Aranit Muraçi
Sipas të dhënave më të fundit zyrtare për të gjitha vendet e Bashkimit Europian dhe ato kandidate ku bën pjesë Shqipëria, vendi ynë ka pensionet më të ulëta në Europë. Pensionistët në Shqipëri marrin pensionet më të ulëta në kontinent, si në vlerë nominale ashtu edhe në vlerë reale (fuqia blerëse).
Sipas Raportit të Mjaftueshmërisë së Pensioneve të vitit 2024, të përgatitur bashkërisht nga Komisioni Evropian dhe Komiteti i Mbrojtjes Sociale, vendet e BE-së po ndërmarrin hapa të mëtejshëm për të mbrojtur mjaftueshmërinë, por mjaftueshmëria e ardhshme mbetet nën presion. Normat e zëvendësimit të pensioneve për një karrierë të caktuar parashikohet të ulen gjatë katër dekadave të ardhshme.
Rreziku i varfërisë dhe përjashtimit social tek të moshuarit ka vazhduar të rritet që nga viti 2019, kryesisht i nxitur nga rritja e varfërisë relative të të ardhurave. Në vitin 2022, më shumë se një në pesë persona të moshës 65 vjeç e lart në BE - rreth 18.5 milionë individë - ishin në rrezik varfërie ose përjashtimi social. Ky numër sa vjen dhe po rritet për shkak të rritjes së shkallës së varfërisë dhe plakjes së popullsisë. Në pjesën më të madhe të Evropës, të ardhurat nga pensionet bien shumë poshtë të ardhurave para daljes në pension. Ky hendek e bën të vështirë për shumë të moshuar të ruajnë standardin e tyre të jetesës pasi të kenë ndërprerë punën.
Raporti tregon se gratë e moshuara përballen me rreziqe më të larta varfërie sesa burrat në çdo vend të BE-së. Mesatarisht, gratë në BE marrin 26.1% më pak të ardhura nga pensioni sesa burrat, dhe 5.3% e grave nuk marrin fare pension. Këto boshllëqe i kanë rrënjët në pabarazitë gjinore në paga, karrierat më të shkurtra ose të ndërprera dhe një incidencë më të lartë të punës me kohë të pjesshme midis grave.
Pensionet
Cilat vende kanë pensionet më të larta dhe më të ulëta në Evropë?
Një pensionist pret të hyjë në një bankë, ndërsa të tjerët qëndrojnë në radhë për të përdorur një bankomat të degës në Athinë. Mjaftueshmëria e pensioneve në të ardhmen mbetet nën presion në BE. Gratë vazhdojnë të marrin pensione dukshëm më të ulëta se burrat. Dispozita të mëdha në nivelet e pensioneve vazhdojnë të ekzistojnë në të gjitha vendet.
Pensionet janë burimi kryesor i të ardhurave për të moshuarit në Evropë, sipas raportit të OECD-së “Pension at a Glance 2023”. Në shumë vende evropiane, transfertat publike - siç janë pensionet dhe përfitimet shtetërore - përbëjnë mbi 70% të të ardhurave totale bruto të familjeve të të moshuarve, duke tejkaluar 80% në disa raste.
Sipas Eurostat, në vitin 2022, shpenzimet mesatare për pensione të pleqërisë ishin 16,138 euro në BE. Kjo është e barabartë me afërsisht 1,345 euro në muaj. Varionte nga 3,611 Euro në Bullgari në 31,385 Euro në Luksemburg brenda BE-së. Kur përfshihen vendet e EFTA-s dhe vendet kandidate për në BE, diapazoni zgjerohet - nga 1,648 € në Shqipëri në 35,959 € në Islandë.
Pensioni mesatar i pleqërisë për përfitues tejkaloi gjithashtu 30,000 euro në dy vende nordike: Norvegji dhe Danimarkë. Ai ishte gjithashtu dukshëm mbi mesataren e BE-së në Suedi (22,436 euro) dhe Finlandë (21,085 euro).
Përveç Shqipërisë, vendet kandidate për në BE kanë pensionet mesatare më të ulëta. Ato përfshijnë Turqinë (2,942 Euro), Bosnjën dhe Hercegovinën (3,041 Euro), Serbinë (3,486 €) dhe Malin e Zi (3,962 €). Mali i Zi renditet pak mbi Bullgarinë, por vetëm me një diferencë të vogël. Këto janë shifra vjetore, jo mujore, duke demonstruar hendekun e gjerë midis niveleve më të ulëta dhe më të larta të pensioneve në Evropë.
Ekonomitë e “Katër vendeve të Mëdha” të BE-së, Gjermania, Franca, Italia dhe Spanja, renditeshin të gjitha mbi mesataren e BE-së. Italia kishte pensionin mesatar vjetor më të lartë midis tyre me 19,589 euro, e ndjekur nga Franca (18,855 euro), Spanja (18,100 euro) dhe Gjermania (17,926 euro).
Ekziston një ndarje e fortë Lindje-Perëndim, me Evropën Perëndimore dhe Nordike që ofrojnë përfitime shumë më të larta pensionesh. Vendet e Evropës Jugore në përgjithësi kanë rezultate më të mira se ato Lindore, por prapëseprapë mbeten prapa Evropës Veriore.
Shqipëria me pensionet më të ulëta në Europë
Pensionet mesatare për vendet e BE-së dhe ato kandidate sipas fuqisë blerëse
Performuesit më të dobët janë të përqendruar në Ballkan dhe BE-në Lindore, veçanërisht midis vendeve kandidate për në BE. Pabarazitë në pensionet mesatare janë dukshëm më të ngushta kur maten në standardet e fuqisë blerëse (PPS) krahasuar me termat nominalë. Për shembull, brenda BE-së, raporti midis pensionit mesatar më të lartë dhe më të ulët është 8.8 në terma nominalë, por bie në 3.5 në PPS, duke reflektuar ndryshimet në kostot e jetesës.
Në BE, shpenzimet mesatare të pensioneve për përfitues varionin nga 5,978 PPS në Sllovaki në 21,162 PPS në Austri. Kur përfshihen edhe vendet jo-anëtare të BE-së, Shqipëria pati shifrën më të ulët me 3,019 PPS.
Turqia u rendit dukshëm më lart në terma të PPS-së, me 8,128 PPS — duke qëndruar mbi disa shtete anëtare të BE-së. Të gjitha vendet nordike janë mbi mesataren e BE-së në shpenzimet për pensionet, me disa që renditen ndër më të lartat në Evropë.
Në euro, pensioni mesatar ra vetëm në tre vende në vitin 2022 krahasuar me vitin 2021—dhe me më pak se 5%. Këto ishin Turqia, Irlanda dhe Greqia. Në Turqi, rënia ishte kryesisht për shkak të një zhvlerësimi të ndjeshëm të monedhës kombëtare, i cili ndikoi në vlerën e pensioneve në euro.
Nga ana tjetër, Bullgaria shënoi rritjen më të madhe me 33%, e ndjekur nga Çekia me 16%. Rritja e pensioneve tejkaloi gjithashtu 10% në Letoni, Lituani, Mal të Zi dhe Rumani.