Proces votimi transparent dhe i qetë, por kontroll dhe keqpërdorim i administratës shtetërore nga maxhoranca. Raporti përfundimtar i OSBE/ODIHR është ndalur edhe tek pretendimet e opozitës për shitblerje të votave, duke rekomanduar intensifikimin e hetimeve.
Mundësi zgjedhjeje mes kandidatëve për votuesit, por edhe avantazh domethënës i partisë në pushtet me kontroll të administratës lokale dhe keqpërdorim të burimeve administrative. Është ky konkluzioni i misionit vëzhgues të OSBE/ODIHR, i cili publikoi dje raportin përfundimtar të zgjedhjeve të 25 Prillit.
Ashtu siç e kishte theksuar edhe zonja Urszula Gacek, kreu i Misionit Vëzhgues, edhe ky raport nënvizoi ndarjen e paqartë mes shtetit dhe partisë në pushtet.
Po ashtu raporti thekson pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike gjatë fushatës elektorale, që solli edhe nisjen e hetimeve nga SPAK.
Komision Qendror i Zgjedhjeve, është vlerësuar nga ODIHR për mbikëqyrjen e zgjedhjeve në një mënyrë të organizuar dhe transparente. Edhe dita e votimeve është vlerësuar si proces kryesisht transparent dhe i qetë. Kjo u vlerësua edhe në raportin paraprak, ku u vu në pah gjithashtu shqetësimi për shitblerjen e votave. Shqetësim ky i ngritur nga Partia Demokratike, që akuzoi maxhorancën për shitblerje industriale të votave dhe e cilësoi 25 Prillin si masakër zgjedhore. Por siç do të shprehej edhe më herët zonja Gacek, shitblerja e votës është një fenomen që ODIHR e ka adresuar në zgjedhje të shkuara dhe ka dhënë gjithashtu rekomandimet e tij. Raporti final vjen tre muaj pas zgjedhjeve, të certifikuara nga KQZ pas procesit të ankimimit nga PD dhe LSI në KAS dhe Kolegjin Zgjedhor, ndërsa ende priten rezultatet e hetimeve nga Prokuroria e Posaçme. Diplomatë të huaj, të cilët kanë ndjekur nga afër fushatën dhe procesin e votimeve i kanë bërë thirrje SPAK për hetim të krimeve zgjedhore, ndërsa ambasadorja e ShBA thekson se askush nuk është mbi ligjin.
Fushata elektorale
Sipas raportit përfundimtar kjo fushatë elektorale iu ofroi votuesve mundësi zgjedhje nga
koalicionet, partitë dhe kandidatët e pavarur.
Fushatës politike dhe posaçërisht mbulimi i saj nga media, i mungonte thellësia, me mesazhet publike shpesh të përqendruara tek liderë kryesorë të partisë, më tepër sesa ligjërim i mirëfilltë i drejtuar nga problematikat.
Vëzhguesit kanë vërejtur një fushatë negative përmes përdorimit billboard-eve. Toni
e gjuhës së përdorur gjatë fushatës nga disa udhëheqës partie dhe, në veçanti, Presidenti, ishte
konfrontues, shkruhet në raport.
Presidenti Meta ishte shumë aktiv gjatë fushatës elektorale, duke ndërmarrë një tur nëpër rreth, sipas tij për t’u siguruar se nuk do të kishte manipulim apo vjedhje të zgjedhjeve. Retorika e presidentit u kritikua nga ambasadorja amerikane Kim, e cila shkroi në Tëitter se ishte e papranueshme, pasi ai bëri thirrje për të mbrojtur votën me “sfurqe”. Ajo e dënoi ashpër deklaratën e kreut të shtetit, duke thënë se ata që nxisin dhunë duhet të mbajnë përgjegjësi.
