Mbrojtja e lirisë akademike është një përgjegjësi e përbashkët, - ishte përfundimi i një seminari mbi arsimin e lartë - zhvilluar kohët e fundit në Bruksel. Universitetet, politikë-bërësit dhe shoqëria civile duhet të punojnë së bashku për të siguruar që arsimi i lartë të mbetet një hapësirë për mendimin e lirë dhe angazhimin demokratik. Nisma e Këshillit të Evropës për Lirinë Akademike në Veprim është një hap i rëndësishëm përpara - por suksesi i saj, siç edhe u theksua, varet nga angazhimi kolektiv dhe veprimi konkret.
Liria Akademike në Europë
Liria akademike, një shtyllë e arsimit të lartë dhe demokracisë, është nën kërcënim në rritje në Evropë dhe më gjerë. Në sesionin e nivelit të lartë të STOA të Parlamentit Evropian mbi Perspektivat e Lirisë Akademike në Evropë dhe më gjerë, ekspertë dhe politikëbërës diskutuan gjetjet e Raportit të 4-të të Monitorimit mbi Lirinë Akademike.
Vitet e fundit, raportet kanë nxjerrë në pah shqetësime në rritje, duke filluar nga ndërhyrja politike në universitete dhe kufizimet ligjore në kërkime shkencore deri tek vetëcensurim dhe ngacmim dixhital. Raporti i Lirisë Akademike 2024 nënvizon këtë rënie, duke theksuar kufizimet në disa vende europiane.
Gjatë seancës kushtuar perspektivave globale dhe evropiane, Shefi i Departamentit të Arsimit të Këshillit të Evropës Villano QIRIAZI nënvizoi urgjencën e diskutimit dhe iu referua angazhimit të Këshillit të Evropës për mbrojtjen e lirisë akademike përmes nismës së tij Liria Akademike në Veprim.
Ai nënvizoi angazhimin afatgjatë të Këshillit të Evropës për lirinë akademike, duke gjurmuar rekomandimet kryesore nga viti 2000 e deri më sot. Këshilli i Evropës ka ndërmarrë nismën Liria Akademike në Veprim si pjesë e programit të Misionit Demokratik të Arsimit të Lartë (2024-2027). Kjo nismë fokusohet në:
Forcimi i mbrojtjes ligjore - avokimi për një kuadër ligjor më të fortë, duke përfshirë rekomandime të përditësuara dhe instrumente të mundshme ligjore ndërkombëtare.
Demokratizimi i shkencës dhe angazhimit qytetar - promovimi i aksesit të hapur, pjesëmarrjes së publikut në debate që lidhen me shpërndarjen e rezultateve të kërkimit dhe angazhimit të universitetit me komunitetet lokale.
Adresimi i sfidave dixhitale dhe AI - trajtimi i kërcënimeve në zhvillim si paragjykimi algoritmik, ngacmimi në internet dhe ndikimi i korporatës në shpërndarjen e njohurive.
Nisma propozon gjithashtu zhvillimin e një Karte Evropiane të të Drejtave të Studentëve për të siguruar që studentët të përfitojnë nga të njëjtat mbrojtje ligjore për lirinë e shprehjes dhe kërkimit si akademikët.
Pavarësisht këtyre përpjekjeve, pengesat mbeten. Mungesa e një kuadri ligjor specifik për lirinë akademike në nivel europian e vështirëson zbatimin. Ndërsa mbrojtjet ekzistuese sipas Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut ofrojnë njëfarë mbështetjeje ligjore, jurisprudenca gjyqësore thekson kompleksitetin e balancimit të pavarësisë akademike me autonominë institucionale dhe rregulloret kombëtare.
Liria akademike në SHBA
Një studim i fundit zbulon një rënie shqetësuese të lirisë akademike në të gjithë SHBA-në. Arsimi i lartë, me më shumë se një e treta e anëtarëve të fakultetit që raportojnë kufizime në rritje në aftësinë e tyre të mësimdhënies, për të kryer kërkime ose edhe për të folur lirshëm krahasuar me gjashtë apo shtatë vjet më parë.
Sondazhi kombëtar, i kryer nga Shoqata Amerikane e Kolegjeve dhe Universiteteve (AAC&U) në partneritet me Shoqatën Amerikane të Profesorëve të Universitetit, zbuloi se 35% e fakulteteve thanë se kanë më pak liri për të mësuar përmbajtje pa ndërhyrje, ndërsa 36% raportojnë lirinë e reduktuar për të folur si qytetarë. Studimi, i cili angazhoi më shumë se 8,000 anëtarë të fakultetit nëpër institucione publike dhe private, është një nga testet më të mëdha të lirisë akademike në dekada.
Studimi nxjerr në pah presionet në rritje. Më shumë se gjysma e të anketuarve (53%) shqetësohen se mos bëhen objektiva të ngacmimeve në internet dhe madje po kaq raportojnë se kanë ndryshuar gjuhën e tyre për të shmangur polemika. Fakultetet në shtetet që kanë miratuar legjislacionin kufizues mbi "konceptet përçarëse" kanë më shumë gjasa të konsiderojnë kërkimin e punësimit diku tjetër, me 16% që kërkojnë në mënyrë aktive ndryshimin e institucioneve krahasuar me 10% në shtetet pa ligje të tilla.
Studimi zbuloi se 40.7% e fakulteteve besojnë se administrata e institucionit të tyre është nën presion të shtuar nga administratorët ose regjentët për të shmangur publicitetin negativ, ndërsa 38.6% vërejnë presion të ngjashëm nga legjislaturat shtetërore. Për më tepër, më shumë se gjysma e fakulteteve (52%) kanë ndryshuar shkrimin e tyre për të shmangur polemikat, dhe shumë përmbahen nga përdorimi i termave që ata besojnë se mund të perceptohen si fyese nga studentët (62%), administratorët (57%) ose anëtarët e tjerë të fakultetit (57%).
Sondazhi zbuloi modele të vetëcensurës, me rreth një të tretën e fakultetit që ndihej të paktën herë pas here të kufizuar në atë që mund të thonë në mediat sociale ose në takimet e fakultetit dhe departamentit. Përafërsisht një e katërta raportojnë se ndjehen të kufizuar në përmbajtjen që mund të zgjedhin për kurset e tyre.
Pavarësisht sfidave, anketa zbuloi se mbi 90% besojnë se fakulteti duhet të ftojë qëllimisht perspektiva nga të gjitha anët e një çështjeje, dhe 70% thonë se niveli i mosmarrëveshjeve respektuese midis studentëve të tyre është i përshtatshëm. Më shumë se gjysma (53%) besojnë se diskutimi në klasë i temave të diskutueshme duhet të inkurajohet për shkak të vlerës edukative.
Studimi tregoi ndryshime të rëndësishme bazuar në kontekstet legjislative shtetërore. Fakulteti që punon në shtetet me legjislacion të miratuar që kufizon "konceptet përçarëse" raportoi nivele më të larta shqetësimi dhe vetëcensurimi. Këto fakultete kishin gjithashtu më shumë gjasa të raportonin se diskutonin një legjislacion të tillë "shpesh" (19.8%) në krahasim me kolegët në shtetet ku legjislacioni i ngjashëm ishte futur ose nuk ishte përfshirë fare.
