Artikull i publikuar nga New York Times në tetor 2011, pas ndarjes nga jeta të Ramiz Alisë
Vdiq në moshën 85-vjeçare Ramiz Alia, një njeri i afërt i diktatorit dhe më vonë sundimtar i Shqipërisë
Ramiz Alia, zbatues i kultit të individit që pasoi diktatorin komunist të Shqipërisë Enver Hoxha pas vdekjes së tij në 1985 i cili udhëhoqi lëvizjet e ndalura dhe shpesh kaotike drejt demokracisë përpara rënies së tij në 1992, vdiq të premten. Ai ishte 85 vjeç.
Vdekja e tij u njoftua nga një zëdhënëse e presidentit të Shqipërisë, Bamir Topi, në Tiranë. Detaje të mëtejshme nuk u publikuan. Vendndodhja e zotit Alia kishte mbetur e paqartë vitet e fundit.
Zoti Alia kishte kryer shumë nga goditjet, spastrimet dhe ekzekutimet e urdhëruara nga zoti Hoxha – duke iu drejtuar edhe tmerreve staliniste të varrosjes së armiqve të gjallë – gjatë dekadave të represionit dhe izolimit të shqiptarëve nga bota e jashtme.
Por kur mori presidencën, ai iu përgjigj pakënaqësisë së gjerë duke futur reforma të kufizuara ekonomike, lehtësuar kufizimet ndaj fesë dhe lirive civile dhe duke kërkuar me kujdes lidhjet me Evropën Perëndimore dhe shtetet e Ballkanit.
Megjithatë, qeveria e tij filloi të shkërmoqet në 1989 dhe 1990 pas rënies së komunizmit sovjetik dhe në mbarë Evropën Lindore. Zoti Alia arriti të mbahet në pushtet edhe për dy vjet të tjera duke dhënë amnisti për të burgosurit politikë, duke lejuar zgjedhje shumëpartiake dhe duke premtuar reforma të tjera demokratike - një pamje e plotë nga vitet e tij si provokues i represionit, censurës dhe kontrolleve të brendshme.
Por ishte shumë pak, tepër vonë. Shqipëria, atëherë vendi më i prapambetur dhe më i varfër i Evropës, vazhdoi të zhytet nga kriza në krizë me një ekonomi që po vdiste, protesta të dhunshme dhe të qytetarëve që iknin masivisht jashtë vendit. Qeveria komuniste e Shqipërisë, e fundit në Evropë, u shpërbë në vitin 1991 dhe zoti Alia dha dorëheqjen si kreu i një qeverie koalicioni në vitin 1992. Ai u arrestua më pas.
Ramiz Alia, majtas, shoqëroi sundimtarin e Shqipërisë, Enver Hoxha, në të djathtë, në një vizitë në rajonin e Dragobisë të vendit në vitin 1970
I akuzuar për korrupsion në vitin 1994, ai u dënua me nëntë vjet burg. Ai qëndroi vetëm një vit, por u arrestua përsëri në vitin 1996, këtë herë me akuza për gjenocid. Megjithatë, përpara se të gjykohej, Shqipëria u zhyt në anarki në vitin 1997. Bandat plaçkitën depot e armëve të ushtrisë, 1600 njerëz u vranë dhe civilët u strukën në shtëpitë e tyre. Çmimet e ushqimeve u rritën, furnizimet u zhdukën dhe mijëra u larguan nga vendi me çfarë të mundeshin në këmbë ose me varka.
Në burgun ku z. Alia dhe ish-komunistë të tjerë mbaheshin në pritje të gjyqeve, edhe gardianët u zhdukën nga kaosi, ai dhe 300 të burgosur të tjerë thjesht u larguan.
Një raport thoshte se zoti Alia kishte ikur në Greqi. Në gjykatë, ku prokurorët hoqën akuzat kundër tij dhe shumë bashkëpandehurve, avokati i tij tha se kishte shkuar të jetonte me një nga vajzat, në Suedi. Një letër e vitit 1998 drejtuar një gazete në Tiranë tregonte se ai ishte kthyer në heshtje në Shqipëri. Por askush nuk e dinte me siguri, dhe shumica e raporteve në vitet që pasuan tregonin se vendndodhja e tij mbetej e panjohur.
Ramiz Alia lindi më 18 tetor 1925, në Shkodër, në Shqipërinë veriore, nga prindër myslimanë të klasës punëtore që u shpërngulën në Tiranë. Ai ndoqi një shkollë të mesme franceze atje dhe, si mijëra studentë të tjerë, u bashkua me një organizatë rinore fashiste pasi Italia pushtoi dhe aneksoi vendin në 1939.
