“D’infinito e Provvisorio”, Dante, Koha dhe Letërsia sot…

Intervistë me shkrimtaren Vera Bekteshi, e ftuar në  Passaggi Festival

 Shkrimtarja Vera Bekteshi, para pak ditësh ishte e ftuar në Passaggi Festival, në Fano të Italisë, një platformë e suksesshme e komunikimit të letërsisë përmes qasjeve tematike në biseda me autorë të ftuar.  Në edicionin e tij të nëntë, nga 18 deri më 25 qershor të këtij viti, krahas disa shkrimtarëve të tjerë, ajo ishte protagoniste e një paneli me romanin “Vila me dy porta”, i përkthyer dhe botuar në italisht. I pritur shumë mirë nga publiku shqiptar, ky roman autobiografik është ribotuar nga UETPRESS me titullin “Vila me tri porta”.

Mes mistikës së një skene në një kishë pa çati, eko-s magjike të Dantes, stilit të mëvetshëm italian dhe këmbimit të spikatur ndërkulturor, ajo sjell për lexuesit e Leteratura përshtypjet dhe ndjesitë nga një festival Letërsie, që ka se ç’të rrëfejë e të na mësojë…

Zonja Bekteshi, ju sapo jeni kthyer nga Fano, ku ishit e ftuar në Passaggi Festival, një organizim që ka arritur të ndërtojë traditë dhe vëmendje në mjedisin kulturor, brenda dhe jashtë Italisë. A mund të ndani me lexuesit e suplementit Leteratura, një informacion më të zgjeruar mbi këtë pjesëmarrje?

Në fakt, botimi në Itali  i versionit të parë te Vilës, pra i “Vila me dy porta” ka ndodhur në nëntor të vitit 2014, nga shtëpia botuese “Besa” në Leçe. Kurse libri që u paraqit me këtë rast, qe një botim i ri i ripunuar në italisht dhe meqenëse u prezantua në këtë festival të rëndësishëm, u konsiderua si Anteprima nazionale.    

Mediat italiane kanë përcjellë vlerësime grishëse të kritikës mbi romanin tuaj autobiografik, që e kanë konsideruar “një histori që emocionon, dhemb dhe të bën të reflektosh”. Paneli juaj u mbajt mbrëmjen e 22 qershorit në Kishën e Shën Françeskut, një natë “shqiptare”. Si u ndjetë në prezantimin e librit tuaj, përpara kritikës dhe publikut Italian?

Dua të ndalem pak në këtë festival letrar.

Qëndrova në Fano nga data 21 deri në 25 qershor dhe mora pjesë në disa aktivitete pasi ato ishin të panumërta, nga ora nëntë e mëngjesit deri pas mesnate, kur përmbylleshin prezantimet kryesore. Mbrëmja e datës 21, kishte si protagoniste Sharon Stone. Në lidhje video nga Los Angeles, në seksionin Rassegna di saggistica, librat ne piacë,  ajo në bashkëbisedim me një gazetare nga gazeta Republica, foli mbi librin e saj “Bukuria e të jetuarit dy herë”. Ishte një tjetër Sharon, as arrogante, as e pasigurt, si në disa prej roleve të saj më të famshëm, ishte një grua në pjekuri të plotë, me inteligjencën e saj të mirënjohur, me zërin e thellë e të plotë, shpesh një tipar karakteristik i gruas së fortë, me flokët e lëna natyral e të thinjura bukur, një diva e vërtetë. Dhe, qyteti i Fanos kishte zbritur në shesh për ta parë. Përveç të tjerash, kjo demonstroi dhe popullaritetin e artit të shtatë, kinematografisë.

Prezantimi i saj u mbajt në sheshin kryesor të qytetit, të quajtur 20 Shtatori, ku gjallonin aktivitetet më masive, mbushur me ndenjëse dhe aparaturat e transmetimit, dhe që me ekranin madhështor të vendosur në krye, i përngjante një kinemaje të madhe verore.

Më pyesni si u ndjeva para publikut dhe kritikës italiane. Me sinqeritet ju them se isha e trembur, jo vetëm pse filloja e para prezantimin e katër autorëve të ftuar, dy nga Shqipëria dhe dy nga Serbia, por edhe sepse italishten nuk e kam nga pikat e mia të forta. Veçse, për fat, vendi në tavolinës e darkës, që edhe ato përbënin një nga ngjarjet e festivalit, më kishte qëlluar pranë Justine Matera, një artiste amerikane me origjinë italiane dhe që publiku ynë e ka njohur më së shumti si  show girl. Ajo sapo kishte prezantuar librin Just me në kishën e Shën Françeskut, dhe tani hante e qetë darkën e bollshme në tryezën e vendosur  në oborrin e një vile, të vënë në dispozicion për këtë rast. Midis nesh u vendos menjëherë një harmoni e papritur. Qe merita e saj që u ç’tensionova para prezantimit, pa harruar dhe kontributin e nja dy gotave verë.

