* Pjesë nga libri 'Fugë për violinë' i Tedi Papavrami, botim i UET-Press
Pas kthimit të babait nga transferimi përparimet në violinë nisin të bëhen të dukshme. Pas disa muajve pune nën drejtimin e tij më duket sikur kam një jetë që luaj në këtë instrument. Edhe më mirë: tashmë luaj ushtrimet e metodës “Radinov” – të cilën e fillova para se të kthehej ai – me shpejtësinë e një violinisti profesionist – të njëjtat që pak kohë më parë me vështirësi të madhe i çoja në fund nën ngucjet e mamasë. Babai sillet shumë ndryshe nga ajo gjatë seancave të punës: nuk shfaq asnjë shenjë mosdurimi, nuk thotë pothuajse asgjë. Me sa duket kjo ndikon në sjelljen time, sepse në praninë e tij unë ndihem menjëherë i disiplinuar dhe i zellshëm, a thua se ma ngjit ai këtë virtyt. Sakaq ai është më tolerant se mamaja ndaj disa gabimeve që bëj dhe shumë më i rreptë ndaj disa të tjerave. Unë përpiqem ta kënaq. As nuk më shkon në mend ta kundërshtoj duke pretenduar se e kam bërë mirë një gjë që ai më dikton ta përsëris. Pamja e tij e vrenjtur, që bën të vërtitet në dhomë kërcënimin e një shpërthimi të papritur, më detyron të përqendrohem tek partitura përballë meje. Kjo vrenjtësi, së cilës i druhem, nuk është e pazakontë tek ai. Në të përditshmen mund ta shohësh shpesh të ngryset befas, edhe kur është në kulmin e haresë, e të shndërrohet papritur në një të huaj shpërthimi i të cilit ngjall frikë. Gjatë mësimeve të violinës, ky potencial zemërimi duket edhe më i errët se zakonisht. Shpejt kuptoj se violina nuk është lojë.
Viti 1976. Jam pesë vjeç. Është nata e tridhjetenjë dhjetorit. Sonte, me rastin e ardhjes së “Plakut të Vitit të Ri”, do të kem mundësi të tregoj gjithë zotësinë time. Ai del nga errësira e kopshtit e vjen të lërë thesin me dhurata nën pemën e vitit të ri. Si zakonisht, unë nuk e kam parë ardhjen e tij dhe ngrij i tëri kur e shoh të palëvizshëm, me pelerinën e kuqe dhe mjekrën e bardhë, pranë pemës, në fund të sallonit. Por si zakonisht, Plaku i Vitit të Ri është memec dhe dëshirat i shpreh me gjeste të ngathëta që, për fat, familja ime di t’i përkthejë me një aftësi të papritur. Mami më njofton se burri me të kuqe dëshiron të dëgjojë një etyd të luajtur me violinë nga unë. Mundohem ta vështroj: është shumë i shkurtër dhe duket shumë, shumë plak. Ç’moshë të ketë vallë? S’kam kohë të mendohem gjatë për vitet në kurrizin e tij. Më japin violinën. I bindur, luaj një etyd të Radinovit në gjashtëmbëdhjetëshe. Kur luaj nuk kam dhe aq guxim ta vështroj, por e ndiej praninë e tij të palëvizshme dhe sytë që nuk më ndahen. Nuk çuditem që dëshiron të më dëgjojë: violina bën pikërisht pjesë në botën e paprekshme dhe magjike ku ai jeton dhe ku me sa duket e kanë informuar që unë kam filluar të luaj, gjë që nuk e bëja një vit më parë.
Me të mbaruar luajtjen e etydit, e ul violinën dhe i drejtoj mamit një vështrim pyetës. Plaku tund kokën në shenjë miratimi. “Po të përgëzon”, – më pëshpërit ajo. I mbështjellë me pelerinën e tij, presim ndërsa largohet nga porta e sallonit ngadalë, a thua se rrëshqet mbi shina, dhe shkoj të hap thesin që ka lënë prapa. E kam të ndaluar ta ndjek, sepse mund ta zemëroj dhe të mos e shoh më vitin tjetër. Kureshtja për të zbuluar çfarë më ka sjellë (sidoqoftë) e mpak dëshirën e çmendur për të vrapuar pas tij. Babai, që se çfarë kishte shkuar të merrte në qilar, më gjen duke hapur një kuti me lojëra ndërtimi. Çuditërisht këtë vit ka sjellë dy shapka me pendët e tyre karakteristike gështenjë në gri, dy herë më të mëdha se ato që sjellim unë dhe babai nga gjahu. Gjë që nuk më habit dhe aq: a nuk janë gjuajtur nga Plaku i Vitit të Ri në vendin e tij magjik, pikërisht të mbushur nga xhuxhmaxhuxhë dhe gjigantë?
