Aranit Muraçi

Përqindja e shpenzimeve shtëpiake për strehim, ujë, energji elektrike, gaz dhe lëndë djegëse të tjera është rritur ndjeshëm gjatë 20 viteve të fundit

Rritja e kostos së jetesës është shqetësimi më urgjent për më shumë se 90% të evropianëve sipas Eurobarometrit të Vjeshtës 2022 të Parlamentit Evropian. Shqetësim që është bërë edhe më i madh në dy vitet e fundit. Të dhënat zyrtare hedhin dritë mbi atë që fshihet pas këtij ankthi në rritje. Shpenzimet e konsumit të familjeve tregojnë shpërndarjen e shpenzimeve të familjeve rezidente për plotësimin e nevojave të tyre të përditshme, si ushqimi, strehimi (qiraja), veshmbathja, energjia, shëndeti dhe transporti.

Strehimi, uji, energjia elektrike, gazi dhe lëndët djegëse të tjera përbënin pjesën më të madhe të konsumit të familjeve në BE në vitin 2022, duke përfaqësuar 24.1%, sipas të dhënave nga Eurostat. Kjo pasohej nga ushqimet dhe pijet joalkoolike me 13.6%, ndërsa kostot e transportit shënuan 12.5% të shpenzimeve të tyre. Ndërsa renditja e këtyre kategorive ka mbetur e qëndrueshme gjatë 20 viteve të fundit, pjesët e tyre relative kanë ndryshuar me kalimin e kohës.

(Shpenzimet e vendeve të BE në 20 vitet e fundit)

Shpenzimet e familjeve rriten me rritjen e kostove

Duke krahasuar shifrat në vitin 2002 me 2022, ndryshimi më i rëndësishëm ka ndodhur në shpenzimet e familjeve, të cilat janë rritur nga 21.1% në 24.1%. Kjo përfaqëson një rritje prej 3 pikë përqindjeje (pp) gjatë dy dekadave. Kjo do të thotë se, nëse shpenzimet totale të një familjeje do të ishin 1,000 Euro në vitin 2002, ata do të kishin shpenzuar 211 Euro për banim. Deri në vitin 2022, kjo shumë do të ishte rritur në 241 Euro.

Rritja nënvizon barrën financiare në rritje të kostove thelbësore të jetesës për familjet evropiane, e cila ka të ngjarë të jetë nxitur nga rritja e çmimeve të banesave dhe kostove të energjisë gjatë dy dekadave të fundit.

Shpenzimet për shëndetësi janë rritur me 22%, krahasuar me një rritje prej 14% të banesave. Megjithatë, për shkak se pjesa e shpenzimeve për strehim është dukshëm më e madhe, ndikimi i përgjithshëm i rritjes së kostove të banimit është shumë më i madh.

Duke filluar mbi 20% në fillim të viteve 2000, pjesa e shpenzimeve të familjeve për strehim dhe shërbime u rrit në mënyrë të qëndrueshme, duke arritur një kulm prej afro 25% në 2013. Kjo periudhë përjetoi rritjen më të ndjeshme, e ndikuar nga rritja e kostove të lidhura me strehimin dhe shërbimet komunale .

Pas një rënie të lehtë, përqindja u rrit sërish gjatë pandemisë Covid-19, duke arritur një rekord të lartë prej 25.6% në 2020.

Rritja e përgjithshme e shpenzimeve për strehimin dhe shërbimet komunale gjatë dy dekadave të fundit tregon se këto kosto janë bërë një pjesë gjithnjë e më thelbësore e buxheteve familjare, duke reflektuar presione më të gjera ekonomike ose zhvendosje në kostot e jetesës në të gjithë BE-në.

Në disa vende, rritja ka qenë më e theksuar, duke tejkaluar 5 pp. Ndërmjet viteve 2002 dhe 2022, Irlanda pa rritjen më të ndjeshme, me një rritje marramendëse prej 7.1 pp, e ndjekur nga Spanja dhe Italia me rritje përkatësisht 6.3 pp dhe 5.4 pp.

Në 10 vende të BE-së, rritja tejkaloi 4 pikë përqindjeje, duke treguar një tendencë të përhapur rritëse në të gjithë rajonin.
Disa vende të Europës Lindore, së bashku me Suedinë dhe Britaninë e Madhe, shënuan rënie në pjesën e shpenzimeve për strehim. Rënien më të ndjeshme e pësoi veçanërisht Rumania, me një ulje prej 4.1 pikë përqindjeje, ndërsa Bosnje-Hercegovina dhe Serbia gjithashtu panë rënie të dukshme.

Gjatë pandemisë Covid, përqindja e shpenzimeve të familjeve për strehim u rrit në pothuajse të gjitha vendet, duke arritur nivele rekord. Megjithatë, në vitin 2022, me lehtësimin e pandemisë, kjo përqindje filloi të bjerë.

Kur merren parasysh nivelet e pikut të parë gjatë pandemisë, rritja e përgjithshme e shpenzimeve për strehim gjatë dy dekadave të fundit bëhet edhe më e habitshme.

(Në grafikun më poshtë, shqiptarët shpenzojnë shumë më pak për banesa dhe fatura se mesatarja e BE-së dhe pas tyre vetëm qytetarët e Malit të Zi dhe Turqisë)

Cilat vende evropiane shpenzojnë më shumë për banesat dhe faturat?

Shpenzimet për strehimin, ujin, energjinë elektrike, gazin dhe lëndët djegëse të tjera si përqindje e shpenzimeve totale të familjeve ndryshojnë ndjeshëm në të gjithë Evropën.

Në vitin 2022, Sllovakia kryesonte listën, me më shumë se 30% të shpenzimeve të dedikuara për strehim, ujë, energji elektrike, gaz dhe lëndë djegëse të tjera. Finlanda dhe Danimarkae ndiqnin nga afër, me 29.6% dhe 29.1%, respektivisht, të shpenzuara për banesa dhe fatura.

Këto shifra tregojnë se vendet e Evropës Veriore dhe Qendrore po përballen me presione të konsiderueshme financiare në lidhje me strehimin dhe shërbimet komunale, me shumë gjasa të nxitura nga kostot më të larta të energjisë ose nga tregjet më të shtrenjta të banesave.

Në të kundërt, vendet e Evropës Jugore dhe Lindore si Mali i Zi, Turqia dhe Shqipëria kanë përqindje shumë më të ulëta, me Malin e Zi me vetëm 11.6%, dhe Turqinë dhe Shqipërinë me përkatësisht 12.4% dhe 12.5%.

Kostot e banesave godasin më së shumti familjet me të ardhura më të ulëta.
Një raport i fundit i OECD mbi strehimin e përballueshëm thekson se kostot e strehimit mund të imponojnë një barrë të lartë financiare për familjet, veçanërisht ato me të ardhura më të ulëta.
Shkalla e mbingarkesës së kostos së banesave është jashtëzakonisht e lartë midis ekonomive kryesore të Evropës. Në vitin 2022, pothuajse gjysma e qiramarrësve privatë me të ardhura të ulëta në Mbretërinë e Bashkuar (49%) shpenzuan më shumë se 40% të të ardhurave të tyre në qira, e ndjekur nga 32% në Francë dhe 28% në Itali.