PhD.c. Ina Keçi
Në Shqipëri, financimi për kërkim shkencor arrin vetëm rreth 0.2% të PBB, krahasuar me mesataren prej 2-3% në vendet e Bashkimit Evropian (INSTAT, 2023). Banka Botërore në raportin e saj të 2023, "Ballkani Perëndimor - Rruga drejt Inovacionit" cilëson si faktorë përcaktues të kësaj situate në Shqipëri mungesën e theksuar të kulturës së inovacionit tek bizneset por dhe mungesën e kulturës së bashkëpunimit midis sektorit publik dhe privat. Ndërkohë raport progresi i BE-së për 2024 nxjerr në pah mungesën e planifikimit të duhur në përpjekje për arritjen e objektivave stragjikë lidhur me anëtarësimin në BE.
Profesori i njohur i Harvardit, Clayton Christensen, në veprën e tij "The Innovator's Dilemma: When New Technologies Cause Great Firms to Fail" sqaron se kulturat të cilat arrijnë të menaxhojnë pasigurinë dhe dështimin si pjesë e procesit të të mësuarit kanë më shumë gjasa të zhvillojnë kapacitete innovative. Ndërkohë studimet theksojnë rolin e institucioneve gjithpërfshirëse në këtë kontekst duke nënvizuar se roli i tyre i referohet nxitjes së pjesëmarrjes së gjerë të aktorëve të ndryshëm social në aktivitetet ekonomike dhe innovative (Acemoglu & Robinson, 2023). Bazuar edhe në konkluzionet e raport progresit të BE, Shqipëria duhet të krijojë jo vetëm institucione gjithëpërfshirëse por edhe të orientuara drejt misionit, duke nënkuptuar në këtë rast orientimin strategjik të kërkimit shkencor drejt sfidave të mëdha shoqërore dhe ekonomike.
Duke iu referuar sfidave strukturore ekonomike si: mbizotërimi i ndërmarrjeve të vogla e të mesme, vështirësive në aksesin për financim në projekte innovative si dhe nivelit të informalitetit në ekonomi disa nga mënyrat për adresimin e këtyre sfidave do të përfshinin:
Ndërgjegjësimin e biznesit nëpërmjet stimujve fiskalë. Kjo lidhet me formulimin e politikave fiskale të cilat përfshijnë zbritje taksash për investimet në kërkim-zhvillim, grante për projektet inovative si dhe subvencione për bashkëpunimet akademi-biznes, mekanizma këto që kanë rezultuar të suksesshëm në vendet e Evropës Qendrore si Estonia.
Një tjetër rekomandim do të ishte ngritja e sistemeve që mbrojnë të drejtat e pronësisë intelektuale dhe që nxisin fuqimisht rritjen e ndërveprimit mes industrisë dhe universiteteve si dhe promovojnë kulturën e inovacionit.
Krijimi i ekosistemeve të integruara përbën një domosdoshmëri në këtë kontekst. Mbështetur në modelin "Triple Helix" në Shqipëri duhet të krijohen klastera të specializuar inovacioni të cilat bashkojnë bizneset, universitetet dhe institucionet kërkimore rreth fushave specifike me potencial konkurrues. Aplikimi i politikave eksperimentale në këtë kontekst bashkëpunimi do të përbënte gjithashtu një alternativë për të adresuar sfidat si një proces i të mësuarit dhe përshtatjes nga përvoja e fituar.
Gjithashtu, integrimi në rrjetet e projekteve Europiane do të lehtësonte dhe zgjidhte konsiderueshëm ngërçin e financimeve si dhe do të shërbente si një proces i krijimit të kapaciteteve të të mësuarit. Në këtë kontekst programi Horizon Europe përfaqëson një shembull të ofrimit të mundësive të rëndësishme për të kompensuar mungesën e burimeve vendase.
Transformimi i qëndrimeve të biznesit shqiptar ndaj kërkimit shkencor kërkon një qasje të integruar që adreson njëkohësisht pengesat ekonomike, kulturore dhe ato institucionale. Përmes stimujve fiskalë e financiarë, ndërtimit të kapaciteteve, promovimit të modeleve të suksesit dhe integrimit në rrjetet ndërkombëtare, Shqipëria mund të krijojë një ekosistem më të favorshëm për inovacionin dhe kërkimin shkencor, duke përmirësuar konkurueshmërinë e saj në kontekstin evropian dhe global.
Ina Keçi, pedagoge dhe kërkuese shkencore, Departamenti i Menaxhimit dhe Marketingut pjesë e Fakultetit të Ekonomisë, Biznesit dhe Zhvillimit në Universitetin Europian të Tiranës
