Shkrimtari Virgjil Muçi në librin e tij më të fundit “Intervistë me armikun”, një botim i shtëpisë botuese më prestigjioze në vend UET-PRESS, risjellë për lexuesin shqiptar një qasje nga brenda të Serbisë dhe Serbëve.
Ky libër me intervista, i nisur në kohën kur Muçi ishte diplomat në Beograd, si humus të tij, ka personazhe që përbëjnë elemente kyçe në shoqëri, duke përjashtuar politikanët që, sipas tij, priren të fshehin më shumë se të thonë.
Ata janë shkrimtarë, botues, gazetarë, publicistë, të cilët, dëshmojnë Serbinë e tyre, me problemet që i dhembin, nga propaganda te korrupsioni, duke kuptuar më në fund se ngjashmëritë mes dy vendeve janë të panumërta.
__________________________
Aleksandar Pavloviçi është më i riu në moshë nga të gjithë ata që do të më jepej rasti të intervistoja. Pedagog, studiues dhe autor librash, ai është aktiv në veprimtaritë e shoqërisë civile në Beograd.
Shkas për njohjen nga afër do të bëhej një numër i posaçëm i të përditshmes “Danas”, ku bëhej një përçapje për të hedhur një sy në të shkuarën dhe për të pikasur të gjithë ata personazhe historikë që kanë dhënë ndihmesën e tyre, sado modeste, për njohjen midis dy popujve dhe vendeve.
Një pjesë e tyre, lypset të them, të harruar nga mjegullat e kohës dhe, sidomos, nga politikat e një kohe që tanimë i përket të shkuarës. Aleksandar Pavloviçi ishte ndër autorët e hartimit të këtyre teksteve dhe, siç do të shprehej, me dëshirën për të konstatuar se gjërat që na bashkojnë duhet të jenë më të shumta se ato që na kanë ndarë.
Virgjil Muçi - Në një artikull të publikuar në të përditshmen “Politika”, bazuar në një sondazh të Mendimit të Ri Politik Serb (NSPM), thuhet se shumica dërrmuese e qytetarëve serbë janë kundër vendosjes së sanksioneve Rusisë, kundër anëtarësimit në NATO dhe kundër njohjes së Kosovës nga Serbia në shkëmbimm të anëtarësimit në Bashkimin Europian. Sondazhi tregon se 82.1 përqind e qytetarëve nuk e përkrahin vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë për shkak të luftës në Ukrainë. Të pyetur se i kujt është më së shumti faji për konfliktin në Ukrainë, 68.7 përqind shprehen se është i NATO-s, 7.4 përqind ia hedhin fajin Ukrainës, 5.6 përqind Rusisë, ndërsa 18 përqind nuk shprehin ndonjë opinion. Sipas jush për ç’arsye shumica dërrmuese e opinionit publik në Serbi ka këtë optikë lidhur me luftën në Ukrainë? Përse Serbia, një vend kandidat për t’iu bashkuar BE-së mban një qëndrim të kundërt krahasuar me vendet e tjera në Europë?
Aleksandar Pavloviç – Të gjitha këto duhen lexuar e marrë në konsideratë me rezervë – NSPM është e njohur për orientimin e vet të djathtë dhe po kështu “Politika” i ka për zemër kësi pikëpamjesh, ndaj dyshoj se këto shifra ilustrojnë më shumë opinionin e lexuesve të NSPM-së sesa atë popullit serb në përgjithësi. E megjithatë, a është vërtet befasuese që mes qytetarëve serbë hasen ndjenja anti- NATO? NATO-ja e bombardoi Serbinë para jo shumë kohësh. Për të qenë të saktë një numër i madh serbësh pajtohen në atë që regjimi i Millosheviçit ishte një regjim shtypës dhe jo vetëm për shqiptarët e Kosovës, por në thelb ndaj shtetasve të tij dhe atë shtypje ne e kemi ndier në lëkurën tonë. Ndërkohë që përgjigjja ishte bombardimi i Serbisë si vend dhe i krejt popullsisë së saj. Pra, a është për t’u habitur që qytetarët serbë nuk janë dhe aq për NATO-n? Mendoni që qytetarët e Afganistanit ose të Libisë e duan NATO-n apo që irakenët të jenë pro amerikanë? Nuk është e nevojshme të jesh studiues i shkencave shoqërore për të kuptuar që njerëzit në përgjithësi nuk i duan ata që i kanë bombarduar, që iu kanë vrarë bashkatdhetarët dhe iu kanë shkatërruar infrastrukturën e vendit. Një pjesë e mirë e veprimeve që ushtria ruse po bën sot në Ukrainë dhe që politikanët perëndimorë për arsye të shëndosha i kanë etiketuar “terroriste” dhe “burracake” – shkatërrimi i infrastrukturës, komplekseve industriale, ndërprerja e energjisë elektrike dhe e furnizimit të popullsisë, janë saktësisht të njëjtat që NATO bëri kundër nesh gjatë fushatës së bombardimeve.
