Është një fshat në kufirin midis Skraparit e Gramshit, që quhet Ermenj. Herë ka qenë nën juridiksionin e njërës njësi administrative, herë të tjetrës. Por të moshuarit e atij fshati, kështu më kanë thënë, e quajnë veten skraparlinj (Xhevahir Spahiu, për t'iu shmangur prapashtesës me natyrë osmane "linj”, ka dashur t'i quajë "skraparas", por kjo kuturi gjuhësore e tij nuk ka ngjitur), shenjë se ata janë identifikuar si të tillë gjithë kohën, dhe se statusi juridiksional që është përcaktuar nga regjimet e ndryshme politike, atyre banorëve u ka interesuar fare pak. Duket sikur kanë dashur të thonë: "Na përfshini, po të doni, edhe në rrethin e Lushnjës, a të Gjilanit, a të Çamërisë; ne skraparlinj (Xhevo, duhet të dorëzohesh!) do të mbetemi." Dhe unë kam menduar se dëshira e tyre për t'i mbajtur sytë nga Skrapari ka qenë një fiksim i pashpjegueshëm, gati-gati besëtytë. Sikur të kisha mundësi të kontaktoja me të gjithë ata njerëz që banojnë atje, do t'u thoja: "Edhe sikur të bëhej fjalë për Utrecht-in, nuk do ta kishit kaq shumë për zemer këtë identifikim tribal. Sepse Skrapari është Skrapari, ta hajë dreqi. Nuk ka asnjë më shumë sesa Gramshi."

Ermenji është një fshat i thellë. Shumë i thellë. Nuk besoj se mund të ketë në Shqipëri një hinterland më të izoluar. Dikujt, që ka banuar atje deri në përmbysjen e regjimit komunist, i janë dashur mbi gjashtë orë për të dalë në një rrugë kombëtare çfarëdo. Nuk e di nëse ai fshat është lidhur me botën nëpërmjet ndonjë rruge pas vitit 1990, por edhe sikur kjo të ketë ndodhur (do të ishte një investim i pa vlerë, në fakt; ai është fshat fare i vogël; paratë që do të lipseshin për ndërtimin e një rruge do të ishte më mirë të përdoreshin për zhvendosjen e atyre pak banorëve në qendrën urbane më të afërt), asgjë nuk do të ndryshonte në atë fshat. Ermenji do të mbetej Ermenji. Ose Ermënji, me "e", siç e thonë andej nga anët e mia.

Prej atij fshati ka dalë Abas Ermenji. Atje ka lindur e ka kaluar fëmijërinë. Më tej, atë e çuan për të ndjekur shkollën fillore e tetëvjeçare në Berat (po flas për vitet '920). Shkollën e mesme e bëri në Shkodër. Dhe më pas, shkoi në Paris, për të studiuar për letërsi në Universitetin e Sorbonës. Çfarë rrugëtimi: Nga Ermenji në Paris! Duke u ndalur për pak kohë në Berat e Shkodër. E përfytyroni dot një njeri që lind e rritet në një qoshe të humbur, mes malesh, dhe në moshën 16-vjeçare e gjen veten në qendrën e rruzullit, në Paris? Kushedi se ç'përjetime ka pasur, teksa ka ardhur rreth nëpër kampuset pariziene të universitetit, në Latin Quarter, Marais, Clignancourt, Malesherbes, etj.! Jeta do t'i jetë dukur si një ëndërr e bukur. "Ç'më pret vallë pas Parisit?", mund të ketë pyetur veten në ndonjë nga ato momente, në të cilat i është dukur se jeta e tij paskësh qenë e thene të ishte një crescendo e pandërprerë. Mirëpo, ç'mund ta priste pas Parisit? Në vitet '930 të shekullit të shkuar pas Parisit nuk mund të kërkoje gjë tjetër. Ishte si të mbërrije në parajsë e të pyesje: "Po stacioni tjetër cili është?"

