Ekonomistët kanë bërë një punë të jashtëzakonshme në transformimin dhe modernizimin e botës. Disa prej tyre kanë dhënë kontribute në teoritë financiare që kanë kaluar  shumë aspekte të historisë sociale.

Janë përzgjedhur dhjetë ndër ekonomistët me më tepër ndikim në botë, nga Adam Smith, David Ricardo, John Maynard Keynes apo deri te nobelistët e fundit,  Abhijit Banerjee me Esther Duflo, teoritë e të cilëve vazhdojnë të dominojnë politikat ekonomike të mbarë globit:

1. Adam Smith (1723-1790)

Adam Smith u bë një ekonomist i shquar i shkencave politike në mes të Iluminizmit Skocez. Ai është më i njohur për veprat e tij të famshme “Theory of Moral Sentiments” (1759) dhe “An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations” (1776). Kjo e fundit, e njohur si Pasuria e Kombeve, është një nga traktatet më të hershme dhe më të famshme mbi industrinë dhe tregtinë dhe një nga kontribuueset kryesore në ekonominë moderne të disiplinës akademike.

Smith hyri në Universitetin e Glasgow në moshën 15-vjeç dhe studioi filozofi morale. Interesi i tij fillestar për krishterimin evoluoi në një qëndrim, më shumë deist. Argumentet e Smith kundër merkantilizmit dhe në favor të tregtisë së lirë ishin një sfidë e fortë për pjesën më të madhe të proteksionizmit, tarifave dhe grumbullimit të arit që mbizotëronte në mesin e shekullit të 18-të; ai shpesh konsiderohet sot, si “babai i ekonomisë moderne". Në një botë që po shkon drejt globalizimit, imagjinoni sa më ngadalë do të ishte jeta nëse tregtia e lirë dhe e hapur nuk do të inkurajohej siç predikoi Adam Smith dhe nëse grumbullimi i aseteve të forta (merkantilizmi) do të ishte normë: sikurse edhe jeta ekonomike do të bëhej mjaft e zymtë. Në fund të jetës së tij, Smith-it iu shkatërrua shumica e dorëshkrimeve. Disa mbijetuan, por bota nuk e mësoi kurrë thellimin e mendimeve dhe teorive të tij përfundimtare.

2. David Ricardo (1772-1823)

Një familje e madhe mund të kishte kontribuar në nxitjen e Rikardos; ai ishte fëmija i tretë i 17 fëmijëve nga një familje hebreje portugeze. Kontributet e tij, në studimin e ekonomisë, erdhën nga një sfond më praktik se ai i Adam Smith. Ricardo iu bashkua të atit, për të punuar në bursën e Londrës, kur ishte 14-vjeç. Shpejt u bë i suksesshëm mbi spekulimet në aksione dhe pasuri të paluajtshme. Pasi lexoi librin e Smith-it “The Wealth of Nations” në vitin 1799, ai u interesua për ekonominë; edhe pse artikulli i tij i parë ekonomik u botua gati 10 vjet më vonë.

Ricardo u bë anëtar i Parlamentit Britanik, ku edhe përfaqësoi një bashki të Irlandës në 1819. Vepra e tij më e madhe, “një ese mbi ndikimin e një çmimi të ulët të drithërave, në fitimet e aksioneve" (1815) argumentonte se duheshin  shfuqizuar ligjet e tyre, në atë kohë, me qëllim për ta përhapur më mirë pasurinë. Më pas idetë e tij u argumentuan në “Parimet e Ekonomisë Politike dhe Taksimi (1817).

Ricardo ishte më i njohur rreth besimit se kombet duhet të specializohen për të mirën e tyre, më të madhe. Ai ishte gjithashtu i zëshëm në përcjelljen e argumentit kundër proteksionizmit, sikurse mund të ketë lënë shenjë të madhe në qiratë, taksat, pagat dhe fitimet duke treguar se pronarët që vinin pasuri të tepruar në kurriz të punëtorëve nuk ishin të dobishëm për shoqërinë. Ricardo është një nga ekonomistët më jetëshkurtër; vdiq në moshën 51-vjeçare, në vitin 1823.

3. Alfred Marshall (1842–1924)

Marshall lindi në Londër, dhe ndërsa fillimisht donte të ishte klerik, suksesi i tij në Kembrixh e çoi atë në akademi. Marshall mund të jetë në teori më pak i njohur nga ekonomistët e mëdhenj pasi nuk përkrahu ndonjë teori radikale. Megjithatë, ai vlerësohet mbi përpjekjet për të aplikuar matematikën rigoroze në ekonomi, me qëllim për ta kthyer ekonominë në një shkencë më shumë sesa në një filozofi.

Pavarësisht nga theksi mbi matematikën, Marshall u përpoq ta bënte punën e tij të arritshme për njerëzit e zakonshëm; vepra e tij "Ekonomia e Industrisë" (1879) u përdor gjerësisht në Angli si kurrikulë. Ai gjithashtu kaloi gati 10 vjet duke punuar në "Parimet e Ekonomisë" një vepër edhe më shkencore (1890), e cila doli të ishte vepra e tij më e rëndësishme. Ai vlerësohet më shumë për vazhdimësinë e kurbave të ofertës dhe kërkesës, dobisë marxhinale dhe kostove marxhinale të prodhimit në një model të unifikuar.

