Në sektorin privat çdo drejtues do të ndihej komod në detyrën e tij nëse do të lejohej të drejtonte një ndërmarrje me borxhe ose të falimentuar. Nëse një fenomen i tillë ndodh në sektorin privat, këtë komoditet e kanë drejtuesit e institucioneve shtetërore, të cilat mbahen me paratë publike. Bashkitë marrin borxh dhe kryetarët paguhen mirë, gëzojnë privilegjet deri në ditën e fundit dhe kur largohen, ia lanë borxhin ta administrojë pasardhësi dhe ta paguajë publiku.
Fenomen i njohur tashmë gjerësisht në administrimin e shumë prej bashkive të vendit tonë.
Ka skaduar edhe afati i fundit për bashkitë me probleme financiare dhe për ato me detyrime të prapambetura, që duhet të kishin përfunduar hartimin e planit të shlyerjes së borxheve. Duket se ashtu si edhe herë të tjera ato janë lënë sërish nën mëshirën e qeverisë, për t’i nxjerrë nga situata e vështirë.
Ministri i Financave Petrit Malaj më herët u kërkoi bashkive që planin e rehabilitimit financiar, pasi ta kenë miratuar në këshillat bashkiak ta paraqesin pranë ministrisë, plani i cili duhet të sigurojë ecurinë e shlyerjeve të borxheve brenda 12 muajve.
Në total për 2024 niveli i detyrimeve të prapambetura për 61 bashkitë në rang vendi ka arritur në vlerën e rreth 3,2 mld lekëve ose rreth 33 mln euro sipas të dhënave të publikuara në raportin “Qeverisja vendore në Shqipëri- Raport mbi situatën 2024” të Institutit për Bashkitë të Shqipërisë.
Pjesa më e madhe e detyrimeve të pashlyera nga 61 bashkitë në rang vendi për 2024 rezulton se është për zërin e shpenzimeve “Të tjera” ku pjesën dërrmuese e zënë detyrimet e prapambetura të energjisë elektrike të njësive të qeverisjes vendore ndaj OSHEE sh.a, me borxhe janë edhe ujësjellësat, ose pagat për punonjësit janë vlerësuar nga gjykatat si të pushuar padrejtësisht nga puna.
Por a janë keqmenaxhuar bashkitë, për shkak të mos mbajtjes së përgjegjësisë, paaftësive, apo shkaqeve të tjera?
Shpenzimet e pushtetit vendor për 5-mujorin e parë 2025 janë rritur.
Personeli zuri 56% të shpenzimeve totale bashkiake në 5 mujorin 2025 nga 52% që zunë vitin e kaluar në këtë periudhë. Të dhënat zyrtare nga Ministria e Financave tregojnë se shpenzimet për paga dhe kontributet shoqëruese arritën 16,454 milionë lekë, ose rreth 25% më shumë se një vit më parë. Shpenzimet kapitale zunë 14% të shpenzimeve totale në 5-mujorin 2025 nga 16.6% në vitin 2024. Shtimi me 25% i shpenzimeve të personelit në vitin 2025 erdhi nga rritja e pagave.
10 vite nga nisja e zbatimit të reformës territoriale, ndonëse ajo shkriu 373 njësi vendore në 61 bashki, fondet janë dyfishuar dhe shpenzimet për burime njerëzore janë rritur në një kohë kur duhet të ishin rritur investimet për qytetarët.
Në 2024 konstatohet se 14 prej 61 bashkive e kanë shtuar vlerën e detyrimeve të prapambetura në raport me vitin paraardhës. Spikasin Bashkia Rrogozhinë (+83.1 milionë lekë apo rreth 107% më shumë se 2023), Bashkia Mat (+49.3 milionë lekë apo 189% më shumë se në 2023) dhe Bashkia Berat (+47.6 milionë lekë apo 257% më shumë se 2023).
10 bashkitë kryesuese me borxhin më të madh, si përqindje e totalit të detyrimeve të prapambetura janë e Kavajës dhe Tiranës pasuar nga Pogradeci, Vora, Rrogozhina, Dimali, Dibra, Cërriku, Peqini dhe Mati. Pesha e borxhit të Bashkisë së Kavajës kundrejt totalit është 23%, e Tiranës 18%. Më pas e ndjekur nga Bashkia e Pogradecit me peshë 7,5% kundrejt totalit, Vora (4,8%), Rrogozhina (5%), Dimali (4,5%), Dibra (4%), Cërriku (3,6%), Peqini (2,5%) dhe Mati (2,4%).
Vetëm bota akademike mund t’i vijë në ndihmë qeverisë dhe ta ndihmë publikut për të kuptuar se si mund të ndahen aftësia nga paaftësia, në administrimin e një institucioni publik me borxhe, në rastin konkret të bashkive të vendit?
