Para pak kohësh lexuesi shqiptar ka marrë në dorë librin memuaristik “Ky është Driteroi im”, një botim elegant dhe i kujdesur në detaje i Shtëpisë Botuese Dritëro, i cili sjell një galeri të pasur rrugëtimi jetësor, plot ngjarje, emocione, dëshmi të atyre që e kanë njohur shkrimtarin dhe njeriun Dritero Agolli.
Bisedoi Suela Mino
Elona Agolli, drejtuese e veprimtarive botuese të Shtëpisë Botuese “Dritëro”, në përgjigje të pyetjes mbi ngasjen e realizimit të botimit të veçante, librit me Kujtime “Ky është Dritëroi im”, shprehet për Leteratura:
“Një vepër lind edhe nga dhimbja…”, thoshte im atë shpesh. Ashtu si çdo libër e ka historinë e tij të jetës, jetëshkrimin e tij. Pas ndarjes nga jeta e Tokës të tim eti, unë, mami dhe Tani, vëllai im, përjetuam peshën e dhimbjes së humbjes së kollonës mbajtëse të “shtëpisë” sonë shpirtërore, morale, edukative, këshilluese, të dashurisë pa asnjë kusht.
Është e kuptueshme që mamaja ime, Sadija e kishte shumë më të vështirë, siç edhe vetë thotë në shënimet e saj: “Kur ditën e 3 shkurtit Dritëroi vendosi të flinte, u trondita shumë … shumë.”
Në këtë gjendje, nuk mjaftonte dhimbja jonë njerëzore, por edhe shkrime të ndryshme që hera herës të cimbisnin nervat dita-ditës, po më krijonin bindjen që do duhej të nisja e të ndërmerrja një iniciativë, atë të përmbledhjes së kujtimeve për Dritëroin, i vëzhguar nga miqtë mes ndodhive e ngjarjeve domethënëse, që kishin lënë gjurmë në jetën apo kujtesën e rrëfimtareve, që përmes tyre të dëshmohej ana njerëzore e figurës së Dritëroit.
Arsyeja e botimit të këtyre kujtimeve nuk do të përbënte një qëllim në vetvete për të renditur lëvdata e merita, por përmes ngjarjeve të veçanta të dëshmuara nga autorët e kujtimeve të mund të lexohej Dritëroi si njeri, ndoshta diku-diku edhe me veset e gabimet e tij, Engjëll dhe djall, Judë e Krisht siç edhe vetë e ka shkruar, në poezinë e tij Judë e Krisht:
Ma do qejfi, shkoj drejt dhimbjes
Dhe prej dhimbjes ik sërish;
Nisem plot inat mes grindjes,
Kthehem zbutur si dervish.
I kanosem ashpër fisit
Dhe përlotur fisin fal;
I penduar shkoj drejt Krishtit,
Ik nga Krishti , bëhem djall.
Hesht në prehje, rend në lodhje,
Njërën ndreq e tjetrën prish;
Kur mbledh lule, dua rrodhe ,
Guvë e jetës-Judë e Krisht!…
Patjetër që të ndërtohej ky libër kërkohej edhe mbështetja e Sadijes dhe ajo do të ishte pagëzuesja e librit, ajo do t’i përkushtohej si rrallëkush kësaj nisme botimi. Entuziazmi i saj kur dërgoheshin emailet me kujtimet apo kur nga telefonata që bënte pikaste dëshirën e miqve për të shkruar për Dritëroin, ishte mjaft i madh. Sapo mbaronte telefonatën, më merrte mua për të më përcjellë emocionet e saj nga biseda. Pastaj kalonim në kujtimet e bisedave me babin, kur ai na thoshte që vetë vepra e tij artistike është jeta e tij, kur thoshte që kam jetuar jeten e të tjerëve e prandaj kam jetuar dhe jetën time, apo kur citonte Nerudën: …Unë që shkruaj jetën time pyes veten: “Jetën time e kam bërë brenda trupit tim, apo brenda trupit të të tjerëve?”.
E kështu dita-ditës libri po formësohej duke krijuar atë që aq bukur ka cilësuar Visar Zhiti në komunikimin tonë të këtyre ditëve, si “Dritëroiada”, me autorin kolektiv, me ata që e kanë dashur dhe çmuar Dritëronë.
Leximi i letrave të shumta dërguar Dritëroit përgjate viteve, ishte po ashtu ngasje e madhe për realizimin e librit “Ky është Dritëroi im”. Letra nga me të çuditshmet, që nga ato të krijuesve, aspirantë për një art të madh, deri tek ato të njerëzve të thjeshtë, në të përditshmen e jetës në liri por edhe ata që për një arsye apo tjetër jane të ndërshkuar me mungesën e lirisë, në burg apo kampe internimi, në kohën e shkuar të atij sistemi të pashpirt komunist, apo në të sotmen e demokracisë por që lëngon nga efektet e një sistemi kapitalist i cili gjithsesi nuk është provuar ende si më i miri.
