Brunilda Hoxhaj
Lektore UET
Mendja njerëzore është një makineri komplekse kuptim-bërëse, të cilën jo shumë njerëz e kuptojnë plotësisht. Pa u munduar fare, shumica e njerëzve mendojnë që “e dinë” se çfarë kuptimi kanë gjërat … të paktën shumicën e kohës!
Kur dikush na trajton në mënyrë të pavëmendshme, mendja jonë e interpreton këtë dhe bën më të mirën t’i jap ndonjë kuptim. Ky është një proces krejtësisht automatik për të cilin shumica e njerëzve nuk janë kurrë të vetëdijshëm. Nëse mendoni për këtë, nuk është sikur ne “përpiqemi” të interpretojmë përvojat tona të përditshme, mendjet tona e bëjnë këtë automatikisht dhe pa asnjë përpjekje nga ana jonë. Kuptimet që ne bëjmë ndikojnë në mënyrën se si ndihemi dhe luajnë një rol të madh në përcaktimin se si ndërveprojmë me njerëzit e tjerë dhe në përgjigje të situatave dhe rrethanave të përditshme. Interpretimet që bëjmë për këto ngjarje luajnë një rol vendimtar në lidhje me sasinë e stresit që përjetojmë në ditët tona. Gjëja e rëndësishme për të kuptuar këtu është se mënyra në të cilën njerëzit interpretojnë përvojat e tyre përcakton si ndihen, ashtu edhe mënyrën në të cilën ndërveprojnë me botën e jashtme. Lajmi i mirë është se njerëzit nuk janë të mbërthyer me interpretimet që mendjet e tyre bëjnë automatikisht. Është, në fakt, e mundur që njerëzit të dalin me kuptime dhe interpretime të reja duke i shqyrtuar ngjarjet e jetës së tyre nga këndvështrime alternative.
Në të njëjtën mënyrë që nuk do të martoheshim me dikë vetëm disa sekonda pasi e kemi takuar për herë të parë, nuk duhet të përdorim as interpretimin e parë që na vjen në mend. Me shumë mundësi nuk është supozimi ynë fillestar! Është thelbësore që ne të bëhemi ekspertë në të menduarit dhe të zhvillojmë zakonin e mençur për të sfiduar veten.
Duke përparuar, mos u kënaqni kurrë me interpretimin e parë që ju vjen në mendje. Në vend të kësaj, praktikoni disa ‘të folura me vetveten’ më të dobishme, duke i thënë vetes:“Mirë, mund të nënkuptojë se… çfarë kuptimi tjetër mund të ketë? Cila është mënyra tjetër për ta interpretuar këtë situatë?” Sepse, nëse bëheni më të mirë për ta bërë këtë, do të vini re se ndiheni më mirë, më në paqe brenda vetes dhe më të vetëdijshëm për t’i trajtuar situatat në një mënyrë shumë më të mençur, duke u ndikuar më pak nga rastësia dhe shpërthime sporadike emocionale.
Në terapinë konjitive të sjelljes, ekzistojnë dhjetë stile të të menduarit të padobishëm në të cilat njerëzit zakonisht kënaqen (në mënyrë të pandërgjegjshme). Të gjitha stilet mund të jenë njësoj shkatërruese, megjithatë, disa, natyrisht, do të jenë më problematike për ju sesa të tjerat, në varësi të mënyrës se si ju i përdorni ato dhe në varësi të asaj që ju po përpiqeni të përmbushni. Ndërsa kaloni nëpër secilin prej këtyre stileve të të menduarit të padobishëm, mund të dalloni disa ngjashmëri mes tyre. Disa prej tyre në fakt janë shumë të ngjashme në natyrë. Megjithatë, ato do të priren të shfaqen në jetën tuaj në një mënyrë paksa të ndryshme. Prandaj, qëllimi është të identifikohen modelet dhe se si këto modele të të menduarit kanë tendencë të formësojnë dhe pengojnë perceptimin tuaj aktual të realitetit.