Unë besoj që pjesa më e madhe e njerëzve shohin ngjashmëri me luftrat e viteve 1990 në ish-Jugosllavi dhe, kësisoj, janë fund e krye kundër luftës, ata vajtojnë për humbjet e jetëve njerëzore, si të ukrainasve ashtu edhe të rusëve dhe e këqyrin këtë luftë si një egërsi të shkaktuar nga agresioni rus, por edhe nga politikat Perëndimore. Shumë europianë të thjeshtë dhe një pjesë e partive politike ka të ngjarë të jenë të këtij mendimi, por zërat e tyre mbyten e margjinalizohen. Realisht mendoj se shumë prej serbëve kanë të njëjtat pikëpamje si Chomsky, Kissingeri, Naftali Bennetti – ose edhe Elon Musk-u, po deshët - që NATO dëshiron të luftojë kundër Rusisë “deri në ukrainasin e fundit” dhe, eventualisht, një marrëveshjeje paqeje duhet bërë, çka përfshin një farë kompromisi. Po sikur gjërat të përfundojnë realisht kështu? Me ukrainasit duke vuajtur tmerrësisht për të fituar të njëjtën gjë – në mos më pak – që ata do të kishin fituar fillimisht? Kush do të mbajë përgjegjësi për humbjet e frikshme në jetë njerëzish dhe shkatërrimet që po pëson populli kurajoz ukrainas dhe vendi në tërësi? A do të përfundojë para drejtësisë dhe në burg elita politike ruse dhe kriminelët e luftës? A do të përjetojnë ndonjë pasojë politikanët Perëndimorë që i larguan ukrainasit nga negociatat dhe i shtynë drejt fushës së betejës? Pas luftës në Irak politikanët britanikë dhe amerikanë realisht e pranuan se gaboheshin që Iraku zotëronte armatime të shfarosjes në masë dhe, kësodore, nuk përbënte ndonjë rrezik për SHBA-në. Qindra e mijëra njerëz u vranë, krime lufte dhe mizori u kryen, por askush nuk përfundoi para drejtësisë, askujt prej tyre nuk iu ndalua pjesëmarrja në lojërat olimpike, nuk u dënua me sanksione ose t’i regjistrohej emri në lista të zeza. Europa dhe Perëndimi kanë qenë kurdoherë të zotët ta ushqejnë veten me ndjenjën e të pasurit të drejtë. Ma merr mendja që një numër i madh serbësh e shohin këtë hipokrizi dhe e ndiejnë që Rusia është e keqe, por po kështu janë edhe lojëtarët e mëdhenj të kësaj loje ngjethëse me jetët dhe fatet e një vendi.
Së fundi, kur ju thoni se “Serbia ka një qëndrim të kundërt”, ky personifikim lexohet si – për ç’arsye establishmenti serb ndjek një politikë të ndryshme kundrejt Rusisë se pjesa më e madhe e vendeve të BE-së? çka është një çështje krejt e ndryshme, me përgjigje potencialisht të devijuar. Ndikimi dhe interesi rus ka qenë vazhdimisht i pranishëm në politikën serbe prej një kohë të gjatë – kompanitë serbe të naftës dhe të gazit janë në pronësi ose të kontrolluara nga Rusia, ndaj varësia në energji është e fortë. Tjetër, zakonisht në qeveri ka një ose dy ministra që janë fuqishëm pro rusë, si dhe një ose dy parti pro-ruse, si në pushtet ashtu edhe në bllokun opozitar dhe, kësisoj, ta sanksionosh Rusinë është politikisht e vështirë. Por atëherë kur Rusia u përpoq të hapte një “qendër humanitare” në Serbi, e cila shëmbëllente shumë me një shtab spiunazhi ose bazë ushtarake, establishmenti serb hoqi një vijë. Po kështu, kur një politikan serb para disa vitesh u shpreh në parlament se do të ishte mirë që Serbia të bëhej një provincë e Rusisë, shpërtheu një debat i madh publik e politik dhe deklarata e tij për vite me radhë u mbajt si një prej broçkullave më të mëdha në politikë. Kështu që, establishmenti serb – pavarësisht gjithë mëkateve – përpiqet që në mënyrë delikate të drejtpeshojë influencën ruse, por edhe influenca të tjera – çka është, sigurisht, pothuajse e pamundur për një vend të vogël; dhe jo, qytetarët e Serbisë as kanë dashur, as duan t’i bashkohen Rusisë, por vërejnë shumë hipokrizi në Perëndim dhe kanë mendjen e tyre. Kur patëm luftën tonë, ne pamë sesi Perëndimi i hodhi benzinë zjarrit, siç e shohim këtë gjë edhe sot. Luftrat në Siri ose në Irak nuk qenë ndonjë punë e madhe në Perëndim, sepse kush do t’ia dijë kur NE pushtojmë dhe vrasim arabët e myslimanët, por tani që rusët janë pushtues dhe vrasin ukrainasit, të mos angazhohesh është diçka e barabartë me krimin. Kjo luftë e tmerrshme nuk është përgjegjësia jonë, ndaj unë refuzoj moralizim nga lart, Perëndimor ose Lindor, vis-a-vis pozitës sonë. Për herë të parë në historinë moderne të Europës ne nuk jemi të angazhuar. Kjo nuk është lufta jonë.
