Aranit Muraçi
Dita e Pavarësisë në SHBA , e njohur edhe si katër korriku, është një festë e rëndësishme kombëtare në Shtetet e Bashkuara që përkujton shpalljen e pavarësisë së vendit nga sundimi britanik. Dita e Pavarësisë së SHBA-së nuk shihet vetëm si një ditë feste, por edhe si kohë për të nderuar historinë e vendit, parimet e lirisë dhe demokracisë si dhe për të shprehur mirënjohje për liritë që gëzojnë qytetarët e saj.
Dita e Pavarësisë së SHBA-së festohet çdo vit më 4 korrik dhe është një ditë që bashkon njerëzit, duke nxitur ndjenjën e bashkimit kombëtar dhe patriotizmit. Më 4 korrik 1776, Kongresi Kontinental miratoi Deklaratën e Pavarësisë, e cila shpalli trembëdhjetë kolonitë amerikane si një komb të ri, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të lira nga Britania. Kjo deklaratë shënoi një moment kyç në Luftën Revolucionare Amerikane dhe lindjen e një kombi të ri. Dita e Pavarësisë ka një rëndësi të madhe historike dhe kulturore për amerikanët, sepse simbolizon idealet e lirisë dhe kërkimit të lumturisë mbi të cilat u ndërtua kombi. Kjo ditë po ashtu shërben si një kujtesë për sakrificat e bëra nga baballarët themelues dhe të gjithë ata që luftuan për pavarësinë dhe unitetit amerikan.
Sfida me të cilën përballen sot politik-bërësit amerikanë është të njohin atë ndryshim thelbësor në politikën botërore dhe të përdorin fuqinë e tyre të pakrahasueshme ushtarake, ekonomike dhe politike, për të krijuar një mjedis ndërkombëtar të favorshëm për interesat dhe vlerat e SHBA-ve.
Për pjesën më të madhe të shekullit të 20-të, gjeopolitika drejtoi politikën e jashtme amerikane. Presidentët e njëpasnjëshëm kërkuan të kishin dominim kryesisht në Evropë dhe Azi. Për këtë qëllim, Shtetet e Bashkuara kaluan dy luftëra botërore dhe vazhduan Luftën e Ftohtë prej katër dekadash me Bashkimin Sovjetik. Rënia e Perandorisë Sovjetike i dha fund sfidës së saj të fundit serioze për dominimin territorial mbi Euroazinë. Qëllimi parësor i politikës së jashtme amerikane u arrit.
Gjatë viteve 1990, politika e jashtme amerikane u fokusua në konsolidimin e suksesit të saj. Së bashku me aleatët e saj evropianë, Shtetet e Bashkuara vendosën të krijojnë, për herë të parë në histori, një Evropë paqësore, të pandarë dhe demokratike. Tani edhe ajo përpjekje është arritur. Bashkimi Evropian - i cili do të përfshijë pjesën më të madhe të Evropës me pranimin e pritshëm të anëtarëve të rinj - është pika qendrore e politikës evropiane për një gamë të gjerë çështjesh. Edhe Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut, NATO, ka evoluar nga një aleancë kolektive e mbrojtjes në institucionin kryesor të sigurisë evropiane.
Progresi ka qenë më i ngadalshëm, megjithëse ende i rëndësishëm, në Azi. Marrëdhëniet e SHBA me dy partnerët kryesorë rajonalë, Japoninë dhe Korenë e Jugut, mbeten themeli i stabilitetit rajonal në këtë kontinent. Demokracia po zë rrënjë pas Koresë së Jugut, edhe në Filipine, Indonezi dhe Tajvan.
Suksesi i politikës amerikane gjatë dekadës së fundit do të thotë se asnjë fuqi – as Rusia, as Gjermania, as një Evropë e bashkuar, as Kina apo Japonia – nuk përbëjnë sot një kërcënim hegjemonik për Euroazinë. Në këtë epokë të re, politika e jashtme amerikane nuk do të përqendrohet thjesht në aspektin gjeografik. Ajo do të përcaktohet nga kombinimi i fuqisë së pakrahasueshme të Amerikës në çështjet botërore dhe globalizimi i gjerë dhe në rritje i politikës botërore.
