Në mediat shqiptare qarkullon ende një letër e shkencëtarit Albert Anjshtajn shkruar së bijës, ku i kërkonte falje për mungesën e tij dhe i zbulonte në një farë mënyre kuptimin e jetës, sipas tij.
Po ndërkohë në mediat e huaja është shkruar që në vitin 2015, që kjo letër nuk është e Anjshtjan. Më poshtë po sjellim një shkrim të publikuar në vitin 2015 në Huffpost, me autore Katharine Rose, e cila zbulon se kjo letër nuk është e fizikantit.
“… kohët e fundit, një letër që qarkullonte përmes mediave sociale çon në zhbërjen e një miti që rrethon autorin e tij të pretenduar.
Ndoshta ju e keni lexuar atë: Letra e Albert Ajnshtajnit për vajzën e tij Lieserl në lidhje me “forcën universale” të dashurisë. Është një shkrim i bukur, që ofron një mesazh universal që flet për thelbin e gjendjes njerëzore dhe dëshirën tonë të vazhdueshme për të besuar në forcën pushtuese të dashurisë.
Se ndjenjat e tilla janë shkruar në dukje nga Albert Ajnshtajni, shkencëtari më revolucionar i shekullit të 20-të, vetëm e forcoi fuqinë dhe apelin e tij të përhapur – pra, duke shkuar viral në median sociale.
Por, siç jemi detyruar të mësojmë në epokën tonë dixhitale që po zgjerohet me shpejtësi, nuk mund të besosh gjithmonë atë që lexon në Internet, veçanërisht kur i mungon një burim origjinal, siç ishte rasti me këtë letër të supozuar nga Ajnshtajni.
Sidoqoftë, e befasuar nga bukuria e saj, unë fillova të hulumtoj origjinën e tij me shpresën se do të konfirmonte Ajnshtajnin si autor.
Ajo që zbulova, sidoqoftë, ishte një grindje polemikësh që tregonin për trillimin e një letre që i atribuohej në mënyrë të rreme Ajnshtajnit në përpjekje për të legjitimuar fjalët dhe mesazhet e saj.
Parathënia e letrës shpjegon se vajza e Ajnshtajnit, Lieserl, dhuroi 1,400 letra të tij në fund të viteve 1980 në Universitetin Hebraik me urdhër që të mos i botonin përmbajtjet e tyre deri në dy dekada pas vdekjes së tij dhe letra mbi “forcën universale” të dashurisë ishte gjoja njëra prej tyre.
Sidoqoftë, interesante është se hulumtimet e mëtejshme treguan se vetë Lieserl mund të mos jetë burimi më i besueshëm, duke pasur parasysh që dihet shumë pak rreth saj. Në fakt, ekzistenca e saj ishte kryesisht e panjohur për biografët deri në vitin 1986 kur një grumbull letrash nga 1897-1903 midis Ajnshtajnit dhe gruas së tij të parë, Mileva Maric, u zbuluan nga mbesa e tij Evelyn (në të cilën Ajnshtajni përmend Lieserl; këto letra u botuan në librin ‘Letrat e dashurisë’ në 1992).
Për më tepër, një libër i vitit 1999 nga Michele Zackheim, ‘Vajza e Ajnshtajnit: Kërkimi për Lieserl’, argumentoi se Lieserl lindi me një handikap mendor dhe vdiq nga ethet e kuqe në 1903 kur ajo ishte gati dy vjeç (Lieserl u përmend për herë të fundit në një letër nga Ajnshtajni drejtuar Milevës më 19 shtator 1903). Sidoqoftë, të tjerë kanë pohuar se ajo ishte dhënë për birësim.
Pas një kërkimi në arkivat në internet të Universitetit Hebraik (i cili përmban Arkivat e Albert Ajnshtajnit) dhe Gazetat e Mbledhura të Albert Ajnshtajnit, nuk arritën të jepnin ndonjë rezultat, isha gati e bindur që letra ishte vërtet e sajuar.
Por, para se të nxirrja një konkluzion, unë iu drejtova Diana Kormos-Buchwald, një profesore e fizikës dhe historisë së shkencës në Institutin e Teknologjisë në Kaliforni (Caltech), emrin e së cilës unë kam rastisur në një artikull të New York Times.
Si drejtore dhe redaktore e Projektit të Einstein Papers – i cili vetëm dhjetorin e kaluar filloi The Digital Einstein Papers, duke bërë 5,000 dokumente që përfshinin 44 vitet e para të jetës së Ajnshtajnit- me siguri Dr. Kormos-Buchëald do të jetë në gjendje të sigurojë disa sqarime në lidhje me origjinalitetin të kësaj letre.
Përgjigja e saj?
