Marrëdhëniet mes Iranit dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës – dikur aleatë të ngushtë – shpesh kanë qenë të dyshimta dhe nganjëherë haptazi armiqësore që nga revolucioni i Iranit i vitit 1979.
Disa nga datat kyçe në marrëdhëniet Iran – SHBA:
1953 – Agjencia Qendrore e Inteligjencës së SHBA-së ndihmon në orkestrimin e rrëzimit së kryeministrit popullor të Iranit, Mohammed Mossadegh, duke e rikthyer në pushtet Shah Mohammed Reza Pahlavi.
1967 – SHBA-ja i jep Iranit një reaktor bërthamor dhe lëndë uraniumi të pasuruar. Irani nënshkruar Traktatin kundër Përhapjes Bërthamore, duke i lejuar program bërthamor civil por jo ushtarak më 1968.
1972 – Presidenti amerikan, Richard Nixon, viziton Teheranin për të forcuar marrëdhëniet e sigurisë mes shteteve – pjesë e një politike për t’i bërë Iranin dhe Arabinë Saudite “dy shtyllat” e strategjisë së SHBA-së për ta parandaluar ndikimin sovjetik në Lindjen e Mesme.
1979 – Revolucioni Islamik i Iranit e detyron Shahun të ikë. Ayatollah Ruhollah Khomeini rikthehet nga ekzili dhe bëhet lider suprem. Studentët marrin kontrollin e Ambasadës amerikane në Teheran dhe e mbajnë peng stafin.
1980 – SHBA-ja i ndërpret lidhjet diplomatike me Iranin, sekuestron asetet iraniane dhe ndalon shumicën e tregtisë me të. Një mision shpëtimi i pengjeve i urdhëruar nga presidenti Jimmy Carter dështon.
1983 – Grupi Hezbollah i Libanit, i themeluar dhe mbështetur nga Irani, akuzohet nga SHBA-ja për sulmet me bombë në ambasadën e saj në Bejrut dhe kazermat ku u vranë rreth 300 persona, shumica amerikanë. Hezbollahu pati thënë se grupe të tjera ishin përgjegjëse.
1984 – SHBA-ja rikthen lidhjet me Irakun, duke i dhënë mbështetje diplomatike në një luftë kundër Iranit.
1986 – Presidenti amerikan Ronald Reagan zbulon marrëveshjen sekrete të armëve me Teheranin në shkelje të një embargoje armësh.
1988 – Marina amerikane shkatërron dy platforma nafte iraniane dhe fundos një luftanije si hakmarrje për dëmtimin e një anijeje amerikane. Luftanija amerikane “Vincennes” gabimisht rrëzon një aeroplan pasagjerësh iranianë mbi Gjirin Persik, duke lënë të vdekur 290 personat në bord.
2002 – Presidenti George W. Bush i shpall Iranin, Irakun dhe Korenë e Veriut “bosht i së keqes”. Zyrtarët amerikanë akuzojnë Teheranin për operim të një programi sekret të armëve bërthamore.
2003 – Pas pushtimit të Irakut nga SHBA-ja, grupet militante shi’ite myslimane të mbështetura nga Irani fitojnë ndikim të gjerë në pjesë të vendit dhe organizojnë sulme ndaj forcave amerikane.
2011 – FBI-ja thotë se ka zbuluar një komplot iranian për vrasjen e ambasadorit saudit në Washington. Irani mohon çfarëdo përfshirje.
2012 – Ligji amerikan i jep presidentit të SHBA-së, Barack Obama, fuqi për të sanksionuar bankat e huaja nëse ato nuk arrijnë të reduktojnë ndjeshëm importet e naftës iraniane, duke çuar në rënie ekonomike në Iran.
2013 - Hassan Rouhani zgjidhet presidenti i Iranit mbi një platformë të përmirësimit të marrëdhënieve me botën dhe rritjen ekonomike.
2015 – Irani dhe gjashtë fuqi të mëdha, përfshirë SHBA-ja, pajtohen për një marrëveshje bërthamore që frenon punën bërthamore të Iranit në këmbim të lehtësimit të sanksioneve.
2016 – Irani liron 10 amerikanë të cilët kishin përfunduar në ujërat e Iranit. SHBA-ja dhe Irani shkëmbejnë të burgosur.
2018 – Presidenti amerikan, Donald Trump, tërhiqet nga marrëveshja bërthamore dhe rivendos sanksionet ekonomike mbi Iranin.
2019 – Cisternat e naftës sulmohen në maj dhe qershor. SHBA-ja fajëson Iranin, një akuzë që Teherani e mohon.
2020 – SHBA-ja vret kreun e Forcës Quds të Korpusit të Gardës Revolucionare Islamike, Qassem Soleimani, në Irak. Irani godet mbrapsht me raketa në bazat irakiane ku qëndronin trupat amerikane, duke lënduar rreth 100.
2022 – Protesta masive përfshijnë Iranin. SHBA-ja vendos sanksione mbi entitete që thotë se janë përfshirë në shtypjen e protestave.
2023 – Irani liron pesë të burgosur me shtetësi të dyfishtë, iraniane-amerikane, në këmbim të heqjes së sanksioneve. Washingtoni liron pesë të burgosur iranianë disa ditë më vonë.
Më 7 tetor, grupi militant i mbështetur nga Irani, Hamas, sulmon aleatin e SHBA-së, Izraelin, duke vrarë 1,200 persona dhe duke marrë rreth 250 pengje, që nxiti fushatën ushtarake të Izraelit në Gaza ku vranë mbi 50,000 njerëz.
Hezbollahu nis sulmet në Izrael në atë që e quan solidaritet me Gazën. Grupi i Jemenit i mbështetur nga Irani, Houthi, sulmon po ashtu në mbështetje të Hamasit.
2024 – Izraeli sulmon personelin e Korpusit të Gardës Revolucionare Islamike në Siri dhe vret liderin e Hezbollahut, Hassan Nasrallah, gjë që nxit dy sulme direkte të Iranit në Izraeli. SHBA-ja ndihmon në rrëzimin e raketave dhe dronëve iranianë.
2025 – Trumpi kërcënon ta bombardojë Iranin nëse nuk vjen deri te një marrëveshje me Washingtonin për programin e tij bërthamor. Lideri suprem i Iranit, Ayatollah Ali Khamenei, thotë se çdo sulm i SHBA-së mbi shtetin e tij do të nxiste “një përgjigje reciproke të fuqishme”.
/Liberale.al - Marrë nga Reuters
