* MSc. Ing. Anius KOTORRI, Prof. Dr. Angjelin SHTJEFNI, MSc. Ing. Hasimin KEÇI
Potenciali i energjisë së erës në Shqipëri.
Drejtimet kryesore të erës në vendin tonë janë veriperëndim-juglindje dhe jugperëndim verilindje, me drejtim mbizotërues drejt tokës. Brenda territorit, drejtimi dhe intensiteti i erës ndryshojnë ndjeshëm nga një zonë në tjetrën me kalimin e kohës. Matjet nga instituti hidrometeorologjik, prej shumë vitesh, kanë synuar kryesisht të japin të dhëna meteorologjike për motin për shërbimet e aviacionit dhe detit. Shpejtësi mjaft të larta janë regjistruar në stacionet në Pukë, Vlorë, Borsh, Kryevidh, Gllavë, Xarrë, Sheqeras dhe Durrës. Për këto stacione, në asnjë rast nuk janë regjistruar vlera më të ulëta se 3 m/s. Në zona të tjera si Tirana, Rrësheni etj., shpejtësi mesatare të ulëta janë shënuar edhe gjatë stinës së ftohtë. Duke analizuar shpërndarjen mesatare të orëve vjetore të erës, rezulton se shpejtësi relativisht të larta nuk regjistrohen vetëm gjatë mesditës, por edhe gjatë mëngjeseve kur era normalisht regjistron shpejtësi më të ulëta.
Duke analizuar rezultatet në zonat me prurje të madhe të erës, vërehet se shpejtësia mesatare mbi 3m/s është e pranishme gjatë gjithë vitit dhe se mbi 5m/s ndodh gjatë mesditës. Vlen të përmendet se teknologjia aktuale e prodhimit të energjisë së erës është zhvilluar turbina që orientohen automatikisht sipas drejtimit të erës.
Vëzhgimet e diagrameve të anemometrit për disa stacione kanë llogaritur intervalet kohore gjatë të cilave shpejtësia e erës gjatë një viti është më e madhe se 5 m/s.
Energjia diellore në Shqipëri.
Shqipëria ka një pozicion të favorshëm gjeografik në pellgun e Mesdheut dhe kushte shumë të favorshme klimatike për përdorimin e energjisë diellore, me një intensitet të lartë rrezatimi diellor, një kohëzgjatje të këtij rrezatimi, temperaturë, lagështi, etj.
Klima mesdhetare me një dimër të butë dhe të lagësht dhe një verë të nxehtë dhe të thatë përcakton një potencial energjie më të lartë se potenciali mesatar energjetik për përdorimin e energjisë diellore, me një intensitet të lartë të rrezatimit diellor, i vlerësuar në pak më shumë se 1300-1500 kWh/ m2/ vit. Vendi ka mesatarisht 2400 orë dielli në vit. Megjithatë, pjesët perëndimore dhe jugperëndimore të saj mund të arrijnë deri në 2550 orë me diell. Toka e përzgjedhur dhe e vlerësuar, e cilësuar mjaft e favorshme për prodhimin e energjisë elektrike nëpërmjet paneleve diellore, ndodhet në qytetin e Fierit në Shqipërinë perëndimore.
Vlerësimet tregojnë se rajonet më të favorizuara për potencialin energjetik natyror janë sërish rajonet perëndimore. Pra, çdo metër katror sipërfaqe horizontale në këto zona gjatë periudhës nëntor-mars merr deri në 380 kWh/vit, ndërsa mesatarja territoriale për këtë periudhë është rreth 340 kWh/vit. Shpërndarja e dritës së diellit (numri i orëve me diell) dhe veçanërisht ajo e dritës vjetore të diellit, e cila në këto raste përdoret si tregues i ndriçimit, është rreth 2400 orë në të gjithë territorin, ndërsa në pjesën perëndimore është mbi 2500 orë dhe në Zona e Myzeqesë, ajo arrin mbi 2700 orë. Vlerat më të larta të dritës ditore të diellit
intensiteti vihet re gjatë periudhës së ngrohtë të vitit dhe veçanërisht në muajt e verës. Për të qenë më konkret, në dhjetor, intensiteti ditor i dritës së diellit është rreth 2.3 kWh/m2 në ditë, ndërsa në korrik kjo vlerë është rreth 8.030 kWh/m2 në ditë. Dita e diellit në pjesën perëndimore të Shqipërisë është më shumë se 5.5 orë. Përjashtim bëjnë vetëm tre muajt e dimrit. Në përdorimin praktik të energjisë diellore, "ditë të mira" konsiderohen ato me diell ditore jo më pak se 5.5 orë.
Llogaritjet janë bërë edhe për "ditët e këqija" (këto janë ditët në të cilat dielli ditore është më pak se 1.5 orë). Analiza e këtij parametri vërteton se pjesa perëndimore e Shqipërisë është më e favorshme se pjesa e brendshme për sa i përket përdorimit të energjisë diellore. Në vendin tonë, numri i ditëve me diell varion nga mesatarja 240-260 ditë në vit deri në maksimum 280-300 ditë. Megjithatë, zonat e propozuara për diversifikimin e shfrytëzimit të burimeve natyrore të rinovueshme kanë gjithashtu rrezatim të kënaqshëm të dritës së diellit.
Parqet hibride.
Parqet hibride, duke kombinuar energjinë e erës dhe diellit, ofrojnë disa avantazhe që i bëjnë ato një zgjedhje tërheqëse për prodhimin e energjisë:
• Komplementariteti i burimeve: Burimet e energjisë së erës dhe diellit shpesh plotësojnë njëra-tjetrën. Era priret të fryjë më fort gjatë periudhave të caktuara të ditës ose vitit kur rrezet e diellit mund të jenë më pak të disponueshme. Duke i kombinuar të dyja, sistemi mund të gjenerojë energji në mënyrë më të qëndrueshme gjatë gjithë ditës dhe përgjatë stinëve.