Pastaj kritika qe e ftohtë dhe profesionale, si në rastin tim dhe të autorëve të tjerë të ftuar, pa lavdërime të tepruara apo denigrime dashakeqe, dhe ky festival kishte me dhjetëra kritikë letrarë, kryesisht gra, që përveçse shumë të zonjat, ishin dhe shumë elegante.

E palodhura Ana Latanzi, kritikja ime dhe e dy autoreve serbe që do paraqisnin librat pas meje, më pyeti nëse isha në gjendje të flisja, pasi më pa disi të trembur gjatë darkës. Jam në formë i thashë dhe vërtet ndjehesha si përpara një provimi të vështirë, që tashmë ia kisha marrë dorën.

Festivali i këtij viti kishte si lajtmotiv një varg nga Purgatori i Dantes: “D’infinito e Provvisorio”. Duket një ndalesë e zgjedhur me kujdes, për të hapur një shteg reflektimi mbi konceptin e Kohës dhe vetëdijes me të cilën jetojmë. A besoni se tronditja nga pandemia botërore ka zgjuar një nerv social ndërgjegjësimi, posaçërisht për shkrimtarët? Me sensin e një shkrimtareje me shqisë të spikatur vëzhgimi, a vëreni një ndjeshmëri të re publike, apo shkëndijimet e një dëshmie letrare më reflektive?

Sa i përket Dantes, viti 2021 është i tëri viti i tij, që përkon me 700 vjetorin e vdekjes, dhe si i tillë, ka qenë i mbushur me aktivitete anë e mbanë Italisë. Qyteti i Fanos, me tradita të lashta jo vetëm historike, përveç të tjerash edhe një prej zotërimeve  të dikurshme të familjes së famshme të Malatestave, do të priste për herë të nëntë shkrimtarë, artistë autorë e kritikë nga Italia dhe jashtë saj.

Libërthi informues i këtij festivali vuloset me vargun e Komedisë Hyjnore: D’infinito e provvisorio. Nuk besoj të gjendet një varg më domethënës për kohën që jetojmë, më përmbledhës, më filozofik dhe më optimist, E PAFUNDMJA ËSHTË E PËRKOHSHME, thënie që i referohet kryesisht dimensionit kohor, dhe që në një farë mënyre do të konfirmojë faktin se pas dy vitesh ja ku jemi mbledhur sërish, kësaj radhe jo vetëm për librat, por  edhe  për të treguar se mundëm ta menaxhonim pa dëme katastrofike një pandemi kaq të panjohur, kaq të pabesë dhe kaq agresive, sikurse janë të gjitha gjëmat që pllakosin papritur.

Po, besoj se kjo kohë e vështirë ka zgjuar një nerv tek shkrimtarët dhe artistët, por edhe tek shkencëtarët e kërkuesit, e ndoshta edhe më shumë tek këta të fundit. Besoj se prej saj kemi mësuar shumë, çështja shtrohet: A do vëmë mend? Kjo është pyetja kryesore. Kam frikë se jo, sepse asnjëherë ecuria e shoqërisë nuk është drejtuar nga njerëzit e mendimit.

Si u ndje shkrimtarja Vera Bekteshi në një Festival letrar, ku kritika vjen profesionale, e ftohtë dhe jashtë kontekstit tonë lokal?

Me thënë të vërtetën, u ndjeva fare mirë, megjithëse e fillova keq fjalën time në prezantim, sepse pa bërë një falënderim për ftesën, siç do bënte çdo person normal, hyra drejt e në shpjegimin e pyetjes që më bëri kritikja letrare. E kisha kryer disa orë më parë këtë hyrje të domosdoshme, kur në mënyrë krejt të papritur dhe pa u përgatitur më ftuan para darkës për një intervistë në RAI Cultura, një nga partnerët e medias kombëtare italiane të festivalit. Aty duke u ndjerë, siç ndjehet njeriu para kamerës i bëra “adetet” e rastit. Kam kuptuar se ky është një defekt që më vjen prej profesionit tim fillestar, ku forma me përmbajtjen qëndrojnë në një tjetër raport nga ai që përdoret në arte dhe letërsi.

