Aranit Muraçi
Më shumë se 100 vende – përfshirë Kinën, Indinë, Brazilin dhe Afrikën e Jugut – përballen me pengesa serioze që mund të pengojnë përpjekjet e tyre për t'u bërë vende me të ardhura të larta në dekadat e ardhshme, sipas një studimi të ri të Bankës Botërore që ofron udhërrëfyesin e parë gjithëpërfshirës ashtu sikurse u mundëson vendeve në zhvillim ku bën pjesë edhe Shqipëria që t'i shpëtojnë "kurthit me të ardhura të mesme".
Vlerësimi për Shqipërinë
Shqipëria bën pjesë në grupin e vendeve me të ardhura të mesme (vendet me të ardhura për frymë ndërmjet 4,466 dollarë dhe 13,845 dollarë, klasifikimi i BB). Që të dalë nga ky prag, Shqipëria ashtu si vendet e tjera, duhet të rrisin investimet në arsim, për një arsim më cilësor dhe gjithpërfshirës si dhe në teknologji thotë Banka Botërore në Raportin e saj të fundit të Zhvillimit Botëror për vitin 2024.
Sipas Bankës Botërore, pikat kryesore ku duhet të bazohen vendet në zhvillim që të realizohen arritje të mëtejshme në ekonomi duhet të bazohen në investime konkrete për një arsim sa më të drejtë dhe cilësor, inovacion dhe investime në burime njerëzore. Vende si Shqipëria jo vetëm duhet të inkurajojnë të rinjtë punëtorë dhe të talentuar që u kanë mbetur por duhet të kthejnë dhe të fitojnë nga eksperienca edhe të atyre që janë larguar në emigracion gjatë tranzicionit.
Me një popullsi në plakje dhe me borxhe të larta publike, ekonomitë me të ardhura të mesme të larta, ku bën pjesë edhe Shqipëria, janë duke u rritur në hapësira të ngushta.
Rruga e vetme për të siguruar prosperitet është qasja e ekonomisë në zhvillimin teknologjik dhe nxitja e talenteve. Banka sugjeron se qeveritë në vendet më të ardhura te mesme, ku bën pjesë Shqipëria, duhet të huazojë teknologji dhe ide për zhvillimin e saj nga jashtë. Më kryesorja duhet të nxisë njerëzit e saj të punës dhe të talentuarit të ecin përpara dhe të shihen si model i shoqërisë. Jo e kundërta!
Ky proces kërkon ristrukturim të ndërmarrjeve, një liri më të madhe në ekonomi, lëvizshmëri sociale dhe varet më shumë se sa e disiplinuar është qeveria në politikat e saj, nivelet ekzekutive në korporata dhe sa krijuese mund të tregohen ato.
Në përgjithësi, vende si Shqipëria ka një hendek talentesh në krahasim me vendet e zhvilluara, sepse ato ose largohen ose nuk zbulohen dhe as vlerësohen, ndaj investimet në arsim cilësor konsiderohen si mjeti kryesor për progres.
Drejtuesit e talentuar dhe të zgjedhur në bazë të meritave janë shumë të nevojshëm për të çuar reformat para dhe drejt prosperitetit, përfundon raporti i BB-së.
Arsimi nuk është prioritet i qeverisjes. Investimet e ulëta, lëvizjet demografike dhe cilësia e mësuesve kanë bënë që Shqipëria të shënojë rënien më të fortë në rang global të arritjeve mësimore ndërmjet 2018-2022 ne testin ndërkombëtar PISA.
Vendi ynë vijon të investojë në arsim rreth 3% të PBB-së saj, një nga nivelet më të ulëta europiane.
Në anën tjetër, ekonomia e vendit nuk është e orientuar në teknologji dhe kërkimi shkencor në universitete nuk ekziston.
