Vetëm 200 vjet më parë, 40% e fëmijëve të lindur në mbarë botën vdisnin para moshës pesë vjeç. Sot shkalla e vdekshmërisë së fëmijëve është 3.7%. Rënia e shkallës së vdekshmërisë së fëmijëve është një dëshmi e përfitimeve të jashtëzakonshme të njerëzimit falë përparimit shkencor, teknologjik dhe ekonomik.
Për dhjetëra mijëra vjet, ishte e vështirë të mbaje gjallë shumicën e fëmijëve. Udhëtoni pas në kohë, vetëm 200 vjet më parë, në mes të Revolucionit Industrial, dhe vdekshmëria globale e fëmijëve ishte afërsisht 40%. Kjo do të thotë se, katër nga çdo dhjetë fëmijë vdisnin para moshës pesë vjeçare.
Siç e shprehu Bill Bryson në librin e tij “At Home, A Short History of Private Life”, “nuk ka dyshim se fëmijët dikur vdisnin në një numër të madh. Bota para epokës moderne ishte kryesisht një vend me arkivole të vogla.”
Në të kaluarën para epokës industriale njerëzit ishin të uritur, jeta ishte rraskapitëse, ndëshkuese dhe ekzistenca shpesh jetëshkurtër, dyfish më shumë për fëmijët. Uria, kequshqyerja, sëmundjet, lëndimet aksidentale dhe dhuna, ishin kryesisht shkaqet e pakontrolluara të vdekshmërisë së fëmijëve për mijëra vjet.
Nga Revolucioni Bujqësor Neolitik deri në fillimet e Revolucionit Industrial, shifrat e vdekshmërisë së fëmijëve ishin alarmante dhe nuk ndryshonin. Në skenarin më të mirë, një nënë që jetonte në Evropë para epokës industriale mund të vuante humbjen e tre në dhjetë fëmijë që lindte; në skenarin më të keq, më shumë se dyfishi i kësaj shifre. Nga fundi i shekullit të 19-të, vendet me performancën më të mirë – Zelanda e Re, Australia, Norvegjia dhe Danimarka – numëronin 105 deri në 163 fëmijë nën moshën pesë vjeç që vdisnin për 1000 lindje të gjalla, ndërsa në Kinë, Indi dhe Bangladesh shifrat shkonin respektivisht në 417 persona, 536 dhe 565 persona.
Por më pas, duke filluar nga fillimi i viteve 1900 dhe për herë të parë kur nisi qytetërimi modern, shkalla e vdekshmërisë së fëmijëve filloi një rënie të ngadaltë por të qëndrueshme, duke filluar së pari, në vendet më të pasura – ato me GDP për frymë prej 4,000 deri në 10,000 dollarë. Në vitin 1925, u desh që GDP për frymë te shkonte prej 8,000 dollarë e lart për të ulur vdekshmërinë e fëmijëve nën 10%. Përparimi vazhdoi gjatë vitit 1950 dhe më pas filloi të merrte ritmin që kemi sot. Globalizimi dhe rritja ekonomike që nisën në epokën e pasluftës nisën transformimin më të madh në normën e vdekshmërisë së fëmijëve, në tërë historinë e njerëzimit.
Rritja ekonomike globale që filloi në fillim të viteve 1950 siguroi fitime të paprecedentë në të ardhura, në nivel individual dhe qeveritar, duke sjellë kapital të mjaftueshëm për të investuar në nxitësit kryesorë të progresit kundër vdekshmërisë së fëmijëve. Rritja e të ardhurave për familjet siguroi akses më të mirë në ushqim dhe strehim, arsim bazë, ujë të pastër dhe lëndë djegëse më të pastra për ngrohje dhe gatim (një kontribuues kryesor në vdekshmërinë vlerësohet ndotja e ajrit në ambientet e brendshme). Në nivel qeveritar, rritja siguroi kapacitetin për të përmirësuar shpërndarjen e ujit të pastër, heqjen e mbetjeve të ngurta dhe të lëngshme sanitare, vaksinimin dhe aksesin me mbështetjen e qeverisë për ata që janë më të pafavorizuar, si dhe përmirësoi si kurrë më parë kujdesin prenatal, neonatal dhe pas neonatal.
Si rezultat, normat e vdekshmërisë së fëmijëve ranë – nga 300 në 500 vdekje para moshës pesë vjeç për 1000 lindje të gjalla rreth viteve 1800, në vetëm 37 vdekje për 1000 në vitin 2020. Vdekshmëria e fëmijëve është më e ulët sot në Kinë, Indi, Egjipt, Algjeri dhe Libi sesa ajo që ishte në SHBA, MB ose Francë, në vitin 1950.
Rritja ekonomike dhe forcimi i institucioneve kanë shpëtuar jetën e dhjetëra miliona fëmijëve, në 200 vitet e fundit. Tajlanda si shembull nga një vdekshmëri fëmijësh prej afërsisht 20% rreth viteve 1950 ndodhet sot në një normë 0.8%, në 2020. Është thënë se “duhet një fshat për të rritur një fëmijë”, por duhet një qytetërim i avancuar për të rritur shumicën e fëmijëve në moshë madhore.
Ndërsa u desh një GDP mbi 8,000 dollarë për frymë për të arritur një vdekshmëri të fëmijëve nën 10% afro 100 vjet më parë, sot, asnjë vend në Tokë me një GDP për frymë prej 1,500 dollarë e lart nuk ka një vdekshmëri të fëmijëve më të madhe se 10% (me përjashtim të Nigerisë). Është thjesht e padiskutueshme se nga Bangladeshi në Belgjikë dhe nga Gjermania në Gana – qoftë djalë apo vajzë, të pasur apo të varfër – nuk ka pasur kurrë, mesatarisht, një kohë më të mirë sesa kjo e sotmja për të lindur në komunitetin global.
Megjithatë, progresi përpara nuk është i përfunduar dhe mbetet një hapësirë e madhe mundësish për përparim, në reduktimin e vdekshmërisë së fëmijëve. OBSH mbetet e shqetësuar se nëse trendet aktuale vazhdojnë, 54 vende nuk do të përmbushin objektivin e vdekshmërisë nën pesë vjeç deri në vitin 2030, dhe 61 vende do të humbasin objektivin e vdekshmërisë neonatale. SDG-të bëjnë thirrje për t’i dhënë fund vdekjeve të parandalueshme të të porsalindurve dhe fëmijëve nën moshën 5 vjeç, me të gjitha vendet që synojnë të kenë një shkallë të vdekshmërisë neonatale prej 12 ose më pak vdekje për 1000 lindje të gjalla dhe një shkallë vdekshmërie nën pesë vjeç prej 25 ose më pak vdekje për 1000 lindje të gjalla, deri në vitin 2030.”
Ndërsa sfida e uljes së vdekshmërisë së fëmijëve në botën në zhvillim (për shembull, 11+ % në Somali dhe Nigeri, dhe afërsisht 6% në Pakistan dhe Afganistan) mund të duket e pakapërcyeshme, por lajmi i mirë është se kështu dukej për shumë vende edhe disa dekada më parë. /Përgatiti: Liberale.al/