Ndryshe nga Plaku i Vitit të Ri, “plaku im” nuk e fsheh gëzimin kur konstaton me kalimin e javëve përparimet e mia në violinë. Në raste të tilla bën si kloun, imiton ushtarët gjermanë të filmave duke marrë një pamje të tmerrshme shoqëruar me britma, ose i kërcet kurrizin maçokut duke ia tërhequr lëkurën, gjë që e bën këtë të ulërijë. Një ditë ai është aq i kënaqur saqë nga gëzimi e shtrëngon dhe e puth mamin në faqe. Nuk jam mësuar të shikoj gjeste dashurie midis tyre dhe habitem shumë që përparimi im në violinë mund të bëhet shkaktar i një veprimi kaq pavend. Skena më shkakton disa pickime të pakëndshme në bark dhe këlthas. Të hutuar, ata të dy më shikojnë duke qeshur: “Hë, ç’ke?”- më thonë me një pamje mistrece. I kapur në befasi, nuk di ç’të përgjigjem, pastaj mërmëris një “jo…” pak më të zbutur se reagimi i parë. “Budalla i vogël, ti je shumë më i rëndësishëm se ajo!” - më përgjigjet papritur babai me një spontanitet të gëzueshëm, por që nuk ka efektin ngushëllues të pritur prej tij. Ndiej turbullt se ka një keqkuptim dhe që ai nuk e kupton se unë nuk jam xheloz për dashurinë që ndien ai për mamanë, por për vendin që ka zënë pranë saj. Por ndërsa thotë këto fjalë dosido ai ndërkohë i largohet. Kjo më qetëson menjëherë. Me siguri ai mendon që qetësimi im është pasojë e shpjegimit të tij, sepse pasi më afrohet më ngre në krahë duke qeshur. 22
Ka ditë kur babai më çon tek Lami, një profesor i vjetër, në një shtëpi të mbushur plot me fëmijë që luajnë në violinë gjithandej dhe me mace gjigante të topitura mbi kanape e kolltukë. Lami nuk kërkon ndonjë gjë të madhe nga unë, por me shumë gjasa babai më sjell këtu që të dëgjoj se si luajnë fëmijë të tjerë që studiojnë violinën. Ndonjëherë i shoqëron në piano gruaja e profesorit të moshuar. Takoj violinistë të tjerë, ndër të cilët edhe Mirelën, një adoleshente që punon të njëjtën pjesë si unë, një vepër që titullohet “Moto perpeto”. Është një pjesë e shpejtë në gjashtëmbëdhjetëshe e Pjetër Gacit, kompozitor shqiptar. Nuk kam mbushur ende gjashtë vjeç. Ekzekutimi i Mirelës më duket më i mirë se i imi, më i sertë: ajo nuk luan si unë në spikato, por me harkun ngjitur në tel. (Vite më vonë do të kuptoj që shumë violinistë të rritur e kanë të vështirë ta bëjnë këtë spikato, të cilën mua më dukej se e bëja nga e keqja.) Mes meje dhe Mirelës, e shkathët dhe çapkëne, vendoset një konkurrencë miqësore. Ajo ka dy sy që duken si dy plasa në fytyrën e saj të rrumbullakët e të rrethuar nga dy gërsheta simetrike, dhe është e veshur si të gjitha vajzat e moshës së saj, me përparëse të zezë me jakë të bardhë e me shaminë e kuqe “të pionierit” lidhur në qafë.
Shumë shpejt bëhem i përkëdheluri i vajzave adoleshente që ndjekin mësimet e Lamit. Mes tyre më duket vetja si një çapajev i parezistueshëm dhe i denjë për admirim, gjë që ma shumëfishon euforinë. Adhurimi i tyre nuk është aspak i vështirë për t’u fituar. Në ka gjë më mikluese për një djalë të vogël sesa vështrimi i një gruaje, ky është vështrimi i disa grave. Midis nënave të ardhshme shpërthen konkurrenca për të shprehur feminitetin e tyre me përkëdheli e përkujdesje për “heroin e vogël”. Në këtë vend me traditë orientale, kjo prirje e grave ekuilibrohet shpesh nga një qëndrim atëror dhe mashkullor, veçanërisht despotik, çka shpjegon ndoshta bashkëjetesën paradoksale të butësisë dhe ashpërsisë në mënyrë veçanërisht të theksuar tek një pjesë e madhe e banorëve të tij.
Në shtëpi atmosfera nuk është aq e çlirët sa tek Lami. Përqendrimi im është më se i luhatur, durimi dhe dëshira për të punuar mirë janë të pamjaftueshëm për të më nxitur të ulem përpara lexhios, nëse nuk më detyrojnë. Babai, zemërimet e të cilit më tmerrojnë, ndjekur nga dy ndihmësit e tij, Dodo dhe mami, e kryejnë me radhë këtë detyrë. Por me metoda të ndryshme. Ndërkohë që mamaja më bën të luaj pjesët dhe më korrigjon me zell, gjyshi, që nuk merr vesh fare nga muzika, vetëm shënon në një fletore numrin e minutave që kam kaluar duke studiuar, duke më informuar për shkeljet që ka pikasur e që do t’ia tregojë babait në rastin më të parë.