Shtetet e Bashkuara janë sot e vetmja fuqi e vërtetë globale. Fuqia e saj ushtarake – qoftë në tokë, në det apo në ajër – shtrihet në çdo pikë të globit. Shkathtësia e saj ekonomike nxit tregtinë dhe industrinë botërore. Apeli i saj politik dhe kulturor - atë që Joseph Nye e ka quajtur “forca e butë” - është aq i gjerë sa shumica e institucioneve ndërkombëtare pasqyrojnë interesat amerikane. Pozicioni i Amerikës në botë është unik – asnjë vend tjetër në histori nuk i është afruar ndonjëherë.
Por a është i qëndrueshëm pozicioni i lartë i Amerikës? Ushtarakisht, hendeku i madh midis Shteteve të Bashkuara dhe të gjitha vendeve të tjera po rritet. Ndërsa shpenzimet e mbrojtjes në shumicën e vendeve të tjera po bien, shpenzimet e mbrojtjes amerikane po rriten me shpejtësi. Rritja e kërkuar e një viti të veçantë në shpenzimet e mbrojtjes nga SHBA është më e madhe se i gjithë buxheti i mbrojtjes kineze.
Edhe ekonomikisht, Shtetet e Bashkuara mund të zgjerojnë avantazhin e tyre ndaj konkurrentëve, sikurse nuk kanë gjasa të mbeten prapa. Ekonomia amerikane e ka dëshmuar veten të paktën se është po aq e aftë sa konkurrentët e saj kryesorë në realizimin e përfitimeve të produktivitetit të mundësuara nga teknologjia e informacionit. Evropa dhe Japonia përballen me sfida të rënda demografike pasi popullsia e tyre plaket me shpejtësi, duke krijuar mungesa të mundshme të fuqisë punëtore dhe presione të rënda buxhetore. Kina po modernizohet me shpejtësi dhe Rusia kur u mendua se mund të bënte kthesën, u zhyt në luftë, ndërsa ekonomitë e tyre janë të krahasueshme me vendet e BE-së – sepse asnjëra prej tyre nuk kanë zhvilluar ndonjë infrastrukturë politike që mund të mbështesë rritjen e qëndrueshme ekonomike. Nga lufta në Ukrainë dhe dobësia e mundshme e Rusisë, ndoshta mund të përfitojë Kina, që të rivalizojë ajo e vetme në të gjitha drejtimet me SHBA-të.
Një perceptim në rritje se Uashingtoni kujdeset vetëm për interesat e tij dhe është i gatshëm të përdorë muskujt për të arritur qëllimet, ka nxitur një hendek shqetësues midis qëndrimeve të SHBA-së dhe Evropës. Elitat evropiane kritikojnë gjithnjë e më shumë Shtetet e Bashkuara nga ana morale, shoqërisht dhe kulturalisht si retrograde – veçanërisht në dallimet e aplikimit të dënimit me vdekje, kapitalizmit ‘grabitqar’, apo edhe argëtimit masiv. Evropa gjithashtu ka filluar të ushtrojë forcën e saj diplomatike në institucionet ndërkombëtare dhe në arena të tjera, duke kërkuar të krijojë regjime të reja ndërkombëtare për të kufizuar rekursin e Amerikës drejt fuqisë së saj më të fortë.
Por qëndrueshmëria e fuqisë amerikane në fund të fundit varet nga shkalla në të cilën të tjerët besojnë se ajo përdoret jo vetëm për interesat e SHBA-së, por edhe për interesat e tyre. Pas fitores së saj në Luftën e Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara udhëhoqën përpjekjet për të krijuar jo vetëm institucione të reja të sigurisë, si Kombet e Bashkuara dhe NATO, por edhe regjime të reja për të promovuar rimëkëmbjen ekonomike, zhvillimin dhe prosperitetin, siç ishte Plani Marshall, sistemi monetar Bretton Woods dhe Marrëveshja e Përgjithshme mbi Tregtinë, me qëllim për të promovuar tregtinë e lirë. Këto institucione dhe marrëveshje ruajtën dhe zgjeruan fuqinë amerikane – por në një fare mënyre përfituan të gjithë ata që morën pjesë. Sfida për Shtetet e Bashkuara mbetet e njëjtë edhe sot.