Le të hedhim një vështrim shkurtimisht në secilin prej këtyre dhjetë stileve të të menduarit të padobishëm:
Filtri mendor
Këtu ju tentoni të filtroni gjërat brenda dhe jashtë vetëdijes suaj të ndërgjegjshme. Kjo është një formë e “vizionit tunel” ku ju tentoni të përqendroheni vetëm në një pjesë të diçkaje dhe injoroni pjesën tjetër. Për shembull, mund të filtrosh vetëm të gjitha negativet e një situate të caktuar. Prandaj, shihni vetëm negativet dhe nuk arrini të njihni dhe pranoni ato pozitive. Vizioni juaj i realitetit bazohet në perspektivën tuaj të gabuar të negativitetit që shihni në çdo situatë të veçantë.
Duke u hedhur në përfundime
Këtu keni tendencë të hidheni në përfundime të pajustifikuara. Ju bëni supozime të shpejta se si janë gjërat dhe si do të jenë në të ardhmen (të menduarit parashikues), ose do të supozoni se e dini se çfarë po mendon dikush tjetër (leximi i mendjes). Këto përfundime dhe supozime nuk bazohen në fakte apo prova, por më tepër të bazuara në ndjenjat dhe opinionet tuaja personale. Si të tilla, ato shpesh mund t’ju çojnë në rrugën e gabuar.
Personalizimi
Këtu ju prireni të fajësoni veten për problemet tuaja dhe për gjithçka që shkon keq në jetën tuaj. Për shembull, mund të fajësoni vazhdimisht veten për fatkeqësitë dhe fatin tuaj të keq. Kjo do të jetë e vërtetë nëse jeni apo jo përgjegjës ose pjesërisht përgjegjës për problemin ose fatkeqësinë. Marrja e përgjegjësisë për gjërat është e admirueshme, megjithatë, mund të përfundojë si një zakon shumë i rëndë i mendjes që çon në ndjenja shumë të forta faji dhe keqardhjeje.
Të menduarit Bardh e Zi
Këtu prireni të shihni vetëm ekstremet e një situate. Ju ose shihni një ekstrem ose një tjetër, dhe kjo është arsyeja pse quhet të menduarit bardhë e zi. Për shembull, do të shihni të mirën ose të keqen, të drejtën ose të gabuarën, të trishtuarin ose të gëzuarin, të majtën ose të djathtën, etj. Dhe për shkak të mënyrës tuaj ekstreme të të parit të gjërave, nuk ka kurrë një rrugë të mesme. Si e tillë, nuk ka gjasa t’i shihni gjërat në një mënyrë të paanshme dhe neutrale.
Katastrofike
Këtu ju tentoni t’i shpërndani gjërat plotësisht jashtë proporcionit dhe t’i bëni ato të jenë shumë më keq sesa janë. Realiteti i situatës mund të jetë mjaft i parëndësishëm dhe i vogël. Megjithatë, për shkak se e keni zakon të zmadhoni situatën, gjithmonë tentoni t’i bëni problemet tuaja më të mëdha se jeta – duke i bërë kështu problemet tuaja edhe më të vështira për t’u kapërcyer.
Mbipërgjithësim
Këtu ju tentoni t’i referoheni të kaluarës suaj për të bërë supozime për të tashmen. Ju, për shembull, mund të merrni një shembull nga e kaluara dhe ta përdorni atë si një “parashikues” ose barometër për një situatë aktuale ose të ardhshme. Sa herë që përdorni fjalët “Ai gjithmonë… Ajo gjithmonë… Të gjithë… Ju kurrë… Njerëzit kurrë… Unë kurrë…” në atë moment jeni duke mbipërgjithësuar.