V.M. - Vërejmë se edhe në vende të tjera të Ballkanit Perëndimor, shpesh mungon ajo çka rëndom quhet stabilitet politik. Situata e brendshme shpesh karakterizohet nga demonstrata të dhunshme dhe protesta kundër regjimeve që konsiderohen të korruptuara, autoritare etj. Dukuri si populizmi së bashku me autoritarizmin ose gjysmë autoritarizmin e liderëve po shfaqen gjithnjë e më shpesh në një sërë vendesh, si brenda kufijve të Bashkimit Europian ashtu edhe jashtë tij. Nisur nga këndvështrimi juaj, mendoni që demokracia ka dështuar dhe po hedh hapa pas në gjithë këto vende që vazhdojnë të përjetojnë një periudhë tranzicioni të pafund?
A.P. - Disi paradoksalisht, sipas pikëpamjes sime, demokracia nuk po dështon, të paktën jo në këtë pjesë të botës. Ndërkohë që fare lehtë mund të pranojmë se modeli politik kinez i partisë së vetme është po aq efektiv, në mos edhe sipëror, në krijimin e pasurisë dhe të fitimeve kundrejt modelit Perëndimor që përzien kapitalizmin dhe liberalizmin. Askush me mendtë në kokë nuk sugjeron çmontimin e institucioneve themelore të demokracisë: zgjedhje të përgjithshme, sistem shumëpartiak, ndarjen e pushteteve në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor e kështu me radhë. Është e vërtetë, qytetarët janë më pak të prirur të votojnë në zgjedhjet e përgjithshme, sidomos në nivelin e BE-së, por pjesëmarrja në zgjedhjet vendore dhe pjesëmarrja në marshime, protesta, peticione dhe forma online të pjesëmarrjes demokratike ose ndikimi në vendimmarrjen e pushtetit nuk kërcënohet në thelbin e vet deri në atë pikë sa të zhduket.
Problemi i vërtetë tani, siç më duket mua, si në BE ashtu dhe në Ballkan, është se një numër gjithnjë e më i madh qytetarësh zgjedhin udhëheqës të djathtë, autoritarë dhe partitë e tyre. Brexit-i, Trump, Meloni të gjithë këta janë rezultat i zgjedhjeve të bëra nga njerëzit: njerëzit panë debatet e transmetuar drejtëpërdrejtë, duelet [mes politikanëve] dhe aftësinë për të bërë pyetje dhe votuar lirshëm për atë opsion që mbështesin. Kohët e fundit, një koalicion i djathtë erdhi në pushtet në Suedi, në një shtet social model. Ne jemi të prirur ta shohim zakonisht këtë prirje të etiketuar si rritje e populizmit, shembulli më i parë i të cilit është deklarata e paradokohshme e Orbanit: “Nuk duam të jemi një racë e përzierë; një komb i përzierë nuk është më një komb”, me të drejtë i kritikuar si (kripto)-racist, fashist, supremacist i bardhë e kështu me radhë. Por kur shkon dhe iu hedh një sy sondazheve, druaj se i vetmi shpjegim i pranueshëm është që Orbani thotë atë që një numër i madh njerëzish mendon gjithandej në BE. Më vjen keq ta them, por europianët e zakonshëm nuk janë dhe aq mendjehapur, liberalë dhe tolerantë siç ua ka ënda të mendojnë elitave politike në Perëndim. Madje realisht, siç edhe duket, ata ushqejnë ndjenja të fuqishme nacionaliste, të cilat i kanë pasur brenda vetes gjatë gjithë kohës, por që, në një farë mënyre, qenë mësuar t’i ndrydhnin prej partive politike kryesore. Sot kemi parti politike që gjithnjë e më shumë po i shfrytëzojnë këto ndjenja, duke premtuar se do t’i mbyllin kufijtë dhe të përfitojnë prej kësaj gjëje, çka, doemos, është një absurditet fund e krye, siç e dëshmon heshturazi edhe Brexit-i.