4. John Maynard Keynes (1883-1946)

Historianët ndonjëherë i referohen John Maynard Keynes si “ekonomisti gjigant”. Britaniku pranoi një leksion në Kembrixh, që u financua personalisht nga Alfred Marshall, dhe foli mbi kurbat e ofertës dhe kërkesës që ishin baza e teorive për pjesën më të madhe të punës së Keynes. Ai mbahet mend veçanërisht për mbrojtjen e shpenzimeve qeveritare dhe politikës monetare që kishte si qëllim për të zbutur efektet negative të recesioneve ekonomike, depresioneve ose edhe bumit.

Gjatë Luftës së Parë Botërore, Keynes punoi mbi kushtet e kredisë midis Britanisë dhe aleatëve të saj dhe ishte përfaqësues në traktatin e paqes, së nënshkruar në Versajë. Keynes thuajse ishte i falimentuar nga rrëzimi i tregut të aksioneve të vitit 1929, por arriti të rindërtonte pasurinë e tij. Në vitin 1936, Keynes shkroi veprën e tij kryesore, "Teoria e Përgjithshme e Punësimit, Interesit dhe Parasë", e cila mbështeste ndërhyrjen e qeverisë për të nxitur konsumin dhe investimin. Vepra e tij shërbeu për të lehtësuar Depresionin e Madh global që po tërbohej në atë kohë. Vepra e Keynes është cilësuar si nisja e makroekonomisë moderne dhe shpesh konsiderohet si antitetike me filozofinë laissez-faire të promovuar nga ekonomistë si Milton Friedman. Ndërsa Keynes mbronte shpenzimet e qeverisë si një formë stimulimi ekonomik, Friedman kundërshtonte ndërhyrjet e qeverisë, në treg.

5. Milton Friedman (1912-2006)

Milton Friedman ishte i fundit nga katër fëmijët e lindur nga emigrantë hebrenj, të cilët vinin nga Austro-Hungaria para se ajo të shpërbëhej. Pasi mori diplomën “Bachelor” për Arte, në Rutgers dhe Masterin, në Universitetin e Çikagos, ai shkoi të punojë për “New Deal”, në një seri programesh të krijuara nga Presidenti i SHBA Franklin D. Roosevelt, duke ofruar një "kurë” për shërimin e kombit amerikan nga Depresion i Madh. Ndërsa Friedman ishte përgjithësisht në favor të “New Deal”, ai ishte kundër shumicës së programeve qeveritare dhe kontrolleve të çmimeve.

Krahasuar me Keynes, Milton Friedman ishte më shumë një ekonomist “laissez-faire”. Ai ishte për minimizimin e rolit të qeverisë, në një treg të lirë. Këto ide formuan bazën e librit të tij "Kapitalizmi dhe Liria" (1962). Ai është ndoshta më i njohur për promovimin e tregjeve të lira dhe i atribuohet konceptit të tregjeve moderne të monedhës, të parregulluara dhe të palidhura me standardet e metaleve të çmuara. Veprat e Friedman-it qarkulluan gjatë Luftës së Ftohtë dhe ishin bazë për ekonomitë e bazuara, në taksat e konsumit dhe jo në tatimin mbi të ardhurat ose mbi pasurinë. Friedman besonte se futja e kapitalizmit në vendet totalitare do të çonte në përmirësimin e shoqërisë dhe rritjen e lirisë politike. Fitues i Çmimit Nobel për Shkenca Ekonomike në vitin 1976, ai ishte i bindur edhe mbi lidhjen midis ofertës së parasë dhe inflacionit. Fjalimi i tij në vitin 1988 para studentëve dhe studiuesve kinezë në San Francisko, në të cilin iu referua Hong Kongut si shembulli më i mirë i politikave “laissez-faire”, u konsiderua si një ndikim i drejtpërdrejtë në reformat ekonomike që pasuan Kinën.

6 dhe 7: Abhijit Banerjee dhe Esther Duflo

Abhjijit Banerjee lindi në Mumbai në një familje ekonomistësh. Të dy prindërit e tij ishin profesorë në Kalkuta kurse ai mori njohuritë e para ekonomike në Indi përpara se të siguronte një doktoraturë nga Universiteti i Harvardit. Ai tani jep mësim në MIT, aty ku u takua me gruan e tij të ardhshme, ish-studenten dhe ekonomisten me origjinë franceze Esther Duflo. Në vitin 2003 ata bashkë-themeluan “Poverty Action Lab”, që u bë më i famshëm për qasjen eksperimentale ndaj ekonomisë së zhvillimit. Në vend që të mbështeteshin në modele matematikore ose të dhëna vëzhguese, Banerjee dhe Duflo krijuan prova të rastësishme për të përcaktuar efektivitetin e shpenzimeve të qeverisë për materialet mësimore, vaksinimet madje edhe mbi politikat e tjera.