Presidenti Meta iu përgjigj ambasadores duke i thënë të mos ndërhynte në punët e brendshme të shtetit. Gjuha e presidentit gjatë fushatës elektorale dhe ditës së zgjedhjeve çoi në ngritjen e një tjetër komisioni hetimor parlamentar për shkarkimin e tij me pretendimin se kishte sjellë përçarje mes popullit. Raporti i këtij komisioni u votua në Kuvend, ndërsa pret shqyrtimin nga Gjykata Kushtetuese, duke u bërë i dyti në dy vite për shkarkimin e presidentit Meta.
Platforma thelbësore e PS u përqendrua kryesisht në programin e vaksinimit COVID-19 dhe
arritjet e qeverisë, duke përfshirë rindërtimet e vazhdueshme pas tërmetit 2019, thuhet më tej në këtë raport.
Koalicioni i udhëhequr nga PD dhe LSI u mblodhën rreth temës kryesore të kundërshtimit të fuqisë shumë të centralizuar të kryeministri Rama.
Raporti i OSBE/ ODIHR është ndalur në gjuhën seksiste kundër grave, duke vënë në pah se fushata si në PS ashtu edhe në PD kryesohej nga burrat. Por megjithatë pati një përpjekje për të rritur dukshmërinë e kandidateve femra, siç bëri LSI, e udhëhequr nga një grua.
U drejtua gjithashtu disa përdorime të termave fyese për personat me aftësi të kufizuara
kundër kandidatëve rivalë, të cilët qartë nuk arritën të përmbushin standardet e rëna dakord.
Liritë themelore në përgjithësi respektoheshin dhe subjektet zgjedhore mund të bënin fushatë të lirë. Kufizimet u vendosën për shkak të pandemisë COVID-19, duke përfshirë kufizimet në tubime, kërkesat e distancimit dhe përdorimin e maskave të fytyrës, të cilat krijuan vështirësi për të gjithë garuesit.
Ashtu si në zgjedhjet e mëparshme, pretendimet e besueshme të blerjes së votës ishin të pranishme gjatë dhe pas fushatës dhe për një numër çështjesh, nisën hetimet. Ndëra PD pretendon se ka depozituar mbi 180 kallëzime për krime zgjedhore në prokuroritë e rretheve dhe në SPAK, kreu i Prokurorisë së Posaçme Arben Kraja do të zbulonte se kishte nisur hetimi për 33 kallëzime.
Në këtë raport është përmendur edhe ngritja e strukturave për mbrojtjen e votës nga Partia Demokratike, si më e zhurmshmja gjatë fushatës kundër blerjes së botës. Këto metoda ndërhyrëse, shkruhet në raport u vetë-justifikuan në deklaratat publike të PD-së, ku Sekretari i Përgjithshëm Gazment Bardhi, kandidat në Elbasan pohoi ekzistencën e këtyre strukturave pas konfliktit që solli vrasjen e një shtetasi dhe plagosjen e disa të tjerëve me autor një ish-efektiv të forcave Renea. Komandantët e policisë të takuar nga vëzhguesit e ODIHR kanë theksuar se askush nuk ka të drejtë të krijojë struktura paralele me policinë. Deklarata të tilla u dëgjuan edhe nga kryeministri Rama, si edhe nga kreu i grupit parlamentar të PS, Taulant Balla, kandidat në qarkun e Elbasanit. ODIHR rekomandon që agjencitë e zbatimit të ligjit duhet të intensifikojnë përpjekjet për të identifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht rastet e blerjes së votave. Qytetarët duhet të inkurajohen të raportojnë dhe të japin prova të çdo blerje votash ose presioni.
Kuadri ligjor ndalon keqpërdorimin e burimeve administrative, parashikon zvogëlimin e
avantazhi i detyrës dhe kufizon shpenzimet buxhetore gjatë katër muajve para zgjedhjeve.
ODIHR ka përshëndetur përpjekjet e KQZ-së për të vendosur 64 vëzhgues të fushatës, por raportet e publikuara në uebsite ishin të kufizuara në qëllim, analizë dhe qartësi dhe me pak dobi.
