Aranit Muraçi
Shuma e borxhit të secilit vend është një ndër treguesit kyç për qëndrueshmërinë e financave të tij. Krahasuar me vendet e Bashkimit Europian, Shqipëria sa i përket nivelit të borxhit të jashtëm qëndron nën mesataren e BE-së. Në fakt analiza më e mirë e borxhit është aftësia për shlyerje, dhe në këtë aspekt ekonomisë sonë i duhet shpesh të marrë një borxh tjetër për të shlyer borxhet. Gjithçka lidhet me produktivitetin në ekonomi, si është përdorur borxhi i marrë dhe përgjegjësia që tregojnë qeveritë të cilat në ikje ndodh t’ia pasojnë borxhet me probleme qeverive pasardhëse.
Nëse borxhi është tepër i lartë - veçanërisht si përqindje e produktit të brendshëm bruto (PBB) - mund të sinjalizojë sfida në përmbushjen e detyrimeve financiare, duke çuar në paqëndrueshmëri ekonomike.
Borxhi i jashtëm i Shqipërisë ishte 54.7% e PBB-së në vitin 2022, krahasuar me 63.3% të PBB-së që ishte dhjetë vjet më parë sipas të dhënave zyrtare të Bankës së Shqipërisë. Borxhi i jashtëm ishte mesatarisht 64.8% e PBB-së gjatë dekadës së fundit. Edhe në muajt e këtij viti borxhi i jashtëm ka ruajtur të njëjtën qëndrueshmëri, ndërkohë ky borxhe është shumë poshtë vendeve me ekonomi të zhvilluar.
Krahasuar me vendet e Bashkimit Europian, raportet më të larta të borxhit të qeverive ndaj PBB-së në fund të tremujorit të dytë 2023 u regjistruan në Greqi (166.5%), Itali (142.4%), Francë (111.9%), Spanjë (111.2%), Portugali (110.1%) dhe Belgjikë (106.0%), dhe më të ulëtat në Estoni (18.5%), Bullgari (21.5%), Luksemburg (28.2%), Danimarkë (30.2%) dhe Suedi (30.7%).
Në krahasim mes vendeve të zhvilluara, nga 20 ekonomi të analizuara, 11 prej tyre kanë një raport borxhi ndaj PBB-së mbi 100%. Në krye të listës qëndron Japonia, borxhi kombëtar i së cilës ka mbetur mbi 100% të PBB-së së saj për dy dekada, duke arritur në 255% në 2023.
Për SHBA-në dhe Kanadanë, niveli i borxhit bruto u rregullua disi këtë vit, pasi të dyja këto vende përjashtuan detyrimet e pafinancuara të planeve të pensioneve me përfitime të përcaktuara të punonjësve të qeverisë.
Japonia ka marrë shumë borxhe, megjithëse huatë i ka marrë kryesisht në formën e pronave ndërqeveritare me norma interesi gati 0%. Megjithatë, duke qenë se Japonia po përjeton një popullsi që po shkon drejt plakjes së shpejtë, një barrë në rritje e shpenzimeve të sigurimeve shoqërore mund të çojë në një deficit fiskal edhe më të madh në të ardhmen.
Borxhi kombëtar i SHBA-së arriti në 32 trilion dollarë në 2023, ose 123% të PBB-së së vendit. Për ta vënë atë në perspektivë, dy dekada më parë, raporti i borxhit të SHBA-së ndaj PBB-së ishte më pak se gjysma e asaj që është sot. Megjithatë, ajo mbetet nën mesataren e G7 prej 128%.
Borxhi i Gjermanisë prej 66% është më i ulëti në G7, megjithëse u rrit pas pandemisë COVID-19. Të gjitha vendet anëtare të BE-së përpiqen të mbajnë raportet e borxhit nën 60% për të pasur sa më tepër stabilitet. Përndryshe, kur borxhi rritet përtej asaj që mund të paguajnë vendet që e marrin atë, kur kërkohen ndihma emergjente si në rastin e krizave ose të fatkeqësive natyrore, një i tillë çon në rrëzimin e ekonomive, siç ndodhi për shembull me krizën evropiane të borxhit nga 2009 deri në 2014.
Megjithatë, një raport i lartë i borxhit bruto ndaj PBB-së (mbi 100%) nuk është gjithmonë shkak për shqetësim. Raportet neto që marrin parasysh zotërimet ndërqeveritare mund të tregojnë më mirë ekspozimin ndaj borxhit në afat të shkurtër, siç bën krahasimi i pasiveve dhe aktiveve. Pyetja është, deri ku do të shkojnë raportet e borxhit në të ardhmen?
Ekonomia sipas Borxhit Bruto % të PBB-së (2023)
?? Japoni 255%
?? Greqia 168%
?? Singapor 168%
?? Itali 144%
?? Shtetet e Bashkuara* 123%
?? Franca 110%
?? Portugali 108%
?? Spanja 107%
?? Kanada* 106%
?? Belgjika 106%
? Mesatarja e G7 128%