Tridhjetë vite pas valës së parë dhe jashtëzakonisht me ndikim të Dogma-s, pesë regjisorë po nisin një lëvizje të re kinematografike: DOGMA 25. Kjo është një përgjigje sfiduese ndaj ngjarjeve aktuale dhe një kundërshtim i qartë ndaj internetit.

Tridhjetë vite pas lëvizjes origjinale kinematografike, një grup regjisorësh danezë dhe suedezë kanë rilançuar Dogma 95-në avangardë, me një manifest të ri të përditësuar për epokën e internetit.

“Në një botë ku filmi bazohet në algoritme dhe shprehjet vizuale artificiale po fitojnë terren, misioni ynë është të mbrojmë gjurmën njerëzore – të papërsosur, të veçantë dhe autentike,” thanë në një deklaratë të lexuar në Festivalin e Filmit në Kanë regjisorët May el-Toukhy, Milad Alami, Annika Berg, Isabella Eklöf dhe Jesper Just.

“Ne përkrahim të pandryshueshmen dhe të paparashikueshmen, dhe luftojmë kundër forcave që po e reduktojnë artin kinematografik në një produkt ultra të përpunuar për konsum.”

Përshkruar në manifestin e saj si “një mision shpëtimi dhe një kryengritje kulturore”, Dogma 25 është mbështetur nga dy regjisorët më të njohur që dolën nga lëvizja origjinale Dogma: Thomas Vinterberg dhe Lars von Trier – si edhe nga kompania prodhuese e von Trier-it, Zentropa.

Të dy regjisorët thanë në një deklaratë:
“Në ’95, ne bëmë filma me sigurinë e paqes. Dhe krijuam një revoltë kundër konformitetit. Në ’25, krijohen dogma të reja, tani në një botë lufte dhe pasigurie. Ju urojmë gjithë të mirat në marshimin tuaj drejt ripushtimit të filmit danez.”

May el-Toukhy, Milad Alami, Annika Berg and Isabella Eklöf and Jesper Just

Për ata që kanë nevojë për një përkujtim, Dogma 95 ishte një manifest i zbuluar nga Lars von Trier dhe Thomas Vinterberg, i cili përfshinte një grup rregullash që synonin krijimin e filmave të bazuar në vlerat tradicionale të tregimit, aktrimit dhe temës, duke përjashtuar përdorimin e efekteve speciale.

Të dy regjisorët donin të vendosnin një ekstrem të ri, duke thënë: “Në një industri me buxhete jashtëzakonisht të larta, menduam se duhet të balancohet dinamika sa më shumë të jetë e mundur.”

Manifesti, që imitonte artikullin e François Truffaut “Une certaine tendance du cinéma” – artikull i revistës Cahiers du Cinéma që nisi Valën e Re Franceze në vitin 1954 – përmbante një “Betim të Dëlirësisë”. Këto ishin termat që do të përcaktonin nëse një film mund të konsiderohej pjesë e lëvizjes Dogma 95.

10 rregullat ishin:

Xhirimet duhet të bëhen në vendngjarje, pa ofruar rekuizita apo skena që nuk ekzistojnë logjikisht në atë ambient.
Vetëm tinguj diegjetikë. Tingujt nuk duhet të prodhohen në mënyrë artificiale, si për shembull muzikë që nuk ndodhet brenda skenës.
Të gjitha xhirimet duhet të bëhen me kamera dore. Lëvizja, qëndrueshmëria apo paqëndrueshmëria duhet të arrihen me dorë.
Filmi duhet të jetë me ngjyra, pa ndriçim të veçantë. Nëse nuk ka mjaftueshëm dritë, lejohet vetëm një llambë e lidhur me kamerën.
Nuk lejohet punë optike apo përdorimi i filtrave të lentes.
Nuk lejohet veprim i ‘sipërfaqshëm’ (si vrasje të inskenuara, skena me aksion të ekzagjeruar etj.).
Nuk lejohet asnjë lloj shkëputjeje nga koha dhe vendi – filmi duhet të zhvillohet këtu dhe tani.
Nuk lejohen filma zhanri (si horror, thriller, fantazi etj.).
Formati i vetëm i pranuar është filmi 35mm Academy.
Regjisorët nuk duhet të marrin kredi (emri i tyre nuk shfaqet si autor).
Dogma 95 u zhvillua në një koleksion prej 35 filmash, por më të njohurit mbeten “Festen” (1998) dhe “The Idiots”, dy filma që patën ndikim të madh në kinemanë moderne evropiane.

