vende të huaja. Po ngjarjet e tregimeve që shkruani ju, ku ndodhin? A është Shqipëria një vend ideal për të prodhuar ngjarje letrare të zhanrit thriller apo horror? Po në qoftë se ndonjë regjizor, shqiptar ose jo, do të tentonte apo guxonte të ekranizonte ndonjë prej subjekteve tuaja, medoni se do ta kishte të lehtë?
Po, ngjarjet e tregimeve, por edhe të romaneve që kam shkruar, ndodhin në Shqipëri. Kjo në fakt ka qenë zgjedhja ime e parë, që kur kam nisur të shkruaj. Ndonëse në atë kohë jetoja në Itali, lexoja italisht, ndiqja letërsinë në italisht dhe madje edhe mendoja në italisht, përsëri, vendimi im i parë ka qenë që ngjarjet e atre që doë të shkruaja, do të duhej të ndodhin në Shqipëri. Duke qenë se një ndër qëllimet e shkrimeve të mia ka qenë dhe vijon të jetë trembja e lexuesit, atëherë pyeta është “Ku trembet më kollaj lexuesi?” Dhe përgjigja është: “Në vendin e vet, në vendin që ai njeh më mirë, pikërisht aty ku ai mendon se ndihet më i sigurtë”. Sa i përket punës së ekranizimit të subjekteve të mi, mendoj se disa syresh duket sikur janë krijuar enkas për këtë gjë dhe vetëm presin momentin apo personin e duhur.
Diçka e fundit. Para çdo tregimi të kësaj përmbledhje, ju flisni në lidhje me mënyrën se si ju ka lindur ideja ose se si është shkruar tregimi. Pse? Çfarë dëshironi të përcillni përmes këtyre shpjegimeve?
Por unë nuk do t’i quaja shpjegime. Për mua ato janë një komunikim i drejtpërdrejtë me lexuesin, që unë kam zgjedhur të bëj, në këtë rast, para çdo tregimi. Në qoftë se një komunikim të tillë e bëj ndonjëherë përmes rrjeteve sociale, kur më pyesin, kësaj here zgjodha këtë formë. Personalisht gjithnjë kërkoj të di rreth procesit të punës të shkrimtarve të tjerë. Më pëlqen të di historinë Pas-Perdeve. Si lindi ideja? Si apo pse u shkruajt? Pra, cili ka qenë butoni apo leva që vuri në lëvizje tërë atë mekanizëm krijues të tij, që në fund mundësoi krijimin e një tregimi? Pikërisht butonat dhe levat e mia kam dashur t’i ndaj me lexuesin.
