Europa po përballet me një realitet të ri dhe të pasigurt, ku mbështetja e Shteteve të Bashkuara për NATO-n – aleanca që ka garantuar sigurinë e kontinentit për gati tetë dekada – nuk është më e sigurt.
Presidenti Donald Trump ka shprehur hapur mosbesimin e tij ndaj presidentit ukrainas Volodymyr Zelensky, ka shfaqur një afrim të rrezikshëm me Vladimir Putinin dhe ka deklaruar se nuk do të mbrojë aleatët e NATO-s "nëse nuk paguajnë". Këto deklarata kanë shtyrë liderët evropianë të marrin në konsideratë një skenar që deri më tani ishte i paimagjinueshëm: A është ende Amerika një partner i besueshëm i sigurisë për Evropën, sidomos në një kohë kur kontinenti është përfshirë në konfliktin më të madh që nga vitet 1940?
NATO pa Shtetet e Bashkuara nuk është e pafuqishme. Ajo numëron mbi një milion trupa dhe ka pajisje moderne ushtarake nga 31 vendet anëtare. Për më tepër, ka pasurinë dhe ekspertizën teknologjike për të garantuar sigurinë e vet.
Sipas një raporti të NATO-s, SHBA dhe Gjermania kontribuojnë me gati 16% secila në buxhetin ushtarak dhe civil të NATO-s, si dhe në programet e investimeve të sigurisë. Mbretëria e Bashkuar kontribuon me 11%, ndërsa Franca me 10%. Ekspertët besojnë se Evropa mund të mbulojë boshllëkun që do të krijonte një tërheqje e mundshme e Uashingtonit.
Ben Schreer, drejtor ekzekutiv për Evropën në Institutin Ndërkombëtar për Studime Strategjike (IISS), thotë se nëse vendet evropiane bashkohen dhe investojnë në pajisjet e duhura, ato mund të krijojnë një forcë të fuqishme konvencionale dhe bërthamore për të frenuar Rusinë. “Evropa ka burimet për të mbrojtur veten, çështja është nëse është e gatshme ta bëjë këtë”, shtoi ai.
Për më shumë se 75 vjet, SHBA ka qenë boshti që ka mbajtur të bashkuar NATO-n. Gjatë Luftës së Ftohtë, trupat amerikane në Evropë shërbenin si një pengesë ndaj Bashkimit Sovjetik. Në vitet ’90, fushatat ushtarake të NATO-s në Ballkan u kryen kryesisht me mbështetjen e ushtrisë dhe aviacionit amerikan. Deri më 20 janar 2025, kur nisi mandati i dytë i Trump, SHBA ishte lideri kryesor në ndihmën për Ukrainën.
Por tashmë, marrëdhëniet transatlantike po duken gjithnjë e më të brishta. Sipas ish-zyrtarit të NATO-s, John Lough, SHBA po e sheh Evropën më shumë si rival sesa si aleat. “Nëse humbet një pjesë e përkushtimit të SHBA-së ndaj NATO-s, praktikisht humbet i gjithë angazhimi”, thotë ai. Në qarqet politike evropiane madje po lind një pyetje e re: A duhet SHBA të shihet në njëfarë mënyre si një kundërshtar?
Nga ana tjetër, disa analistë mendojnë se një NATO pa SHBA mund të jetë edhe më e fortë. Moritz Graefrath, studiues i politikës së jashtme në Institutin Global Research, argumenton se një tërheqje e mundshme e SHBA-së do të detyronte vendet evropiane të forconin kapacitetet e tyre mbrojtëse. “Në këtë kuptim, një largim i SHBA-së mund të çojë në një Evropë edhe më të fortë”, thekson ai.
Kryeministri polak, Donald Tusk, mendon se ky proces ka filluar tashmë. “Evropa është e aftë të fitojë çdo përballje ushtarake, financiare apo ekonomike me Rusinë. Ne jemi më të fortë, por thjesht na duhej të besonim në këtë”, deklaroi ai para një samiti të BE-së.
Në teori, një ushtri evropiane mund të ishte një fuqi e frikshme. Turqia ka forcat më të mëdha të NATO-s pas SHBA-së, me 355,200 trupa aktive. Pas saj vijnë Franca (202,200), Gjermania (179,850), Polonia (164,100), Italia (161,850), Mbretëria e Bashkuar (141,100), Greqia (132,000) dhe Spanja (122,200).
Po ashtu, disa vende evropiane posedojnë armë të avancuara që e tejkalojnë arsenalin rus. Për shembull, ndërsa Rusia ka vetëm një aeroplanmbajtëse të vjetëruar, Mbretëria e Bashkuar ka dy aeroplanmbajtëse moderne, ndërsa Franca, Italia dhe Spanja kanë gjithashtu anije luftarake që mund të lëshojnë avionë luftarakë. Për më tepër, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar janë fuqi bërthamore dhe posedojnë nëndetëse me raketa balistike.
Forcat ajrore evropiane përbëhen nga rreth 2,000 avionë luftarakë dhe bombardues, duke përfshirë dhjetëra avionë F-35. Në frontin tokësor, Evropa zotëron tanke të avancuara si Leopard dhe Challenger, të cilat tashmë po përdoren nga Ukraina kundër Rusisë. Po ashtu, Evropa ka raketa të fuqishme si SCALP/Storm Shadow, të prodhuara nga Franca dhe Mbretëria e Bashkuar.
Për të forcuar mbrojtjen e tyre, në vitin 2024 gjashtë vende evropiane nisën një projekt për zhvillimin e raketave me rreze të gjatë veprimi, shtuan kapacitetet e prodhimit të municioneve dhe diversifikuan furnizuesit e tyre duke përfshirë vende si Brazili, Izraeli dhe Koreja e Jugut.
Edhe nëse SHBA tërhiqet nga Evropa, NATO do të trashëgonte 31 bazat amerikane të vendosura në kontinent, duke përfshirë bazat detare, ajrore dhe tokësore që mund të përdoren nga vendet pritëse.
Çfarë do të ndodhë më tej?
Disa ekspertë besojnë se kërcënimi i Trump për tërheqjen nga NATO është thjesht një strategji për të detyruar aleatët të rrisin shpenzimet për mbrojtjen. Ata argumentojnë se situata mund të përfundojë si me Korenë e Jugut, kur Trump kërcënoi me tërheqjen e trupave amerikane, por në fund gjithçka vazhdoi normalisht.
Nëse marrëdhëniet mes Trump dhe Putinit përkeqësohen, edhe vetë Trump mund ta kuptojë rëndësinë e NATO-s.
Kështu, NATO mund të vazhdojë të ekzistojë, dhe këto tensione të jenë vetëm një episod kalimtar në histori.
“Nëse Putini e shtyn shumë Donaldin, ai mund ta kuptojë rrezikun dhe të ndryshojë qasje”, thotë Schreer.
