Kur një fabrikë dëshiron të heqë mbetjet toksike, ajo ngarkon një çmim për to.
Menaxherët e saj paguajnë dikë për t’i hequr qafe ato. Por kur bankat qendrore fillojnë t’i trajtojnë paratë ashtu siç e trajton prodhuesi i makinave acidin sulfurik duke e hedhur pa kriter, dikush e merr me mend se diçka spo shkon siç duhet në sistemin kapitalist.
Kapitalizmi pushtoi botën duke modifikuar pothuajse gjithçka që kishte një vlerë, duke krijuar kështu një pykë të mprehtë midis vlerave dhe çmimeve. Të njëjtën gjë bëri edhe me paratë. Vlera e këmbimit të parave gjithmonë pasqyronte gatishmërinë e njerëzve për të dorëzuar gjëra të vlefshme për shuma të dhëna parash. Por, në kapitalizëm, sapo krishterimi pranoi idenë e tarifimit të huave, paraja fitoi gjithashtu një çmim tregu: normën e interesit ose çmimin e dhënies me qira të një grumbulli parash për një periudhë të caktuar.
Pas krizës financiare të vitit 2008, dhe veçanërisht gjatë pandemisë, ndodhi një gjë e çuditshme: paraja mbajti vlerën e saj të këmbimit, por çmimi i saj u ul, duke u kthyer në negativ në shumë raste. Politikanët dhe bankierët qendrorë kishin helmuar pa dashje “aftësinë tjetërsuese të njerëzimit” (përkufizimi poetik i Karl Marksit për paranë). Helmi që ata administruan ishte politika e pas vitit 2008, në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara, e masave shtrënguese të ashpra për shumicën për të financuar socializmin për të paktët.
Masat shtrënguese reduktuan shpenzimet publike pikërisht kur shpenzimet private po binin si një tullë, duke përshpejtuar rënien e shumës së shpenzimeve private dhe publike që janë, sipas definicionit, të ardhurat kombëtare. Nën kapitalizëm, vetëm biznesi i madh ka aftësinë të marrë hua shuma të konsiderueshme të parave që huadhënësit, kryesisht njerëz të pasur me kursime të mëdha, janë të gatshëm të japin hua. Kjo është arsyeja pse çmimi i parasë ra pas vitit 2008: kërkesa për të u tha, pasi biznesi i madh iu përgjigj efektit katastrofik të masave shtrënguese në kërkesë duke anuluar investimet, edhe pse oferta e parave (për biznesi i madh) u rrit.
Ashtu si rezervat e patateve që askush nuk dëshiron t’i blejë me çmimin mbizotërues, çmimi i parasë – norma e interesit – bie kur kërkesa për të mbetet nën sasinë e disponueshme për t’u dhënë hua. Por këtu është ndryshimi thelbësor: Ndërsa një rënie e shpejtë e çmimit të patates shëron shpejt çdo problem mbi ofertën, e kundërta ndodh kur çmimi i parasë bie shpejt. Në vend që të gëzohen që tani mund të marrin hua më lirë, investitorët mendojnë: “Banka qendrore duhet të mendojë se gjërat janë të zymta për të lejuar që normat e interesit të ulen kaq shumë. Unë nuk do të investoj edhe nëse më japin para falas!” Edhe pasi bankierët qendrorë ulën ndjeshëm çmimin zyrtar të parasë, investimet nuk u rikuperuan dhe çmimi i parasë vazhdoi të binte, derisa arriti në territor negativ.
Disa komentues tani shpresojnë se paratë perëndimore po pastrohen nga flakët e inflacionit dhe rritjes së normave të interesit. Por inflacioni nuk po e nxjerr helmin nga sistemi monetar i Perëndimit. Pas më shumë se një dekade varësie ndaj parave të helmuara, asnjë metodë e dukshme detoksifikimi nuk paraqitet. Inflacioni sot nuk është e njëjta bishë me të cilën u përball Perëndimi në vitet 1970 dhe fillimin e viteve 1980. Këtë herë, ajo kërcënon punën, kapitalin dhe qeveritë në mënyra që nuk mundi 50 vjet më parë. Në atë kohë, puna ishte organizuar mjaftueshëm për të kërkuar rritje të pagave që shmangën një krizë të kostos së jetesës dhe as shtetet dhe as korporatat private nuk u mbështetën në paratë e lira për të vazhduar. Sot, nuk ka një normë interesi optimale që do të rivendosë ekuilibrin midis kërkesës për para dhe ofertës monetare që nuk shkakton një valë masive falimentimi privat dhe publik. Ky është çmimi afatgjatë i parave të helmuara.
Gjërat janë shumë më keq në eurozonë, ku politikëbërësit refuzuan ta bënin të dukshme pasi bankat e Evropës kishin dështuar pas vitit 2008: krijimin e një themelimi të duhur federate, një bashkim fiskal. Në vend të kësaj, ata e lanë Bankën Qendrore Evropiane të bëjë “çfarëdo që duhet” për të shpëtuar euron. Vetëm duke helmuar paratë e veta, BQE-ja mund ta mbante euron në rrugë. Sot, BQE-ja zotëron sasi të mëdha të borxhit italian, spanjoll, francez, madje edhe grek që nuk mund ta justifikojë më mbajtjen si një mjet për të arritur objektivin e saj të inflacionit, por që nuk mund të heqë dorë pa vënë në pikëpyetje ekzistencën e euros.
Ndërsa mendojmë për enigmën e pazgjidhshme me të cilën përballen Evropa dhe Amerika, ky është ndoshta një moment i mirë për të menduar arsyen më të thellë pse paratë mund të helmohen. Një fillim i mirë është të huazojmë idenë e Albert Ajnshtajnit se ne mund t’i japim kuptim dritës vetëm nëse pranojmë se ajo përmban dy sjellje të dallueshme: atë të grimcave dhe atë të valëve.
Paraja gjithashtu ka dy natyra. Natyra e saj e parë është ajo e një malli që ne tregtojmë njësoj si mallrat e tjerë. Ndërsa natyra e dytë e saj është ashtu si gjuha, një pasqyrim i marrëdhënieve tona me njëri-tjetrin dhe me teknologjinë tonë. Ajo i bën jehonë mënyrës se si ne transformojmë materien dhe formësojmë botën përreth nesh. Ajo përcakton “aftësinë tonë për të tjetërsuar” për t’i bërë gjërat së bashku, si kolektiv. Pasi të njohim natyrën e dytë të parasë, gjithçka ka shumë më tepër kuptim.
Paratë e helmuara rrodhën në përrenj, por jo në investime serioze, punë të mira, apo ndonjë gjë që mund të ringjallte shpirtrat e humbur të kafshëve të kapitalizmit. Dhe tani që spektri i inflacionit rri pezull mbi ne, asnjë politikë monetare nuk mund të pastrojë paratë, të rivendosë ekuilibrin ose të kanalizojë investimet atje ku njerëzimi ka nevojë për to. Liberale. al
Perktheu: Dorian Sevo
