Misioni vëzhgues i OSBE-ODIHR publikoi të martën raportin paraprak për zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025, i cili përfshin periudhën nga 1 deri më 21 prill 2025.
Fillimisht, raporti përshkuan sfondin në të cilin zhvillohen zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025, duke vënë theksin në ndryshimin e sistemit zgjedhor, votimi nga jashtë vendit për herë të parë, si dhe duke nënvizuar se këto zgjedhje zhvillohen në një moment të rëndësishëm për vendin.
“Këto zgjedhje konsiderohen gjithashtu një provë e mëtejshme e rëndësishme e zhvillimit të proceseve dhe institucioneve demokratike të Shqipërisë, veçanërisht në kontekstin e bisedimeve të vazhdueshme të pranimit me Bashkimin Evropian. Mjedisi politik karakterizohet nga një shkallë e lartë polarizimi dhe mosbesimi midis dy partive kryesore”, theksohet në raport.
Misioni vëzhgues i OSBE-ODIHR, në raportin paraprak, nxjerr në pah ndryshimet edhe në kuadrin ligjor për zgjedhjet, të cilat u bënë përgjatë viteve 2024 dhe 2025, duke theksuar se ende nuk është ndërmarrë asnjë shqyrtim gjithëpërfshirës i kuadrit ligjor.
Sipas raportit, në bazë të sistemit të ri zgjedhor, çdo subjekt zgjedhor paraqet lista të mbyllura dhe preferenciale.
“Vendet e fituara nga një parti ose koalicion në një zonë zgjedhore u caktohen së pari kandidatëve nga listat e mbyllura. Ndonëse rekomandimet e ODIHR-it për ndryshimin e pragut kombëtar për kandidatët e pavarur dhe heqjen e mundësisë që udhëheqësit e partive politike të konkurrojnë në disa zona zgjedhore janë trajtuar, shumë rekomandime të mëparshme të ODIHR-it kanë mbetur të pazbatuara”, shton raporti.
Sipas raportit paraprak, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) është përgjegjës për mbikëqyrjen e administrimit të zgjedhjeve.
“Përgatitjet për zgjedhjet janë në rrugën e duhur, përfshirë votimin jashtë vendit, dhe deri më tani administrata zgjedhore i ka përmbushur kryesisht afatet ligjore. Votimi jashtë vendit do të zhvillohet duke përdorur fletëvotime me postë. KQZ-ja zhvilloi një fushatë të gjerë informuese mbi regjistrimin e votuesve jashtë vendit. KQZ-ja ka nisur gjithashtu fushata të synuara për edukimin e votuesve që adresojnë popullsinë e përgjithshme, pakicat kombëtare dhe personat me aftësi të kufizuara. Votimi dhe numërimi elektronik do të pilotohen në bashki të zgjedhura me testime dhe demonstrime publike të planifikuara përpara ditës së zgjedhjeve”, thuhet në raport.
Sipas raportit, përafërsisht 3.7 milionë votues janë regjistruar për këto zgjedhje, duke përfshirë rreth 246 mijë për votimin nga jashtë vendit.
“Për të lejuar regjistrimin gjithëpërfshirës të votuesve, KQZ-ja vendosi të zgjasë vlefshmërinë e dokumenteve të identifikimit të cilat kishin skaduar. Votuesit mund të verifikojnë të dhënat e tyre dhe të kërkojnë korrigjime, përfshirë edhe on-line, gjatë periudhës së shqyrtimit publik. Identifikimi i votuesve në ditën e zgjedhjeve kryhet duke përdorur pajisje të identifikimit elektronik”, theksohet në raportin e OSBE-ODIHR.
Partitë dhe kandidatët në garë
Në raportin paraprak thuhet ndër të tjera se në zgjedhje mund të konkurrojnë kandidatë të nominuar nga parti politike, koalicione partish ose kandidatë të pavarur të nominuar nga grupe votuesish.
“KQZ-ja regjistroi njëmbëdhjetë subjekte zgjedhore, tetë parti politike dhe tre koalicione, me një total prej 2,046 kandidatësh. Kodi Zgjedhor përfshin një kuotë gjinore, që kërkon që një në çdo tre kandidatë në të dyja listat duhet t’i përkasë gjinisë më pak të përfaqësuar. Gratë përfaqësohen në mënyrë të barabartë në pozicione ministrore, duke mbajtur gjysmën e posteve në qeverinë aktuale. Megjithatë, gratë mbeten të nën përfaqësuara në parlament, duke mbajtur 50 nga 140 vendet (36 për qind). Tre nga 12 anëtarët e KQZ-së dhe rreth 31 për qind e anëtarëve të Komisioneve të Zonës së Administrimit Zgjedhor janë gra. Nga kandidatët e regjistruar, 787 (38,47 për qind) janë gra. Disa bashkëbisedues të MVZ-së së ODIHR-it theksuan sterotipet e vazhdueshme gjinore dhe retorika diskriminuese kundër grave politikisht aktive si pengesa të rëndësishme për pjesëmarrje”, thekson më tej raporti.