Duhet të behet dhe Duhet të bëhet me patjetër
Këtu keni tendencë të bëni kërkesa dhe presion të paarsyeshëm ndaj vetes dhe njerëzve të tjerë për të bërë gjëra të caktuara. Ju keni tendencën të thoni, “Unë duhet … Unë duhet … Ju duhet … Ju duhet … “. Këto deklarata ofrojnë një pasqyrë të standardeve që prireni të mbani dhe gjërat që prisni nga vetja dhe të tjerët. Sigurisht, këto standarde ndonjëherë mund të jenë të dobishme, por në raste të tjera “duhet” dhe “duhet patjetër” mund të krijojnë pritshmëri jorealiste që ju ose të tjerët do të luftoni t’i përmbushni.
Etiketimi
Këtu ju tentoni të etiketoni veten ose njerëzit e tjerë në mënyra të caktuara bazuar në sjelljen në situata shumë specifike. Këto etiketa që ju i bëni formojnë sistemet tuaja të besimit. Prandaj, sa më shumë që i përdorni këto etiketa, aq më të forta bëhen besimet tuaja. Kjo mund të jetë një gjë e mirë. Sidoqoftë, është e padobishme kur tentoni t’i etiketoni gjërat në një mënyrë të caktuar, pavarësisht fakteve dhe provave që nuk janë në përputhje me etiketat që po bëni.
Zmadhimi dhe Minimizimi
Këtu ju tentoni të zmadhoni atributet pozitive të një personi tjetër, duke minimizuar në të njëjtën kohë atributet tuaja pozitive. Ju në thelb po e zhvlerësoni veten – duke e ulur veten – duke ngritur staturën e njerëzve të tjerë. Në këtë skenar, ju prireni të shpjegoni gjithçka që keni për veten tuaj, duke përfshirë tiparet tuaja pozitive, karakteristikat dhe arritjet sikur të mos kenë rëndësi.
Arsyetimi Emocional
Këtu ju tentoni të bazoni pikëpamjen tuaj për një situatë të veçantë në përputhje me mënyrën se si ndiheni. Prandaj, ndjenjat tuaja diktojnë se si e perceptoni një situatë, pavarësisht nga provat për të kundërtën. Si e tillë ju mund të zgjidhni të ndiheni keq për diçka që do të ndodhë vetëm sepse ndiheni keq në atë moment. Këtu ju po përdorni gjendjen tuaj aktuale emocionale si një barometër që drejton se si do ta shihni jetën dhe rrethanat tuaja në të ardhmen.
Përveç këtyre, ekziston edhe një stil i padobishëm i të menduarit i njohur si “Fshirje”.
Fshirjet
Këtu ju tentoni të mbani mend kreditë tuaja, por harroni borxhet tuaja. Mendjet tona janë shumë të mira në shmangien e dhimbjeve të kota që shkaktohen nga mendimi i shqetësuar. Megjithatë, fshirjet ndodhin për arsye të ndryshme. Kur është e nevojshme të përqendrojmë energjinë tonë në një detyrë specifike, ne fshijmë çdo perceptim shtesë për të na ndihmuar të përqendrohemi në atë që e konsiderojmë më të rëndësishme. Edhe gjatë momenteve jo kritike të jetës sonë, ne fshijmë rreth 80% të të dhënave që arrijnë në trurin tonë.
Kur një individ është në ankth, ata zakonisht zhvillojnë ‘vizion tunel’ ku fokusohen vetëm në aspektet negative të situatave dhe fshijnë çdo aspekt pozitiv. Ndonjëherë e gjithë fotografia mund të ngjyroset nga një detaj i vetëm negativ.
PYETJE PËR VETËREFLEKTIM:
- A ka pasur kohët e fundit një moment në jetën tuaj ku mund të keni dalë në përfundime shumë shpejt dhe keni qenë fajtorë se keni marrë ‘fundin e gabuar të shkopit’?
- Si mund të kishte qenë rezultati/et e kësaj ngjarjeje nëse do ta kishit ndaluar veten të hidheshit në një përfundim aq shpejt?
- Sa ju pëlqejnë njerëzit e tjerë që ju gjykojnë ju (apo individë të tjerë) shumë shpejt?