Përurime, grante dhe punësime në administratë
Kodi Zgjedhor kërkon që ngjarjet zyrtare publike brenda katër muajve para ditës së zgjedhjeve
të raportohen të paktën pesë ditë më parë në KQZ. Komisioneri duhet të shqyrtojë me kujdes dhe
shënojë ngjarje të caktuara si të ndaluara; në këtë rast ata nuk duhet të marrin asnjë mbulim mediatik. Gjatë gjatë gjithë fushatës, asnjë ngjarje nuk u shënua si e ndaluar duke ngritur dyshime nëse KQZ kishte kapacitet institucional për të shqyrtuar dhe konsideruar në mënyrë efektive të gjitha deklaratat e kërkuara të ngjarjeve zyrtare. Ministrat vazhduan me angazhime zyrtare gjatë gjithë fushatës. Ata rregullisht shfaqeshin në “Vizita inspektimi” të ambienteve kryesore siç janë qendrat e vaksinimit, veshja e maskave të fytyrës ose bluzave me “Nr. 12 ”(numri i fletëve të votimit të PS), i cili tërhoqi një reklamim të rëndësishëm. Kryeministri gjithashtu inauguroi disa projekte të mëdha infrastrukturore gjatë periudhës së fushatës. Këto ngjarje i siguruan PS-së një avantazh të rëndësishëm, i cili tashmë ishte përforcuar nga dominimi i PS-së në administratën lokale, thuhet në raport. ODIHR ka vënë re edhe rritjen e ndjeshmë të punësimit në administratën publike, për të cilat PD kishte akuzuar që para nisjes së fushatës elektorale. Sipas ODIHR ky punësim vijoi deri në nisjen e moratoriumit për autorizimin e një punësimi të ri në administratën publike.
Media raportoi se kishte një rritje të madhe në shpërndarjen e granteve bashkiake të aprovuara në javën para zgjedhjeve sipas programit përkatës të rindërtimit. Për shumë marrës të granteve
ka pasur gjithashtu një rritje në vlerën e parave të gatshme të shpërblimeve të autorizuara nga bashkia. Disa bashkëbisedues me vëzhguesit e ODIHR i perceptuan shpërndarjet e tilla si keqpërdorim të burimeve shtetërore. ODIHR mori raporte të tjera të përpjekjeve për të ndikuar në votim përmes sigurimit të stimujve, siç janë lëshimi i lejeve që vërtetojnë ndërtimin e paligjshëm. Një audiopërgjim i disa ditëve më vonë tregonte një bisedë të kreut të Kadastrës, i cili thoshte se 100 mijë pronarë të ndërtimeve pa leje – të cilat nuk mund të legalizoheshin për shkak të problematikave të mbaheshin pezull, si mënyrë parandalimi që të përdoreshin nga opozita. Raportet gjithashtu pretenduan se shumë punonjës civil, një grup i prekshëm nga presioni, u inkurajuan të votojnë për partinë në pushtet.
OSBE/ ODIHR rekomandon se organet e zbatimit të ligjit duhet të hetojnë të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, përfshirë keqpërdorimin e burimeve shtetërore, në një mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të informohen sistematikisht rreth mekanizmave të zbatueshëm për raportimin e çdo rasti presioni dhe të sigurohen që nuk do të përballen pasoja negative.
Patronazhistët
Gjatë fushatës, doli se një bazë të dhënash që përmban informacionin personal dhe detajet e kontaktit e rreth 900,000 shtetasve shqiptarë, që përmbajnë gjithashtu preferenca të mundshme të votimit, rrjedhën në domenin publik, shkruhet në raportin final. Pas publikimit në media, kryeministri Rama e ashpërsoi retorikën, duke dalë në mbrojtje të të ashtuquajturve “patronazhistë” të Partisë Socialiste. Ndonëse ai tha se ky sistem është i njohur edhe në ShBA, si anketimi derë më derë, ai do të pranonte edhe se prej vitesh regjistrat civilë qarkullonin në internet dhe bliheshin për pak dollarë. Në një intervistë në Francë, Rama sërish mbajti qëndrimin se të dhënat nuk kishin rrjedhur nga regjistri civil, por ishin mbledhur nga patronazhistët.
