*Florian Çullhaj PhD
Në analizën politike bashkëkohore, një temë e përsëritur është përplasja midis idealit dhe praktikës, ku parimet metafizike shpesh lënë në hije qeverisjen pragmatike. Ky tension është qartësisht i dukshëm në karrierën politike të Albin Kurtit dhe Fan Nolit, filozofitë e qeverisjes së të cilëve, edhe pse të ndara prej afro një shekulli, zbulojnë një orientim metafizik të rrënjosur thellë që ka potencialin të minojë administrimin praktik të politik(e)s. Ky artikull mëton të shqyrtojë në mënyrë kritike këtë orientim, veçanërisht nën dritën e qëndrimit dashamirës të Kurtit ndaj qëndrimit të shkurtër por me ndikim politik të Nolit.
Albin Kurti, kryeministri aktual i Kosovës, shpesh është karakterizuar me qasjen e tij metafizike ndaj politikës. Stili i tij qeverisës, i ndikuar fuqishëm nga absolutizmi moral i përmbledhur nga parimi Fiat justitia et pereat mundus (Le të bëhet drejtësi edhe nëse bota digjet), thekson respektimin e rreptë të standardeve etike pavarësisht nga pasojat. Ky qëndrim u pasqyrua në përkujtimin e tij për Fan Nolin, klerikun dhe burrështetasin shqiptar, qeveria jetëshkurtër e të cilit në vitin 1924 u përpoq të reformonte rrënjësisht shoqërinë shqiptare. Nderimi i Kurtit për Nolin nxjerr në pah një linjë të përbashkët filozofike, e cila mbron idealet e larta morale mbi nevojat e mundshme të qeverisjes.
Qeveria e Fan Nolit, edhe pse qeverisi vetëm gjashtë muaj, u përpoq të zbatonte një program reformash gjithëpërfshirës prej 20 pikash, që synonte të krijonte një kuadër demokratik dhe ristrukturim social në Shqipëri. Këto reforma, që synonin çrrënjosjen e korrupsionit dhe vendosjen e drejtësisë sociale, u themeluan mbi një vizion që kufizohej me utopinë. Përpjekja idealiste e Nolit për ndryshime transformuese pa marrë në konsideratë kontekstin politik dhe social përfundimisht çoi në kolapsin e parakohshëm të qeverisë së tij.
Teoria e Max Weber ofron një lente të dobishme për të analizuar të dy liderët. Weber bën dallimin midis "etikës së bindjes" dhe "etikës së përgjegjësisë". Drejtues si Kurti dhe Noli, të udhëhequr nga etika e bindjes, veprojnë sipas parimeve fikse morale, shpesh në dëm të rezultateve praktike. Kjo perspektivë Weberiane argumenton se një kornizë e tillë etike, edhe pse moralisht e lavdërueshme, është shpesh e papajtueshme me kërkesat e lidershipit politik efektiv, i cili kërkon një negocim midis idealizmit dhe realizmit.
Pozita e Kurtit për politikën e tij metafizike, nxjerr në pah sfidat praktike të qeverisjes ekskluzivisht me parime absolute. Pavarëisht se angazhimet filozofike të Kurtit rezonojnë me integritetin moral, ato rrezikojnë të rrënjosin një autoritarizëm epistemik që nuk i përgjigjet realiteteve pluraliste dhe shpesh kontradiktore të peizazhit politik të Kosovës. Po kështu, administrata e Nolit, me gjithë synimet e saj fisnike, nuk arriti t'i ankorojë idealet e saj fisnike në nevojat pragmatike të qeverisjes, duke çuar në humbjen e saj të shpejtë.
Parimi i Fiat justitia et pereat mundus, ndonëse tërheqës në ndjekjen e tij të drejtësisë pa kompromis, kritikohet për promovimin e një stili qeverisjeje antidemokratik, misionar, monist, që mund të jetë i pavëmendshëm ndaj ndikimeve të dëmshme që një moralizëm i tillë i ngurtë mund të ketë në një shoqëri pluraliste. Kjo qasje mund të tjetërsojë segmente të rëndësishme të popullsisë të cilët mund t'u japin përparësi zgjidhjeve të menjëhershme praktike mbi vizionet etike afatgjata. Për më tepër, ajo mund të çojë në një proces vendimmarrjeje që, megjithëse parimor, nuk rezulton domosdoshmërisht në rezultatet më të mira për të gjitha palët e interesuara.
Për të ndërmjetësuar mes këtyre ekstremeve, rekomandoj një integrim të etikës së përgjegjësisë së Weberit në orientimet metafizike të liderëve si Kurti. Kjo do të përfshinte një qasje më të nuancuar ndaj qeverisjes që merr parasysh implikimet dhe pasojat e veprimeve të politikave. Një qasje e tillë e balancuar jo vetëm që do të nderonte vizionet morale të liderëve si Kurti dhe Noli, por gjithashtu do të përmbushte nevojat e ndryshme dhe imediate të zgjedhësve të tyre.
Si përfundim, ndërkohë që prirjet filozofike dhe metafizike të liderëve si Kurti dhe Noli e pasurojnë ligjërimin politik me thellësi etike, këto korniza morale duhet të zbuten nga konsiderata praktike. Sinteza midis integritetit moral dhe pragmatizmit politik është thelbësore për një qeverisje që është etikisht e shëndoshë dhe efektive. Nënshtrimi i përhershëm i politikës ndaj metafizikës, i parë përmes karrierës së Kurtit dhe Nolit, shërben si një rrëfenjë paralajmëruese për grackat e mundshme të qeverisjes me një përkushtim të pakompromis ndaj idealizmit në arenën komplekse të natyrës së politikes./Liberale.al/
*Sekretar i Akademisë së Studimeve Shqiptare