Në fakt, ishte një stacion tjetër që Abasit do t'i jetë dukur më i bukur se parajsa: Shqipëria. U kthye këtu pas shkollës për të dhënë kontributin e tij në të mirë të vendit, gjë që ishte ngasje e madhe për të rinjtë shqiptarë të asaj kohe që diplomoheshin në perëndim. Pothuajse të gjithë ata që shkonin të arsimoheshin jashtë vendit, ktheheshin në atdhé menjëherë pas diplomimit (nuk ishte si sot, kur ata që kthehen numërohen me kokrra, dhe ata që janë, mendojnë veç për të ikur). Dhe filloi të punojë në Liceun e Korçës. Por erdhi Lufta II Botërore, dhe... buuum, ëndrrat e aspiratat e tij u hodhën në erë. Përfundoi në Skrapar, Tomorricë e Ermenj sërish (kush do ta kishte menduar këtë?), por këtë herë me pushkë në krah, duke luftuar kundër italianëve. Pas luftës vendi ra në dorë të komunistëve, të cilët ai nuk i deshi që nga dita e parë. Për këtë arsye e la vendin. U kthye në Paris. Njeriu nga Ermenji kishte lindur për të jetuar në Paris. Fizikisht, pasi me mendje ishte gjithë kohën në Shqipëri, në pritje që regjimi i Enver Hoxhës të thyente qafën. "Ja, një vit, e shumta dy, dhe komunistët do të rrëzohen, ata nuk janë në gjendje ta mbajnë gjatë pushtetin," duhet të ketë menduar. Mirëpo Enver Hoxha qëlloi kockë e fortë (apo thjesht pati fat?): ai vdiq në shtrat. Ndërsa regjimi i tij vdiq pas tij (ka vdekur vallë?). Dhe Abasi, ashtu si shumë të tjerë, ka qenë i detyruar të presë 45 vjet me radhë. Një pritje kaq e gjatë nuk është se thjesht të torturon. Ajo edhe të prish mendsh, të korrupton shpirtërisht, të shthur moralisht. Njeriu i shkretë te një bankomat pret pesë minuta, dhe menjëherë truri i pushtohet nga mendime të liga, sidozot nga ideja për t'i futur në thikë të gjithë ata që janë në radhë para tij. Jo më të presë 45 vjet për të hyrë në mëmëdhé!

Me këto ide të ngulëta në kokë, kam shkuar në sallën kryesore të Institutit të Lartë të Arteve për të ndjekur një takim publik që Abas Ermenji organizoi ditën kur vuri këmbë në Shqipëri. Ishte viti 1994, në mos gaboj. Salla ishte e mbushur plot. Unë isha kureshtar. Shumë kureshtar. Kisha përfytyruar edhe fjalimin që Abasi do të mbante: "Te dashur ballistë të Shqipërisë, duhet të rrëmbejmë armët dhe t'u biem komunistëve. Nuk duhet të kemi mëshirë për ta. Sepse edhe ata nuk patën mëshirë për ne. Ja, më lanë të syrgjynosur për gjysmë shekulli..." Ishin kohë kur një fjalim i tillë nuk ishte krejt pa kuptim. Para tij kishte mbërritur në Shqipëri Arshi Pipa, një intelektual tjetër i dënuar të jetonte në mërgim për gati 40 vjet me radhë, dhe mesazhet e tij ishin benzinë e hedhur në zjarrin që ishte ndezur.