Në vitin 2002, u pranua gjerësisht që Dogma 95 kishte përfunduar, veçanërisht pas deklaratës së Vinterberg:
“Gjithmonë ishte menduar të ishte një valë – dhe valët nuk zgjasin përgjithmonë.”

Festen - The Idiots

Manifesti i Dogma 25 përmban 10 dogma të reja. Regjisorët kanë deklaruar se kanë dhënë një “betim të ri të dëlirësisë” për t’i qëndruar besnikë këtyre rregullave, të cilat bazohen në tre tema qendrore:

rikthimi te realiteti fizik,
përmbajtja estetike,
dhe përgjegjësia ekonomike e gjeografike.
Nga rregullat origjinale të Dogma 95, vetëm një prej tyre është ruajtur (rregulli për xhirimin në vendin ku ndodh ngjarja). Më sfiduesi nga rregullat e reja është që filmi duhet të realizohet brenda një viti dhe përdorimi i internetit është i ndaluar në të gjitha proceset krijuese.

Manifesti i plotë i Dogma 25 në shqip:
DOGMA 25 është një kolektiv regjisorësh i themeluar në Kopenhagë në pranverën e vitit 2025. Qëllimi ynë i deklaruar është të ruajmë origjinalitetin e kinemasë dhe mundësinë për të krijuar film në termat e saj.

Roli i regjisorit është reduktuar gjithnjë e më shumë në atë të një menaxheri projekti, filmi në një mall, dhe publiku në konsumatorë. Praktikat eksperimentale po shtypen nga frika ndaj riskut, gjë që mbyt eksplorimin artistik dhe hesht zërat unikë. Kur filmat thjesht “ekzekutohen” dhe nuk lejohen të zhvillohen në mënyrë organike, arti kinematografik rrezikon të bëhet funksional, i bindur dhe për pasojë – i parëndësishëm.

Në një botë ku filmat formulorë të ndikuar nga algoritmet dhe shprehjet vizuale artificiale po fitojnë terren, misioni ynë është të mbrojmë gjurmën njerëzore – të papërsosur, të veçantë dhe autentike. Ne përkrahim të pandryshueshmen dhe të paparashikueshmen dhe luftojmë forcat që përpiqen të e shndërrojnë kinemanë në një mall të superpërpunuar.

Duke zvogëluar përmasat e produksionit, sigurojmë që çdo pjesëtar i ekipit të ketë një marrëdhënie të afërt me filmin dhe mesazhin e tij. Kjo rrit besimin e ndërsjellë dhe ndjenjën e përgjegjësisë së përbashkët për filmin dhe për njëri-tjetrin. Gjithashtu na lejon të mbrojmë fleksibilitetin jetik për një proces krijues dinamik dhe intuitiv – jo vetëm ekzekutiv.

Ne e festojmë DOGMA 95, të gjithë regjisorët që erdhën përpara nesh, dhe ata që do të vijnë pas nesh. Ne qëndrojmë së bashku për të mbrojtur lirinë artistike si një mburojë kundër kotësisë dhe pafuqisë. DOGMA 25 është një mision shpëtimi dhe një kryengritje kulturore.

