“Nëse nuk arrijmë të gjejmë forma narrative për të bërë botën të vërtetë për njëri-tjetrin, atëherë rrezikojmë humbjen e politikave tona kundrejt fantazistëve dhe cinikëve”, shprehet Lyndsey Stonebridge.

Si sot para 4 vitesh, po intervistoja aplikantë për një degë bachelori të përzier me histori dhe letërsi. Kjo është një punë të cilën e kam vlerësuar shumë ndër vite; mendimtarët e rinj janë gjithmonë interesantë, veçanërisht studentët e ekselencës.

Por diçka dukej ndryshe. Intervistat u zhvilluan përafërsisht një javë pas fitores presidenciale të Donald Trump dhe 5 muaj që nga largimi i Britanisë së Madhe nga Bashkimi Europian. Toni i tyre kishte ndryshuar. Kur i pieta “Pse historinë?’, të gjithë kandidatët me rradhë më dhanë përgjigje të llojit: “Dua të di çfarë ka ndodhur në të vërtetë.”; “Dua të kuptoj si të gjej burime të besueshme.”; “Dua të dalloj se kur po gënjehem nga të tjerët.”

Gjenerata e Instagramit kishte marrë vesh herët për diçka që më vonë do të bëhej e qartë për të gjithë ne.  Mund ta sjellësh botën në shumë këndvështrime – “Ai  është opinion yt”, mund t’i themi njëri-tjetrit; “E shikoj nga një sy tjetër” – por kur një botë e përbashkët me prova të prekshme disi shndërrohet në të pavend për politikat tona, ndodhemi në një territory tjetër.

Kur faktet e humbasin rëndësinë, çdo gjë bëhet e mundur – madje dhe vetë e pamundura, siç ka thënë teoristja politike Hannah Arendt, duke përshkruar elementet totalitare të shekullit të fundit. Teksa Donald Trump vazhdon të refuzojë të pranojë faktin se i ka humbur zgjedhjet e vitit 2020, duket se akoma nuk e kemi mbyllur kapitullin e të pamundurave të rrezikshme.

Mund të mendohet se studentat e letërsisë do të ishin rehat me një botë plot histori të trilluara, por kjo do të linte në hije seriozitetin moral të studimit të shkencave humane. Po të pyesësh një student se përse dëshiron të studiojë letërsi, zakonisht do të të thotë se është i interesuar tek njerëzit, mendja, emocionet. Ajo çfarë gjithashtu thojnë është se janë të interesuar se si ne e kemi imagjinuar njëri-tjetrin ndër shekuj: si kemi arritur të biem dakord për atë çfarë konsiderohet si një jetë dhe se çfarë do të thotë të jetosh së bashku me misteret, kënaqësitë dhe rreziqet e tjetërsimit human.

Këto janë ato pyetje që kanë shumë rëndësi kur bie fjala për bizneset ligjore dhe politike të krijimit të të drejtave dhe normave sipas të cilave jetojmë së bashku.

Ka disa kohë që dijmë se sensi i përgjithshëm nuk po ia del mbanë dhe aq mirë tani. Është e vështirë të mbahët një kuptim i përbashkët rreth botës kur perceptimet, arsyetimet dhe gjykimet tona po agjitohen, provokohen dhe manipulohen në mënyrë të vazhdueshme – kliko, tërbohu, përsërit. Nuk është një rastësi që në të njëjtën kohë shkollarët e shkencave humane po iu tregohet, jo gjithmonë saktësisht, se subjektet e tyre janë në vështirësi dhe se ndërkohë që është bukur të jenë mbi gjërat e botës së vërtetë – ndonjëherë dhe mund të ndihmojnë – nuk janë ekzaktësisht palca e asaj që shoqërisë  i duhet nga edukimi i lartë.

Pavarësisht, e vërteta e rëndë është se nëse ne nuk jemi në gjendje të gjejmë format narrative dhe imagjinare për të bërë botën reale ndaj njëri-tjetrit, ne rrezikojmë humbjen permanente të politikave tona – së bashku me të dhe sensing e jetëve tona së bashku – kundrejt treguesve fantazistë dhe cinikë të gënjeshtrave. Për të parandaluar këtë, duhet të rimarrin vëmendjen rigorozve të shkencave humane ndaj detajit, ndryshimeve, vështirësisë dhe kontekstit.

Kjo nuk kupton më evokimin e një humanizmi anglo-europian, të sigurt në vlerat dhe gjykimet e tij, por të paaftë për të mësuar nga shkrimtarët dhe mendimtarët nga komunitetet minoritare ose nga jugu global që kanë më shumë arsye se askush të kuptojnë padrejtësinë dhe vuajtjen. Dekolonizimi është i rëndësishëm për inkluzivitet, por është gjithashtu një deklaratë e fuqishme e aktivitetit tonë qendror. Kush ka rëndësi, çfarë llogaritet si një jetë dhe se si është bërë kjo llogaritje gjendet në qendër të kërkimit të humaniteteve. Është e një rëndësie tepër të madhë mënyra se si kjo histori njerëzore tregohet tek vetja jonë, komunitetet tona dhe të ardhmen tonë – gjë që më kujton shqetësimin e klasës të vitit 2016 për të mbrojtur realitetin e fakteve.

Të gjithë studentët e historisë kuptojnë se çdo brez do të rirendisë faktet bazuar mbi këndvështrimet e tyre dhe që historia është në shkallë të lartë tregim historish. Por tregimi i besushëm i historive tregon përpiktmëri dhe shpesh dokumentim imagjinar, gjë e cila është një triumf i madh në një botë ku një bollëk i dukshëm informacioni është me vështirësi i aksesushëm dhe interpretueshëm.

Pavarësisht, dokumentimi në vetvete nuk është kurrë i mjaftueshëm. Në luftërat e rreme kulturore – si në luftërat e rreme të shkencës të ndryshimeve klimaterike dhe tashmë Covid-19 – kërkuesit kanë cilësuar vazhdimisht “fakte” të cilat më vonë janë lënë mënjanë si “opnione” ose thjesht copëza të vogla të një tërbimi injorant.

Kjo nuk ndodh thjesht nga rrjetet sociale dhe manipulimit politik, por sepse realiteti ynë në këto moment është i vështirë të kuptohet. Kemi një murtajë vdekjeprurëse që mezi mund ta kontrollojmë, një planet që rropatet për frymë, racizëm, pabarazi të neveritshme, frikë. Gjetja e formave të kuptimit që mund t’i bëjë këto horore të durueshme është detyra më urgjente e shkencave humane tani për tani – dhe jo të ofrojë një ngushëllim gjysmak.

“Kur faktet vijnë në shtëpi për të qëndruar, më e pakta që mund të bëjmë është t’i mirëpresim,” shkruan Arendt në 1975, në valën e hershme të zgjimit nga një mashtrim politik që çoi republikën amerikane në prag të humnerës. Tani duket koha e duhur për të menduar seriozisht dhe kreativisht se si t’i ri-mirëpresim faktet.

Lyndsey Stonebridge është pedagoge e humaniteteve dhe të drejtave njerëzore në Universitetin e Birminghamit. /Gazeta Liberale