Një nga këto letra, më ka bërë përshtyje të veçante pasi ishte shkruar, me një shkrim shumë të rregullt, pa gabime, të drejtvizuara mirë rreshtat (paçka se letra ishte e bardhë, pa drejtëzat e vizave të një fletoreje shkrimi). I drejtohej babit nga një i burgosur, që vuante dënimin në një burg të Lushnjes nëse e mbaj mend mirë. I drejtohej me lutjen për të dërguar disa libra ne biblioteken e burgut, pasi sipas tij ajo bibliotekë nuk kishte asnjë libër. Letra më kujton ndërkohë bisedat me miqtë tane që kishin vuajtur dënimin për arsye politike në burgjet e komunizmit dhe unë çuditesha me erudicionin e tyre, formimin letrar, njohuritë në shumë e shumë fusha. Pasi librat “përpiheshin” e zbukuronin sidoqoftë ato orë të tmerrshme izolimi. Më kujtohen po ashtu disa letra të Fadil Paçramit, të ruajtura në nje dosje me letrat e miqve, ku aq ndjeshëm shprehej shqetësimi i dramaturgut të shquar pë fatin e dramave të shkruara nga ai, në liri dhe jo në liri.
Të renditura këto ngasje e kujtime më shtynin ditë pas dite në dëshirën e paepur për ta realizuar librin. Por ashtu si vetë jeta e njeriut, edhe jeta e librit do të shënjohej nga të veçanta të papritura. Mami u nda nga jeta pa arritur t’i gëzohej daljes së librit, prekjes së faqeve të tij (ashtu siç bënte babi kur merrte botimet e reja, i prekte, i afronte rreth vetes, u merrte erë faqeve të shtypshkruar, i shihte radhë më radhë, e përkedhelte librin). Ndaj kjo përmbledhje kujtimesh iu kushtua asaj, siç është shënjuar dhe në faqen e parë të Librit: “Në kujtim të një dashurie hyjnore mes babait e nënës sonë, në mirënjohje të vetëmohimit të saj për të, ky libër i kushtohet Sadijes!”
Dalja në qarkullim e librit, për lexuesin shenjoi po ashtu një periudhë të vështirë, periudhën e vetmisë izoluese si pasojë e pandemisë. Mesa duket, jeteshkrimi i librit është i mundimshëm, por ashtu si mikesha ime, e mirënjohura shkrimtare Diana Çuli më thoshte një ditë, libri do të ketë tashmë jetën e tij të shëndetshme, do të lexohet e do të pëlqehet, do të shërbejë për çdokënd si udhërrëfyes i mjaft të vërtetave për sisteme dhe epoka të ndryshme të jetuara nga gjenerata etërish e bijsh.
“Po kaloj ditë dhe net monotone. Nuk kam më në dhomë tre librat e fundit që botoi Elona pas vdekjes së Dritëroit: “Dashuri në moshën e Krishtit”, “Aforizmat” dhe librin me poezi të zgjedhura “E bukura, lozonjarja, tokësorja Grua”. Ua kam dhuruar disa miqve, që kanë ardhur në shtëpi: librin me poezi ia dhashë Dhimitër Anagnostit dhe gruas së tij Roza Anagnostit, aktore, që e kam pasur shoqe qysh në gjimnazin e Shkodrës. “Dashuri në moshën e Krishtit” ia dhurova Mentor Nazarkos dhe gruas së tij, Valbonës.
Këto kohë kam takuar shumë njerëz dhe e kam të vështirë t’i fiksoj të gjithë. Gjithë këto vitet e fundit kemi qenë me Dritëroin të vetëm në shtëpi, shumë të rralla kanë qenë aktivitetet, mbledhjet që kemi marrë pjesë. Rozën dhe Dhimitër Anagnostin mund të kisha mbi 20 vjet, që nuk i kisha takuar dhe parë nga afër. Sidomos, pas viteve ‘90 ata dhe ne kemi bërë jetën tonë. Nga puna dhe jeta që bënim, takoheshim dhe krijonim miqësira me shokë dhe miq të tjerë, me miq si Endri dhe Xhanfise Keko, Niko Nikolla dhe Rita, Vangjush Gambeta, Arqile Aleksi, Nikolla Zoraqi dhe Gjinovefa, Feimi dhe Vera e të tjerë që nuk po i përmend, pasi bëhet lista e gjatë dhe sot mezi po i kujtoj. Ne i forconim këto miqësira, pasi shkonim në shtëpi të njëri-tjetrit dhe njiheshim më afër dhe me familjarët dhe fëmijët me këta xhaxhallarë dhe teto, pasi nuk përdorej fjala zonjë dhe zotëri.
Sot është një ditë e ftohtë, pa diell, me vranësira. Duket sikur gjithë qyteti fle, megjithëse ka kaluar ora 9. Artani me Lindën kanë dalë në punë. Drisarta dhe Emili flenë.
Edhe Lona, edhe unë nuk e kemi marrë në telefon njëra-tjetrën. Ja tani, ora 9.39 fola me Lonën gjerë e gjatë për librin, që mendojmë të botojmë për Dritëroin, me kujtime të miqve, të shokëve, të kolegëve, të bashkëpunëtorëve, që e kanë njohur. Do të jetë libër i vështirë, sidomos për mua që hyra në vitin e 77-të.”
Pjesë nga ditari i Sadijes, 3 Janar, 2019 /Gazeta Liberale