Përveçse, më duhet të bëj paksa histori para se të përshkruaj se çfarë ndodhte gjatë prezantimeve që fillonin në orën 11 të natës në kishën e Shën Françeskut, fare pranë sheshit kryesor të Fanos, përballë bashkisë së qytetit dhe që e kanë lënë ashtu pa çati e pa dysheme të gurtë apo të mermertë, siç janë të gjitha këto objekte të panumërta mrekullie  në Italinë tonë të afërt, që e meriton të jetë e gjitha nga kreu në fund, një muze i rrallë arti e historie.

Kishin mbetur muret, kollonat e mermerta,  pjesa hyrëse me një portë të madhe të hekurt dhe përfund një livadh i gjelbër aromatik natyral.

Gjatë punimeve të restaurimit të vitit 1995, pikërisht nën portik ku gjendej varri i kohës së rinascimentos i Pandolfo III Malatesta (1370-1427), zotëruesit të Fanos së asaj kohe, u hap sarkofagu dhe vetëm këtë vit, në datën tre qershor, pas analizave të kryera ndër vite,  mbërriti konfirmimi i papritur mbi gjetjen e trupit të mumifikuar të Malatestës. Ky Malatestë duhet të ketë qenë stërnipi i të famshmit Paolo, historinë e të cilit Dante e shkroi pasi e pat njohur në vitin 1282, me rastin e zgjedhjes si kapiten i popullit të Firences nga papa Martino IV, për aftësitë e tij diplomatike, jo për figurën e tij  si il bello.

Historinë e dashurisë me Françeska da Rimini dhe të vdekjes së tyre tragjike nga vrasja e kryer nga i shoqi dhe vëllai i Paolos,  Dante e përshkruan në librin e tij të madh – si të dënuar të endeshin përjetësisht në Purgator, pa mundur të takoheshin, si ndëshkim për tradhtinë e dyfishtë jo vetëm bashkëshortore, por edhe brenda familjes.

Por kjo kishë, përveç rikujtimit të kësaj historie tragjike, për nga akustika më dha ndjesinë e një amfiteatri dhe të një laboratori erboristerie, për nga aroma e mrekullueshme që lëshonin barërat aromatike të mbira në dysheme. Para altarit të dikurshëm ishte montuar një podium ku do qëndronin folësit, dhe vetëm kur isha e ulur në “plate” si dëgjuese e shkrimtares serbe Tatjana Dordeviç Simiç me librin Pionieri, kuptova se si kumbonte zëri i mrekullueshëm i Anna Latanzit, gjë e pamundur kur je vetë folëse. Errësira e plotë e mbrëmjes së vonë dhe drita e prozhektorëve të projektuar vetëm mbi folësit, krijonin një atmosferë magjike si të ishe në një dimension tjetër, në një tjetër jetë.

Data 24 qershor, qe e gjitha shqiptare. Fillimisht Mimoza Hysa, nën petkun e drejtoreshës së Qendra e Botimeve për Diasporën, prezantoi denjësisht e me një italishte të kulluar botimet e kësaj Qendre. Pas saj filloi prezantimi i Tom Kukës, me romanin “Ora e Ligë”, të sapobotuar nga shtëpia “Besa”, me botues Livio Muçin, dhe si fitues i Çmimit Evropian të Letërsisë iu bënë vlerësimet e rastit. Me të në panel bashkëbisedoi Ledia Mirakaj, atashe e kulturës në ambasadën tonë në Romë, si dhe Carolina Iacucci, një kritike letrare  e re dhe e zonja.

Pas kësaj përvoje ndërkombëtare, si e shihni rrugëtimin e një shkrimtari shqipfolës dhe të veprës së tij, në mjedisin përtej kufijve? Çfarë do ta ndihmonte komunikimin e një vepre letrare nga një autor shqipfolës, në një publik ndërkombëtar?

Shqipja me gjithë lashtësinë dhe pasurinë e saj  është një gjuhë e vogël dhe si e tillë e ka shumë të vështirë të çajë në shtigjet e gjuhëve të mëdha. Mendoj se është fati dhe rastësia, ndoshta më shumë se talenti dhe përpjekjet e autorit, që e bëjnë të mundur këtë gjë.

Dhe së fundi, me çfarë rrëfimi do t’i vijë lexuesit të saj Vera Bekteshi, pas përmbledhjes me tregime “Bella Ciao”, botim i vitit 2020, i cili fitoi edhe Çmimin ”Libri i Karantinës”?

Kam në dorë prej disa vitesh një libër të vështirë që e mbaj dhe e heq nga duart, duke e ndërprerë me punë të tjera, si lexime apo edhe biseda, që shpresoj të më ndihmojnë të kapërcej pengesat për ta përfunduar.

Tags: vera bekteshi