Partitë e opozitës, Presidenti dhe shumë në media kërkuan një hetim nga SPAK në keqpërdorimin e pretenduar të të dhënave personale të qytetarëve. Ndarja ose ndërthurja e paautorizuar e të dhënave personale të votuesve për qëllimet e supozuara të angazhimit demokratik mund të konsiderohet shkelje e angazhimit për mbrojtjen e të drejtës për jetën private dhe familjare. Mund të dëmtojë besimin e elektoratit, përfshirë fshehtësinë e votës së tyre. Shqipëria duhet të sigurojë sigurinë e të dhënave personale të qytetarëve, rekomandon ODIHR, duke i ftuar institucionet përkatëse të hetojnë dhe sanksionojnë çdo shkelje që ndikon në besimin e publikut në procesin zgjedhor.
Dita e Zgjedhjeve
Sipas misionit vëzhgues, dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë. KQZ-ja
njoftoi pjesëmarrjen e votuesve në 46.3 përqind. Votuesit të cilët kishin kontraktuar COVID-19 dhe ata në vet-izolim u kërkua t’u përmbahen rregullave të izolimit, duke rezultuar në heqjen e të drejtës së tyre de facto. Ky ishte një pretendim i ngritur nga Lëvizja Socialiste për Integrim, pasi emigrantëve që vinin për të votuar iu kërkua të karantinoheshin, duke mos pasur kështu mundësi të ushtronin të drejtën e votës.
Në QV-të e vëzhguara, identifikimi elektronik është kryer në përgjithësi sipas procedurave; megjithatë, sipas KQZ-së, 4 përqind e QV-ve u hapën me vonesë kryesisht për shkak të çështjeve që lidhen me fillimin e pajisjeve të identifikimit elektronik. Më tej, KQZ gjithashtu raportoi se në rreth 3 përqind të QV-ve, ose për shkak të mosfunksionimit të pajisjeve ose mungesës së operatorëve teknikë, votuesit u regjistruan duke përdorur listat në letër. N
Procedurat e votimit dhe trajtimit të votave zakonisht u ndoqën dhe fshehtësia e votave ishte u respektua në QV-të e vizituara, por votuesit shpesh nuk e hiqnin maskën e fytyrës për qëllim të
Identifikimit dhe procedura e bojës nuk ishte respektuar në mënyrë rigoroze.
ODIHR vëzhgoi votimin elektronik në një numër të kufizuar Q, ku u zhvillua procesi i votimit në përputhje me procedurat. Shkalla e ‘elektronike’ e pavlefshme votat ishin 1 përqind. Kjo e fundit mund t’i atribuohet mungesës së një fushate gjithëpërfshirëse dhe me kohë për edukimin e votuesve. Për të shmangur zhvlerësimin e qëllimshëm të fletëve të votimit dhe për të rritur besimin në procesin zgjedhor, autoritetet duhet të investojnë në programe me kohë të edukimit të votuesve të përshtatura për kategori të ndryshme të votuesve, rekomandohet. Në zgjedhjet e 25 Prillit, të pavlefshme dolën 80 mijë vota, një numër i lartë që mendohet të ketë ardhur për shkak të modelit me numra të fletës së votimit dhe prezantimin e saj në një kohë të vonë.
Rekomandimet kyç
Këto rekomandime, siç përmbahen në të gjithë tekstin, ofrohen me qëllim që të përmirësohet edhe më tej zhvillimi i zgjedhjeve në Shqipëri dhe për të mbështetur përpjekjet për t’i sjellë ato plotësisht në përputhje me OSBE-në
Raporti ofron 23 rekomandime për t’i afruar zgjedhjet në Shqipëri në përputhje me angazhimet e OSBE-së dhe standardet e tjera ndërkombëtare për zgjedhjet demokratike.