Bujqësia dhe shërbimet dominojnë strukturën e ekonomisë, por më së shumti bazohen në krahun e lirë të punës dhe jo në teknologji dhe inpvacion. Investimet publike në Shqipëri nuk janë të orientuara nga teknologjia dhe nga ana tjetër, bizneset private operojnë në sektorë me vlerë të ulët të punës.
Modeli që ofrojnë vendet e tjera
Nga mësimet e 50 viteve të fundit, Raporti i Zhvillimit Botëror 2024 i Bankës Botërore thotë se kurthi i të ardhurave të mesme tregon se ndërsa vendet bëhen më të pasura, ato zakonisht bien në një "kurth" që shkon në rreth 10% të PBB-së vjetore të SHBA-së për person—ekuivalentin me 8,000 dollarë sot. Kjo është në mes të diapazonit të asaj që Banka Botërore i klasifikon si vende "me të ardhura të mesme". Që nga viti 1990, vetëm 34 ekonomi me të ardhura mesatare kanë arritur të kalojnë në statusin me të ardhura të larta - dhe më shumë se një e treta e tyre ishin ose përfituese të integrimit në Bashkimin Evropian, ose të naftës së pazbuluar më parë.
Në fund të vitit 2023, 108 vende u klasifikuan si me të ardhura mesatare, secila me GDP vjetore për frymë në rangun prej 1,136 dollarë deri në 13,845 dollarë. Këto vende janë shtëpia e gjashtë miliardë njerëzve - 75% e popullsisë globale - dhe dy në çdo tre njerëz që jetojnë në varfëri ekstreme. Ato gjenerojnë më shumë se 40% të PBB-së globale dhe më shumë se 60% të emetimeve të karbonit. Dhe ata përballen me sfida shumë më të mëdha se paraardhësit e tyre për t'i shpëtuar kurthit me të ardhura të mesme: popullsia në plakje të shpejtë, proteksionizmi në rritje në ekonomitë e përparuara dhe nevoja për të përshpejtuar tranzicionin.
Koreja e Jugut është një shembull i spikatur në të tre fazat e strategjisë 3i, thuhet në raport. Në vitin 1960, të ardhurat e saj për frymë ishin vetëm 1200 dollarë. Deri në fund të vitit 2023 kjo shifër ishte rritur në 33,000 dollarë. Koreja e Jugut e nisi planin e zhvillimit me një përzierje të thjeshtë politikash për të rritur investimet publike si dhe për të inkurajuar investimet private. Kjo u shndërrua në vitet 1970 në një politikë industriale që inkurajoi firmat vendase të adoptonin teknologjinë e huaj dhe metodat më të sofistikuara të prodhimit.
Kompanitë koreane u përgjigjën. Samsung, dikur një prodhues i parëndësishëm filloi të prodhojë televizorë për tregjet vendase dhe rajonale. Për këtë, ajo licencoi teknologji nga kompanitë japoneze-Sanyo dhe NEC. Suksesi i Samsung nxiti kërkesën për inxhinierë, menaxherë dhe profesionistë të tjerë të aftë. Qeveria e Koresë së Jugut u përgjigj nga ana tjetër. Ministria e Arsimit vendosi objektiva—dhe rriti buxhetet—për universitetet për të ndihmuar në zhvillimin e aftësive të grupeve të reja të kërkuara nga kompanitë vendase. Sot, Samsung është një novator global - si dhe një nga dy prodhuesit më të mëdhenj në botë të smartfonëve.
Vende të tjera ndoqën rrugë të ngjashme, përfshirë Poloninë dhe Kilin. Polonia u fokusua në rritjen e produktivitetit me teknologjitë e injektuara nga Evropa Perëndimore. Kili inkurajoi transferimin e teknologjisë nga jashtë - dhe e përdori atë për të nxitur inovacionin vendas. Një nga sukseset e saj më të mëdha përfshinte përshtatjen e teknologjive norvegjeze të kultivimit të salmonit me kushtet lokale, çka e bërë Kilin një eksportues kryesor të salmonit.