Për shembull, ata matën efektet bazë të të ardhurave universale duke dhënë pagesa të pakushtëzuara për banorët e fshatrave të varfër keniane. Fshatra të ndryshëm morën lloje të ndryshme pagesash dhe disa u zgjodhën si grupe kontrolli. Duke matur përmirësimet ekonomike pas këtyre pagesave, ekonomistët përmes teorive të tyre mund të masin me saktësi efektet e UBI me po aq efektivitet sa edhe mjekët që kryejnë një provë ilaçesh.

Banerjee dhe Duflo u nderuan me Çmimin Nobel për Ekonominë, në vitin 2019, së bashku me Michael Kremer nga Universiteti i Çikagos. Në iniciativën e tyre të fundit, “Poverty Action Lab” po financon projekte për të adresuar Sistemin e Kujdesit Shëndetësor të SHBA.

8. Nouriel Roubini

Nouriel Roubini lindi në Iran, në një familje hebreje ortodokse, e cila më vonë emigroi në Izrael. Ai ka jetuar gjithashtu në Turqi, Itali dhe Shtetet e Bashkuara, duke e përshkruar veten si një "nomad global". Roubini fitoi diplomën ekonomike B.A., në Milano, përpara se të merrte një doktoraturë në Universitetin e Harvardit. Aktualisht jep mësim në Stern School of Business në NYU. Përveç kërkimit, Roubini ka kontribuar edhe në politik-bërjen ekonomike, në institucione si Banka Botërore, Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Rezerva Federale. Ai gjithashtu shërbeu në Këshillin e Këshilltarëve Ekonomikë të Shtëpisë së Bardhë gjatë administratës së Klintonit, si dhe në Departamentin e Thesarit. Roubini është më i famshëm për parashikimin e saktë të krizës financiare të vitit 2008. Në një letër të vitit 2006 për FMN-në, ai paralajmëroi se flluska e pasurive të paluajtshme së shpejti do të rrëzohej, duke shkaktuar një recesion të madh. Roubin është gjithashtu i njohur për pozicionin e tij të pafavorshëm ndaj bitcoin, të cilin e ka përshkruar si "nëna e të gjitha mashtrimeve". Ai gjithashtu ka kritikuar teknologjinë "e padobishme" të blockchain, në një kohë kur tregu ishte ende shumë optimist për ofertat e shpërndara të librit. Nouriel Roubini, u  mbiquajt “Dr. Doom" për pikëpamjen e tij të zymtë, të vitit 2006, e cila u konfirmua më vonë nga Recesioni i Madh.

9. Hernando de Soto

Hernando de Soto lindi në Peru, megjithëse pjesën më të madhe të fëmijërisë e kaloi në Evropë, pas grushtit ushtarak të shtetit në vendin e tij. Ai është bërë më i famshëm si arkitekti i reformave ekonomike neoliberale të Perusë; megjithatë, puna e tij ka ndikuar në të gjithë hemisferën perëndimore.

Në vitin 1979, de Soto u kthye në Peru dhe themeloi Institutin për Lirinë dhe Demokracinë, një institut mendimi neoliberal i ndikuar shumë nga Friedrich Hayek dhe Milton Friedman. Me fonde bujare nga qeveria e SHBA-së, ILD promovoi politikat dhe legjislacionin e tregut të lirë për të trajtuar marrëdhëniet pronësore informale të vendit apo edhe arbitrazhin. De Soto ishte këshilltar kyç i Presidentit Fujimori (1990-2000), të cilin ai e bindi të miratonte terapinë e shokut.

Ndërsa ILD humbi popullaritetin në Peru, de Soto vazhdoi të argumentojë rreth reformave të tregut të lirë në të gjithë hemisferën perëndimore. Puna e tij frymëzoi Konsensusin e Uashingtonit dhe mbështeti krijimin e NAFTA-s. Kontributet e De Soto-s janë pranuar nga presidentët e SHBA-së Ronald Reagan dhe Bill Clinton.

10. Janet Yellen

Janet Yellen lindi në Bruklin, në një familje hebrenjsh me origjinë polake. Mori një diplomë në ekonomi në Brown, përpara se të fitonte një M.A dhe Ph.D. në Universitetin e Yale.

Pjesën më të madhe të karrierës kërkimore Yellen u shpenzoi duke studiuar tregjet e punës dhe efektet e politikave të qeverisë. Ajo ka dalë vazhdimisht në mbrojtje dhe në favor të një filozofie ekonomike kejnsiane, mbi stimulin ekonomik dhe një pozicion të moderuar ndaj inflacionit. Teoritë e saj mbrojnë gjithashtu reformat mbi disa të drejta të qeverisë.

Në vitin 1994, ajo u emërua në Bordin e Guvernatorëve të Rezervës Federale, ku shërbeu derisa u bë Kryetare e Këshilltarëve Ekonomikë. Që atëherë, ajo ka shërbyer me disa role të tjera në Rezervën Federale, duke u zgjedhur edhe Kryetare e Rezervës Federale nga viti 2014 deri në 2018. Ajo u emërua Sekretare e Thesarit të SHBA nga Presidenti Biden në 2021. /Liberale.al/