Rekomandimet kryesore përfshijnë:
Rishikimi i kornizës ligjore për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura të ODIHR-it dhe Komisionit të Venecias në një proces konsultimi të hapur dhe gjithëpërfshirës, dhe prezantimi i ndryshimeve shumë përpara zgjedhjeve të ardhshme;
Garantimi i të drejtës për një zgjedhje të lirë dhe sekrete dhe parandalimi i çdo forme presioni për të zbuluar nëse dhe si votuan njerëzit;
Intensifikimi i përpjekjeve për të identifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht rastet e blerjes së votave dhe inkurajimi i qytetarëve për të raportuar dhe siguruar prova të çdo blerje votash ose presioni;
Garantimi i sigurisë së të dhënave personale të qytetarëve dhe hetimi dhe ndjekja e plotë e çdo shkelje që ndikon në besimin e publikut në procesin zgjedhor;
Ndryshimi i legjislacionit për të siguruar që media është në gjendje të mbulojë në mënyrë të pavarur aktivitetet e garuesve zgjedhorë dhe të kufizojë përdorimin e përmbajtjes së prodhuar nga partitë në lajme.
Basha pas publikimit të raportit -it: Me dy fjalë, masakër zgjedhore
Raporti përfundimtar i OSBE/ODIHR konfirmon se me 25 prill u tjetërsua vullneti i shqiptarëve.
Këto janë disa nga konkluzionet e raportit përfundimtar të OSBE/ODIHR mbi 25 prillin:
– Blerja masive e votave.
– Presioni ndaj votuesve.
– Shkrirja në një e partisë në pushtet me shtetin.
– Keqpërdorimi i aseteve publike në avantazh të partisë në pushtet.
– Abuzimi me pushtetin dhe funksionet publike.
– Rritje e punësimit në administratën publike me qëllime elektorale.
– Presion mbi administratën publike për të votuar partinë në pushtet.
– Përdorimi i fondeve të rindërtimit për të orientuar votën.
– Legalizime në këmbim të votës.
– Vjedhja e të dhënave private dhe personale të shqiptarëve nga partia në pushtet dhe ngritja e sistemit kriminal të patronazhistëve duke ushtruar përmes këtij sistemi presione dhe shantazhe ndaj qytetarëve.
– Përdorimi i grupeve kriminale për të ushtruar presion ndaj zgjedhësve.
– Ndryshimet kushtetuese të njëanshme, në kundërshtim me rekomandimet e Komisionit të Venecias.
E përmbledhur me dy fjalë: MASAKËR ZGJEDHORE!
Raporti konfirmon atë që të gjithë shqiptarët e dinë tashmë: 25 prilli nuk kishte lidhje me demokracinë dhe zgjedhjet e lira e të ndershme.
Balla: Shqipëria merr raportin më të mirë për zgjedhjet në këto 30 vite
Menjëherë pas publikimit të raportit final të OSBE/ODIHR për zgjedhjet Parlamentare të 25 prillit ka reaguar edhe Sekretari i Përgjithshëm i Partisë Socialiste Taulant Balla.
“OSBE/ODIHR konfirmon gjetjet e raportit paraprak duke konfirmuar se Zgjedhjet e 25 Prillit ishin shprehje kuptimplotë e demokracisë dhe e respektimit të lirisë së zgjedhësve. Shqipëria merr raportin më të mirë për zgjedhjet në këto 30 vite dhe kjo është një meritë e madhe, mbi të gjithë, e qytetarëve shqiptarë, të cilët ushtruan në shumicë të drejtën e tyre të votës në zgjedhjet parlamentare të 25 Prillit. Përgëzime KQZ për vlerësimin e marrë në këtë Raport”.