Sipas raportit, periudha zyrtare e fushatës filloi më 11 prill.
“Pas disa ngjarjeve të profilit të lartë që shënuan nisjen e fushatës, ajo ka qenë e përmbajtur. Sulmet personale midis udhëheqësve të partive kryesore janë të zakonshme, përfshirë ato në internet. Keqpërdorimi i burimeve shtetërore dhe fushata brenda institucioneve publike është i ndaluar, por shqetësimet vazhdojnë në lidhje me presionin mbi nëpunësit civilë, ndikimin e padrejtë mbi votuesit dhe keqpërdorimin e aseteve publike. KQZ-ja ka marrë ankesa të shumta në lidhje me shkeljet e fushatës dhe vazhdon të monitorojë në mënyrë aktive pajtueshmërinë, duke përfshirë aktivitetet në internet të 50 institucioneve publike. Ndërsa fushata në rrjetet sociale nuk ka rregullim formal. Partitë politike janë zotuar vullnetarisht për një Kod Sjelljeje që promovon fushatën etike digjitale. Janë futur ligje dhe udhëzime të reja për mbrojtjen e të dhënave personale për të mbrojtur informacionin e votuesve, me autoritetet që bëjnë thirrje për vigjilencë kundër keqpërdorimit të të dhënave personale gjatë fushatës”, thuhet në raport.
Në raportin paraprak të OSBE-ODIHR, lidhur me financimet, theksohet se fushata mund të financohet nga fonde publike dhe private, duke përfshirë edhe kreditë.
“Ligji përcakton kufizime për donacionet dhe shpenzimet. KQZ-ja mbikëqyr pajtueshmërinë me rregulloret e financimit të fushatës. Që nga zgjedhjet e fundit nuk janë futur ndryshime thelbësore në kuadrin rregullator. Rekomandimet e ODIHR-it mbi raportimin e ndërmjetëm, rregullimin e financimit nga palët e treta dhe zgjerimin e financimit publik për kandidatët e pavarur mbeten të pa trajtuara”, vijon më tej raporti.
Në raport theksohet ndër të tjera se korniza ligjore mbron lirinë e shprehjes, megjithëse shpifja mbetet e kriminalizuar dhe çështjet civile dhe penale të shpifjes kundër gazetarëve vazhdojnë.
“Pavarësia e medias dhe diversiteti, në raportim ndikohen nga një përqendrim në pronësinë e medias dhe një varësi e pronarëve nga tenderat publikë për interesat e tyre më të gjera të biznesit. Ekzistojnë shqetësime në lidhje me pavarësinë e bordeve drejtuese të rregullatorit të transmetimit dhe transmetuesit të shërbimit publik. Kodi Zgjedhor u siguron partive që fituan mbi 20 për qind të vendeve në zgjedhjet e mëparshme dy herë më shumë mbulim lajmesh sesa partive të tjera parlamentare garuese”, shton raporti.
Raporti thekson se Komisioni i Ankesave dhe Sanksioneve (KSHC) shërben si organi i shkallës së parë për ankimimet kundër vendimeve të KQZ-së dhe komisioneve të nivelit më të ulët, të cilat mund të ankimohen në shkallën e fundit në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit të Tiranës.
“Subjektet zgjedhore kanë tre ditë për të paraqitur një ankim, përveç atyre që lidhen me rezultatet e zgjedhjeve për të cilat afati është pesë ditë. Palët e treta me një interes legjitim mund të paraqesin një ankim administrativ. Struktura e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar krijoi një Task Forcë për hetimin e krimeve të caktuara zgjedhore dhe një platformë on-line për raportim publik”, theksohet në raport.
Sipas dokumentit në fjalë, Kushtetuta parashikon të drejta të plota politike, civile dhe sociale për pakicat.
“Lejohet fushata në gjuhët e pakicave kombëtare. KQZ-ja deklaron se do të prodhojë disa materiale zgjedhore në gjuhët e pakicave kombëtare dhe ka nisur një sërë aktivitetesh informuese për votuesit për të nxitur pjesëmarrjen e grupeve të nën-përfaqësuara”, thekson raporti.
Kodi Zgjedhor, theksohet në raport, parashikon vëzhgim qytetar dhe ndërkombëtar në të gjitha nivelet.
“Që nga 11 prilli, ishin akredituar 26 organizata kombëtare dhe 10 organizata ndërkombëtare. OSHC-të e kanë informuar MVZ-në e ODIHR-it se mungesa e fondeve do të ndikojë në aftësinë e tyre për të ndërmarrë një vëzhgim gjithëpërfshirës në ditën e zgjedhjeve. Përfaqësuesit e partive, koalicioneve dhe kandidatëve të pavarur gjithashtu mund të vëzhgojnë”, theksohet në raport.