• Prodhimi i qëndrueshëm i energjisë: Kur një burim përjeton luhatje ose kohë joproduktive për shkak të kushteve të motit (p.sh., era e ulët ose koha e natës për diellin), burimi tjetër mund të jetë ende aktiv. Kjo ndihmon në ruajtjen e një furnizimi më të qëndrueshëm me energji elektrike.
• Përdorimi maksimal i tokës: Kombinimi i erës dhe diellit në një vend të vetëm optimizon përdorimin e tokës. Toka mund të përdoret në mënyrë efektive për të gjeneruar të dy llojet e energjisë së rinovueshme, duke reduktuar nevojën për hapësirë shtesë dhe pastrimin e tokës.
• Teprica dhe besueshmëria: Sistemet hibride ofrojnë një nivel tepricë në prodhimin e energjisë. Nëse një sistem has probleme, tjetri mund të vazhdojë të prodhojë energji elektrike, duke rritur besueshmërinë e përgjithshme të sistemit.
• Diversifikimi i Burimeve të Energjisë: Mbështetja në burime të shumta të energjisë së rinovueshme redukton varësinë nga një teknologji e vetme ose burim energjie. Ky diversifikim ndihmon në zbutjen e rreziqeve që lidhen me ndërprerjen dhe maksimizon prodhimin e energjisë.
• Efiçenca ekonomike: Në rajone të caktuara, një kombinim i erës dhe solar mund të kapë stimuj të ndryshëm nga qeveria, subvencione ose programe mbështetëse për energjinë e rinovueshme, duke e bërë projektin ekonomikisht të qëndrueshëm.
• Infrastruktura e optimizuar: Disa komponentë të infrastrukturës, të tilla si lidhjet në rrjet ose zgjidhjet e ruajtjes, mund të ndahen midis sistemeve të erës dhe diellit, duke reduktuar kostot e përgjithshme të infrastrukturës.
• Përfitimet mjedisore: Si energjia e erës ashtu edhe ajo diellore janë burime të pastra dhe të rinovueshme, duke kontribuar në uljen e emetimeve të gazeve serrë dhe në uljen e ndikimit mjedisor të prodhimit të energjisë.
Analiza financiare.
Investimi i bërë do të përfshijë si shpenzimet e kostos ashtu edhe të ardhurat e gjeneruara nga prodhimi i energjisë. Shpenzimet e kostos përfshijnë një komponent fiks që përfshin kostot kapitale, sigurimet, taksat e ndryshme dhe një komponent variabël të përfaqësuar kryesisht nga shpenzimet operative dhe të mirëmbajtjes, pagat, tatimet mbi të ardhurat (tatimin mbi fitimin, TVSH) etj.
Në fund të projektit, vlera e mbetur pas përmbledhjes së shpenzimeve dhe të ardhurave zakonisht duhet të jetë pozitive në favor të të ardhurave të krijuara nga shitja e energjisë elektrike. Analiza ekonomiko-financiare është pikërisht një krahasim i kostove dhe përfitimeve ekonomike që i siguron investitorit informacionin e nevojshëm për të vendosur nëse do të vazhdojë me projektin apo do ta braktisë atë. Një zgjedhje e tillë mund të bëhet edhe midis projekteve të ndryshme, në mënyrë që investitori të zgjedhë atë që sjell përfitimet më të mëdha ekonomike.
Vlerësimi i kostove të investimit, të përcaktuara nëpërmjet vlerësimeve të buxhetit të zbatimit, përfshirë punimet e ndërtimit civil dhe prokurimin dhe instalimin e pajisjeve, përbën hapin e parë të një vlerësimi ekonomik.
Vlerësimi i mëtejshëm i shpenzimeve të tjera si kostot operative (puna), taksat e ndryshme, të ardhurat dhe taksat mbi to janë thelbësore për kryerjen e një analize ekonomike-financiare për të vendosur nëse projekti do të vazhdojë apo do të braktiset.
Përfundime.
Si përfundim, mund të thuhet se në vendin tonë, profili i prodhimit të energjisë elektrike nuk përputhet gjithmonë me konsumin. Prandaj, diversifikimi i burimeve të prodhimit të energjisë elektrike do të ndikojë në uljen e sasisë së EE të importuar. Humbjet e energjisë elektrike në rrjetin e shpërndarjes gjatë vitit 2022 ishin 19.7%, me një rritje të lehtë prej 0.1% krahasuar me objektivin e vendosur në Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 758, datë 09.12.2021. Humbjet totale për vitin 2021 në sistemin e shpërndarjes arritën në 20.62%. Viti 2022 rezultoi me një nivel më të ulët humbjesh krahasuar me vitin 2021.
Niveli i humbjeve në sistemin e transmetimit për vitin 2022 ishte 199994 MWh ose 2.09% e energjisë elektrike të transmetuar. Ky nivel i humbjeve të energjisë elektrike në sistemin e transmisionit për vitin 2022 rezultoi në një rënie të lehtë krahasuar me vitin 2021, që ishte 2.13%.
* Autorët janë pedagogë dhe kontibutorë të Fakultetit të Inxhinierisë, Informatikës e Arkitekturës, UET.
*Artikulli është botuar në revistën shkencore “Ingenius 4”, issue 1, e cila botohet dy herë në vit nga Fakulteti i Inxhinierisë, Informatikës e Arkitekturës në UET.