Mirëpo, Abasi më kapi në befasi. Ai ishte një mendje e ftohtë. Ishte mendja më e ftohtë që mund të gjendej atëbotë. Nga goja e tij dolën fraza të tipit "komunistët ishin më të zotë sesa ne gjatë luftës", "ata ditën t'i fitonin zemrat e rinisë", "sot është koha për bashkëpunim, e jo për hakmarrje", etj. Ata kishin dalë ta prisnin, që të gjithë pinjollë ballistësh, po e shihnin Abasin si të ishte një alien. Ose një gjynahqar senil. Nuk po kuptonin asgjë se po ndodhte. Me siguri hebrenjtë e Jeruzalemit të mbi dy mijë viteve të shkuara do të jenë çuditur më pak me Jezu çfarë Krishtin që thoshte e bënte gjëra të çuditshme, që nuk dilte të takonte nënën e vëllezërit, duke thënë se “ndjekësit e mi janë nëna e vëllezërit e mi", apo duke thënë "duajini armiqtë tuaj dhe lutuni për ata që ju përndjekin". Hej miq, mos ma merrni për lajthitje këtë krahasim! Kam qenë atje, në Jeruzalem, dy mijë vjet më parë! O, ndjesë, kohët m'u bënë lëmsh në kokë për një çast. Doja të thoja se kam qenë atje, në sallën e madhe të Institutit të Lartë të Arteve, 25 vjet më parë, dhe i kam parë me sytë e mi ndjekësit e Abas Ermenjit, që ngrinin supet nga habia, shiheshin në sy, teksa ishin duke dëgjuar gjëra të çuditshme që dilnin nga goja e "Mesisë" së tyre. Vinin gishtin tregues në ballë, si kaçavidë, e bënin veprimin e çvidhosjes, si për t'i thënë sho-shoqit: Paska rrjedhur!

Afërmendsh, të rrjedhurit ishin ata vetë. Ndërsa Abasi ishte qiqër nga truri. Kthehej në Shqipëri me leksionin e madh të jetës së tij: "Doni të ndërtoni demokracinë? Atëherë, mjaft më me armiqësi e përçarje mes vedi." Me këtë mendje ai pranoi të merrte kreun e partisë së Balli Kombëtar. E kuptohet, në punë e sipër ka njohur ata që e rrethonin. Dhe unë pyes sot: "Do të jetë tronditur më shumë ai prej njerëzve që e rrethonin, apo këta të fundit prej tij?"

Në vitin 1996, kur u mbajtën zgjedhjet e 26 qershorit (ju kujtohen? Janë ato, në të cilat kutitë e votimit u bënë preja e parapëlqyer e atyre njerëzve që sot, pasi kanë djegur mandatet e deputetit, kanë dalë rrugëve të Shqipërisë për të luftuar për votën e lirë), Abas Ermenji e denoncoi publikisht atë që pa. Dhe me këtë ua hoqi trurin të vetëve, të cilët ishin bërë gati të përfitonin sadopak prej atij pushteti të vjedhur. Në atë rast, e quajti Berishën një diktator qesharak. Më pas, Berisha, me ndihmën e veglave të veta brenda Ballit Kombëtar, e izoloi Ermenjin. E izoluan njëmend. E futën diku në një dhomë, dhe nuk e linin të dilte. Ishte i burgosur. Thuhej edhe se e droguan. Për ca kohë, nuk u pa më të dilte e të fliste si kryetar i Ballit. Derisa në fund vendosi të largohej nga Shqipëria. Iku për të mos u kthyer më. Vdiq disa vjet më vonë, në moshën 90-vjeçare, në shtëpinë e tij në Paris, në vetmi. Në shtypin shqiptar u dha një lajm i shkurtër. Fare i shkurtër. E me të drejtë. Ai nuk "meritonte" më shumë. Nuk pati asnjë shans të linte shenjë në historinë e vendit të vet. Që në të vërtetë nuk ishte vendi i vet. Ishte i harbutëve që e kanë qeverisur gjithë kohën. Dhe vijojnë ta qeverisin.

Post Scriptum: E vutë re? Nuk ju thashë se kur e kam takuar për herë të parë Abas Ermenjin. Por nuk është se më doli nga mendja. E vërteta është se nuk pata rastin dhe nderin t'ia jepja dorën. Bën vaki që ai as që e dinte se kush isha unë. Ai e la vendin për fare atëherë kur unë filluar të shkruaja./Liberale.al/