“Ky dokument nuk është nga Ajnshtajni. Letrat familjare të dhuruara në Universitetin Hebraik – të përmendura në këto thashetheme – nuk u dhanë nga Lieserl. Ata u dhanë nga Margot Ajnshtajni, e cila ishte mbesa e Albert Ajnshtajnit. Shumë nga ato letra u botuan në vëllimin 10 të Gazetave të Mbledhura të Albert Ajnshtajnit në 2006 dhe në vëllimet pasuese, në rendin kronologjik”.
Sa zhgënjyese ishte që mësova se Ajnshtajni nuk e kishte shkruar letrën. Kërkimi im i zellshëm për vërtetimin evoluoi në një magjepsje të plotë nga disa shkrime autentike të Ajnshtajnit, shumë prej të cilave, në të vërtetë, u janë shkruar anëtarëve të familjes, miqve dhe kolegëve.
Ndërsa pyetja se kush qëndron pas “forcës universale” të letrës së dashurisë mbetet ende një mister, një pjesë e së vërtetës është zbuluar – dhe kjo është ajo që duket më e rëndësishme.
Që gjithmonë e mbajmë mend dhe përpiqemi të kërkojmë të vërtetën në të gjitha gjërat. Që ne të mos kemi turp të guxojmë të bëjmë pyetje. Q ne të mbetemi kureshtarë.
Siç ka thënë vetë Ajnshtajni dikur, “Gjëja e rëndësishme është të mos ndaloni së dyshuari. Kurioziteti ka arsyen e vet ekzistuese.
Më poshtë letra që thuhet se e ka shkruar Anjshtajn
“Kur propozova teorinë e relativitetit shumë pak njerëz më kuptuan. Ajo çfarë do të zbuloj tani për njerëzimin gjithashtu do të pritet me keqkuptim dhe paragjykim.
Po të kërkoj të ruash letrat e mia për sa kohë të jetë e nevojshme: vite, dekada, derisa shoqëria të ketë bërë aq progres sa të arrijë të pranojë çfarë do të shpjegoj më poshtë.
Ekziston një forcë kaq e fuqishme sa deri sot shkenca nuk ka arritur t’i gjejë një shpjegim. Është një forcë që përfshin dhe i sundon të gjithë; që fshihet pas çdo fenomeni në univers. Kjo forcë është dashuria.
Kur shkencëtarët kërkonin për një teori të unifikuar të universit harruan më të fuqishmen forcë të padukshme. Dashuria është dritë që ndriçon ata që e japin dhe e marrin. Dashuria është gravitet, sepse i bën disa njerëz të tërhiqen nga të tjerë. Dashuria është pushtet, sepse shumëfishon më të mirën tonë dhe i bën njerëzit mos të humbasin në egoizmin e verbër.
Dashuria shpaloset dhe zbulon. Për dashurinë jetojmë dhe vdesim. Dashuria është Zoti dhe Zoti është dashuri.
Kjo forcë jep shpjegimin e gjithçkaje, i jep kuptim jetës. Është pikërisht ajo që kemi anashkaluar për kaq shumë kohë, mbase sepse kemi frikë nga dashuria, sepse është e vetmja energji në univers që njeriu nuk ka mësuar ende ta manipulojë.
Për t’i dhënë dashurisë vendin që meriton bëra një ndryshim të thjeshtë në ekuacionin tim më të famshëm. Nëse në vend të E = mc2 të pranojmë se energjia që shëron botën mund të përftohet nga shumëzimi i dashurisë me shpejtësinë e dritës në katror do të arrinim në përfundimin se dashuria është forca më e fuqishme që ekziston… sepse nuk njeh limite.
Pas dështimit të njerëzimit në shfrytëzimin e forcave të universit që na janë kthyer kundër është e rëndësishme që të ushqejmë një tjetër lloj energjie.
Nëse duam mbijetesën e specieve, nëse duam të gjejmë kuptimin e jetës, nëse duam të shpëtojmë botën dhe çdo gjallesë që e popullon atë, dashuria është përgjigjja e vetme.
Mbase nuk jemi ende gati të shpikim një bombë me dashuri, një pajisje të fuqishme që të shkatërrojë urrejtjen, egoizmin dhe lakminë që po gërryejnë planetin. Megjithatë, çdo individ mbart një “gjenerator” të vogël, por të fuqishëm dashurie, energjia e të cilit pret të çlirohet.
Atëherë kur të mësojmë të japim dhe marrim këtë energji universale, e dashura ime Lieserl, do të konfirmojmë se dashuria sundon mbi gjithçka; dashuria është e aftë të kapërcejë mbi çdo gjë, sepse dashuria është jetë.
Jam thellësisht i penduar që nuk kam qenë i aftë të shpreh çfarë kam në zemër, që ka rrahur për ty gjatë gjithë jetës sime. Mbase është vonë për të të kërkuar ndjesë. Por, meqë koha është relative, dua të të them se të dua. Falë teje kam gjetur përgjigjen themelore.
Babai yt, Albert Ajnshtajn”./Gazeta Liberale