Në Luftën e Dytë Botërore, ai iu bashkua guerrilasve komunistë duke luftuar kundër forcave gjermane që po tërhiqeshin. Kur mbaroi lufta, ai ishte komisar politik 19-vjeçar me gradën nënkolonel. Në qeverinë komuniste të pasluftës të zotit Hoxha, iu bashkua ministrisë së propagandës dhe nga viti 1955 deri në vitin 1958 ishte ministër i arsimit dhe kulturës. Ai u ngrit përmes Partisë së Punës dhe në vitet 1960 u bë anëtar i Byrosë Politike.
Ashtu si zoti Hoxha, ai ishte një marksist-leninist i përkushtuar dhe kishte përkrahjen e gruas së zotit Hoxha, Nexhmijes.
Ashtu si me shumë personalitete komuniste, pak dihej për jetën personale të zotit Alia. Ai u martua në fund të viteve 1940 me Semiramis Xhuvanin. Ata kishin dy vajza, Xanën dhe Besën si dhe një djalë, Arbenin. Gruaja e tij vdiq në vitin 1986.
Ish-të njohur tani në Perëndim thonë se zoti Alia ishte miqësor, i sjellshëm, i butë dhe, ndryshe nga zoti Hoxha, i qetë me perëndimorët. Por historianët thonë se tipari i tij kryesor ishte shkathtësia e tij politike. Ai shmangu spastrimet e tij dhe u ngjit në pushtet si bashkëpunëtori më i ngushtë i zotit Hoxha në goditjen e disidencës, në largimin dhe madje edhe ekzekutimin e ministrave të kabinetit, dhe në zbatimin e politikave të tij të jashtme të rënduara. Zoti Alia gjithashtu mbajti gjurmët e një kaleidoskopi të ndryshimit të armiqve dhe aleancave dhe forcoi kontrollin e liderit me propagandë dhe censurë.
Me zotin Alia në krah, zoti Hoxha izoloi Shqipërinë dhe tre milionë banorët e saj nga bota e jashtme. Kombet komuniste, duke përfshirë Jugosllavinë, Bashkimin Sovjetik dhe Kinën, u përbuzën si tradhtarë "revizionistë" të marksizëm-leninizmit. Brenda vendit, feja ishte e jashtëligjshme në një komb që ishte kryesisht mysliman. Xhamitë dhe kishat u shkatërruan dhe librat fetarë u ndaluan.
Makthi orwellian dukej çuditërisht i papërshtatshëm në Shqipëri, një vend kryesisht fshatar, malor ku dëgjoheshin ulurimat e gomarëve, kuajve që rënkonin dhe ku këndonin gjelat edhe në kryeqytet. Megjithatë, struktura më e zakonshme në të gjithë vendin në kohën e lulëzimit të Hoxhës ishte bunkeri me majë të rrumbullakët: 100,000 prej tyre,– simbole të represionit në një shtet policor.
Zoti Alia u emërua president në vitin 1982 dhe filloi të përmbushë shumë nga detyrat e liderit pasi problemet e zemrës dhe sëmundjet e tjera e dobësuan zotin Hoxha. Dy ditë pas vdekjes së zotit Hoxha në vitin 1985, Alia mori drejtimin e vendit. Shqipëria ishte në vështirësi të mëdha, me një ekonomi të lëkundur, mungesë ushqimi dhe nevoja të tjera si dhe pasiguri për të ardhmen.
Gjatë viteve të ardhshme, zoti Alia u tërhoq nga shumë politika të Hoxhës. Ai hoqi ndalimet për censurën dhe fenë, dhe prezantoi reforma ekonomike dhe zgjedhje shumëpartiake. Protestuesit rrëzuan statujat e zotit Hoxha në kryeqytet dhe zoti Alia urdhëroi heqjen e imazheve të Stalinit dhe Leninit. Në zyrën e tij, ai hoqi qafe fotografitë dhe artefaktet e kultit të individiir që kishte ndikuar për të përjetësuar.
"Jeta nuk është përkushtim ndaj një personi," i tha ai New York Times në një intervistë disa javë përpara se të jepte dorëheqjen si president i Shqipërisë në prill 1992. "Jeta është përkushtim ndaj një ideje." Sa i përket heqjes së ndalimit të fesë, ai tha: “U bë e qartë se nuk ishte thjesht një çështje e korrigjimit të gabimeve të mëparshme, por një çështje e një konceptimi më të thellë të të drejtave të njeriut.” Shqipëria sot ende po lufton për të kapërcyer trashëgiminë e viteve të Hoxhës, por ajo është anëtarësuar në NATO dhe po ndërmerr reforma ekonomike dhe politike me shpresën për t'u anëtarësuar në Bashkimin Evropian.
Alia shprehu gjithashtu përkushtim të zjarrtë ndaj një ekonomie të tregut të lirë, por nuk pranoi ndonjë kontradiktë midis pikëpamjeve të tij të vjetra dhe të reja. "Nuk ka alternativë tjetër përveç një ekonomie të tregut të lirë," tha ai në vitin 1992. "Padyshim që unë kam idealet e mia. Por unë jam realist.”
Përgatiti: A. Muraçi