Shpesh protestoj, mundohem ta bind se është ai që i ka shënuar gabim, madje i betohem se akrepat e orës së tij me siguri nuk kanë të njëjtën shpejtësi me ato të orës që shoh unë – normale, shpesh i lëviz para akrepat e orës së murit gjatë seancave të punës dhe i kthej prapa kur bëj pushim. Krejt indiferent ndaj protestës sime, që mua më duket patjetër e drejtë, ai as që e dëgjon atë. Teknika e dyshimtë e lëvizjes së akrepave merr fund ditën kur babai gjen të hapur kanatin e orës së murit, ndërkohë që unë sapo i isha betuar se e kisha respektuar plotësisht kohën e punës. Zemërimi i tij i rrufeshëm, i mishëruar në dy shpulla të forta, më largon një herë e mirë dëshirën për të prekur orët e shtëpisë. Duhet të vras mendjen e të sajoj diçka tjetër…
Seancat e punës zgjatin secila tridhjetë minuta, me pesëmbëdhjetë minuta pushim ndërmjet tyre. Violina më duket pafundësisht e mërzitshme në krahasim me çdo aktivitet tjetër që nuk mund të kryej për shkak të saj: të lexoj, të kacavirrem në pemë, të eksploroj për të njëmijtën herë dollapët e shtëpisë, të luaj me dy qentë tanë, madje edhe të ngacmoj maçokun. Të gjitha këto janë kaq të lezetshme! Por më qejf akoma do të ishte të gjuaja harabela në kopsht, me një pushkë me ajër-kompresion, dhuratë nga im atë. Ai më ka mësuar si ta përdor dhe më ka shpjeguar shumë herët rreziqet e saj. Kapaku i trashë prej kartoni i “Kapriçiove” të Paganinit që kam filluar të punoj – e kishim vendosur pas shënjestrës sime të parë për të mbrojtur muret e sallonit – ruan pasojat e gjuajtjeve të para të shkuara huq, të korrigjuara shumë shpejt.
Gjuetia është pasioni i madh i babait. Siç është edhe motori. Ai kalon orë të tëra duke çmontuar, hapur, ndërruar e pastruar pjesët e triçiklit të tij, me fytyrën e shpërfytyruar nga një përzierje neverie dhe sforcimi. Ndonjëherë e ndihmon dajë Kosta, që në sytë e mi duket shumë më i moshuar sesa babai. Me fytyrën e tij trekëndore të thatë dhe të vrarë, të rrethuar nga flokë të zinj kaçurrelë, ai më sjell ndërmend një kokë gozhde. E njoh dajë Kostën që kur kam lindur dhe jam mësuar me bisedat e tyre të pafundme ku fjalët bjellë, fasho, cilindër e karburator përmenden vazhdimisht. Edhe pse babai e miklon me titullin dajë, unë e di që Kosta nuk është anëtar i familjes sonë. Pasioni i babait për mekanikën i ka bashkuar shumë kohë përpara lindjes sime dhe miqësia e tyre është e përhershme. Gjatë momenteve të punës së përbashkët mbi motor ose bisedave plot pasion rreth mjeteve për të ndrequr ndonjë defekt, babai bëhet i sjellshëm, kureshtar, naiv, duket sikur rinohet. Respekti i tij për dajë Kostën, të cilin e quan “gjeni të mekanikës”, është i pacenueshëm.
Kur sajon ndonjë gjë fillikat mbi motorin e tij ose në qilarin e shtëpisë, të cilin e ka shndërruar në punishte mekanike, im atë më kërkon shpesh të luaj për të pjesët që kam mësuar. Herë të tjera më dërgon t’i sjell këtë apo atë vegël, ndërkohë që herë pas here i përgjigjet pyetjeve të mia por shpesh nuk ua vë veshin atyre. Nga frika e zemërimit të tij, edhe në mos qofsha unë shkaku, llomotis vazhdimisht për të ndrequr komunikimin tonë të katranosur nga inati i tij i fundit. Zakonisht kjo ka ndodhur vetëm pak orë ose ditë më parë dhe përgjithësisht shkaku janë hilet e mia, pak a shumë të ndërlikuara, të sajuara për t’ia hedhur violinës. Shpërthimet e tij, që shpejt përfundojnë me lot dhe shuplaka, kanë vetinë e çuditshme të më vënë përsëri në punë me një seriozitet që fatkeqësisht tek unë tretet njëkohësisht me lëmshin në fyt dhe ndjesinë e dramës që e shoqëron.
Domethënë…, pas disa orëve.
* Pjesë nga libri i TEDI PAPAVRAMIT - Fugë për violinë", shkëputur dhe publikuar në kujtim të babait të tij, violinistit të shquar Robert Papavrami - i ndarë nga jeta (4 gusht 2025)
(Vijon nesër)