Globalizimi nuk është vetëm një fenomen ekonomik, por edhe politik, kulturor, ushtarak dhe mjedisor. Globalizimi nuk është as i ri; rrjetet e ndërvarësisë që përfshinin kontinentet u rritën me shpejtësi në dekadat para Luftës së Parë Botërore, që kur u shpik motori me avull dhe telegrafi, të cilat ulën koston e transportit dhe informacionit. Ajo që e dallon globalizimin sot është shpejtësia dhe vëllimi i kontakteve ndërkufitare.
Profetët e globalizimit kanë trumbetuar përfitimet e tij, veçanërisht se si rritja e fluksit të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit përtej kufijve mund të nxisë aktivitetin ekonomik dhe të rrisë prosperitetin. Gjatë viteve 1990, ekonomitë më të globalizuara u rritën mesatarisht 5 përqind në vit, ndërsa ekonomitë më pak të globalizuara u tkurrën me një mesatare prej 1 përqind në vit. Përhapja e ideve dhe informacionit në internet dhe media të tjera globale ka zgjeruar horizontet kulturore dhe ka fuqizuar njerëzit në mbarë botën për të sfiduar sundimtarët autokratikë dhe për të çuar përpara kauzën e të drejtave të njeriut dhe demokracisë. Më e keqja, për Shtetet e Bashkuara, është se fuqia e saj e bën atë një magnet për terrorizmin. Siç ka argumentuar Richard Betts, fuqia e Amerikës “animon si qëllimet e terroristëve ashtu edhe zgjedhjen e taktikave të tyre. Fuqia politike dhe kulturore i bën Shtetet e Bashkuara një objektiv për ata që ta fajësojnë për problemet e tyre. Në të njëjtën kohë, fuqia ekonomike dhe ushtarake amerikane i pengon ata të rezistojnë ose të hakmerren kundër Shteteve të Bashkuara me fuqinë që kanë. Për të goditur superfuqinë e vetme nevojiten metoda të pazakonta të forcës dhe taktikave [të cilat] u ofrojnë shpresë të dobëtve se ata mund të luftojnë ndaj SHBA-ve, sipas vullnetit e tyre, pavarësisht deficitit të madh.” Më keq akoma, vende të tjera të dobëta mund të mbyllin njërin sy ndaj aktiviteteve terroriste në tokën e tyre, duke rritur kështu rrezikun për Shtetet e Bashkuara.
Pjesa më e madhe e debatit të politikës së jashtme në Shtetet e Bashkuara sot sillet rreth vlerësimeve të rëndësisë themelore të epërsisë amerikane dhe globalizimit.
A mundet që politika e jashtme e SHBA-së të promovojë një rend botëror liberal në epokën e re të politikës globale? Në shumë mënyra nuk ka zgjidhje tjetër. Efektet shkatërruese të globalizimit, të cilat fuqizojnë grupe të vogla njerëzish për të shkaktuar dëme të mëdha, e bëjnë thelbësore krijimin e një komuniteti botëror që ndan vlerat amerikane. Por ka gjithashtu arsye të mira për të besuar se Shtetet e Bashkuara mund të kenë sukses në integrimin e pjesës tjetër të botës në rendin botëror perëndimor. Menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara krijuan një sërë marrëveshjesh të guximshme politike, ekonomike dhe ushtarake që bënë aleatë të rinj të ish-armiqve të tyre duke krijuar skenën për dominim në epokën e gjeopolitikës. Politikë-bërësit e SHBA-së në atë kohë kishin një pikëpamje të gjerë të interesave amerikane dhe e kuptuan se përpjekjet e tyre do të ishin të kota nëse partnerët e Amerikës nuk i shihnin ato si në interes të të gjithëve.
Në këtë këndvështrim, përpjekjet e Shqipërisë dhe të mbarë kombit shqiptar, jashtë këtyre interesave që dominohen nga SHBA-të do të ishin të kota.
/Liberale.al/