BETIMI I DËLIRËSISË:
Betohem të respektoj rregullat e mëposhtme të hartuara dhe të miratuara nga DOGMA 25:

Skenari duhet të jetë origjinal dhe i shkruar me dorë nga regjisori.
Shkrimi me dorë nxit intuitën që rrjedh më natyrshëm nga ëndrra, përmes dorës në letër.
Të paktën gjysma e filmit duhet të jetë pa dialog.
Ne insistojmë në një qasje kinematografike të pastër, duke besuar në fuqinë e rrëfimit vizual dhe në inteligjencën e publikut.
Internetit i ndalohet përdorimi në të gjitha proceset krijuese.
Angazhohemi të krijojmë vetëm përmes realitetit fizik dhe njerëzve të vërtetë – jo botës digjitale me algoritme.
Financimi pranohet vetëm pa kushte që ndryshojnë përmbajtjen.
Marrim përgjegjësi për buxhete të ulëta në mënyrë që ekipi të ketë fjalën e fundit në vendimet artistike.
Jo më shumë se 10 persona pas kamerës.
Krijojmë në bashkëpunim të ngushtë për të forcuar besimin dhe vizionin e përbashkët.
Filmi duhet të xhirohet aty ku zhvillohet ngjarja.
Lokacioni duhet të jetë i vërtetë, jo një mashtrim apo konstrukt artificial.
Nuk lejohet grimi apo manipulimi i trupit/fytyrës, përveç rasteve kur është pjesë e rrëfimit.
Ashtu si vendndodhja, edhe trupi njerëzor duhet të paraqitet ashtu siç është – me të gjitha papërsosmëritë e tij.
Çdo gjë e përdorur në prodhim duhet të jetë me qira, e huazuar, e gjetur ose e ripërdorur.
Angazhohemi kundër konsumizmit dhe në mbështetje të objekteve që tashmë ekzistojnë.
Filmi duhet të realizohet brenda një viti.
I shmangemi proceseve të gjata që dëmtojnë rrjedhën krijuese.
Krijoje filmin si të ishte i fundit yt.
Jep gjithçka, pa kompromis.

Dogma25

Nisma e re është pritur me entuziazëm, me Tine Fischer, Drejtoreshën e Institutit Danez të Filmit, e cila deklaroi:

“Çdo sistem, edhe ai që funksionon në mënyrë të përkryer, ka nevojë të rishqyrtohet. Ka nevojë të sfidohet. Ka nevojë të shikojë me guxim veten.
Gjatë dekadave të fundit, filmi danez është dalluar ndërkombëtarisht me mori nominimesh për çmimet Oscar dhe në Cannes, si dhe një pozitë unike në tregun tonë vendas. Njihemi globalisht si një komb i fuqishëm në fushën e filmit, dhe danezët këtu në vend e duan filmin danez. Por asnjë sukses nuk ka garanci përjetësie.”
Ajo vazhdoi:

“30 vite më parë, DOGMA 95 i ktheu sytë e botës drejt Danimarkës dhe la një gjurmë radikale në vetë-imazhin tonë kombëtar si një vend i kinemasë.
Ishin pak njerëz, pak filma, por ndikimi ishte i madh. Këto vizione të guximshme artistike na nevojiten më shumë se kurrë tani. Vizione që i përshtaten një epoke të re – dhe kjo është pikërisht ajo që përfaqëson DOGMA 25: Një grup i fuqishëm regjisorësh të ndryshëm në mënyrë të ndjeshme, të cilët janë angazhuar kolektivisht për një radikalizëm artistik.
Si i bëjmë filmat, si e sigurojmë lirinë e shprehjes në një botë gjeopolitike të vështirë, dhe si e mbrojmë unikësinë e artit?”
Ajo shtoi:

“Si institucion filmi, po përballemi me një kohë kur kontributet tona kulturore kanë për detyrë të sigurojnë filma danezë në nivelin më të lartë – tani dhe në të ardhmen.
Nuk është një detyrë e thjeshtë, por në thelb të kësaj detyre qëndron aftësia, si sistem, për të krijuar hapësirë për filmin si formë arti e lirë, për inovacion dhe për këndvështrime të reja. Prandaj jemi veçanërisht të lumtur dhe krenarë që mbështesim DOGMA 25 në fazat e tyre të para, si në zhvillimin e konceptit ashtu edhe në prezantimin ndërkombëtar në Cannes.”