Në Ballkan, para së gjithash, gjithnjë e më shumë parti politike mësojnë sesi ta manipulojnë sistemin, duke i lënë mënjanë pretendimet për zgjedhje të lira dhe, realisht, duke tërhequr pas vetes një anëtarësi të madhe falë presioneve dhe bindjes, duke iu kërkuar njerëzve të angazhohen e votojnë për ta, duke kontrolluar vendet e punës dhe investimet dhe, kësisoj, duke bërë që njerëzit të ndihen të varur prej qenies së tyre në pushtet. Politikani malazez, Milo Gjukanoviç, zhvilloi një stil partiak panoptikon, si ai i Zotit në Dhjatën e Vjetër për shkak të numrit të ulët të qytetarëve, kështu që për dekada të tëra ai ishte virtualisht i pazëvendësueshëm përmes zgjedhjeve; edhe Vuçiçi aplikon të njëjtin sistem kontrolli në një mjedis formalisht demokratik, ashtu siç vepronte dikur Gruevski ose siç bën edhe Rama. Ma merr mendja që Orbani dhe politikanë të tjerë në BE e njohin mjaft mirë këtë sistem dhe e shtinë në punë.
Shkurtimisht, demokracia është e pranishme për aq kohë sa njerëzit kanë ende për të zgjedhur, por mundësia për të zgjedhur dhe ofertat për të zgjedhur kanë ardhur duke u kufizuar, ndërsa gatishmëria e aktorëve politikë dhe e partive për të gënjyer, vjedhur, mashtruar si e si për të marrë vota ka mbërritur kulmin. Ndoshta përkeqësimi i kulturës politike i përzierë me ripërtëritjen e nacionalizmit janë fajtorët e vërtetë për dështimet aktuale.
V.M. - Dikur një vëzhgues i vëmendshëm i ngjarjeve në ish- Jugosllavi më tha se shpërbërja e Jugosllavisë zuri fill në Kosovë dhe do të përfundojë në atë vend. Kjo deklaratë u bë në një kohë kur konflikti në Kroaci sapo qe mbyllur dhe në Bosnjë-Hercegovinë kish plasur lufta, çka do të thotë, kohë përpara konfliktit në Kosovë, bombardimeve të NATO-s, rezolutës 1244 etj. Sot Kosova njihet si shtet i pavarur nga më shumë se 100 vende në botë dhe, thuajse nga të gjithë vendet e rajonit, me përjashtim të Serbisë e të Bosnjë- Hercegovinës. Çfarë e pengon një pjesë të shoqërisë dhe të klasës politike në Serbi që ta pranojë këtë realitet të ri gjeopolitik në rajon?
A.P. - Ajo që ju e quani “realitet” është, sigurisht, çështje perceptimi në të vërtetë. Kosova njihet nga 100 e ca vende, por nuk njihet nga 100 e ca vende të tjera, duke përfshirë edhe 5 anëtarë të BE-së, po kështu as nga OKB-ja. Serbia e humbi luftën dhe sovranitetin mbi Kosovën, por dokumenti që e verifikon atë gjë –
rezoluta 1244 nuk e përmend pavarësinë, por kushtëzon rikthimin e disa prej trupave ushtarake dhe atyre të policisë të kontrolluara nga Beogradi. Kështu që, atë që shqiptarët e Kosovës duan ta shohin si [gotën] gjysmë plot, disa serbë duan të shohin si gjysmë bosh, ndaj në qoftë se dëshirojmë t’i kuptojmë këto perceptime, kjo do të thotë të njohësh edhe arsyetimet e justifikimet e tyre.
Sot politika zyrtare e Serbisë prej një kohe të gjatë duket se po e parandalon në mënyrë efektive Kosovën që të marrë njohje të plotë dhe t’iu bashkohet organizatave ndërkombëtare. Në këtë gjë ajo [Serbia] ka pasur një farë suksesi, çka, në thelb, është krejtësisht e kotë, duke qenë se privimi i Kosovës për të pasur më shumë sovranitet nuk do të thotë që Serbia e përfiton atë sovranitet. Ma merr mendja se, me përjashtim të disa zërave minorë e delirantë në politikë, politika serbe është e vetëdijshme se nuk ekziston asnjë mundësi që ajo të rifitojë sovranitet mbi Kosovën. Nga ky këndvështrim nuk më ngjan se përfton ndonjë peshë të madhe kjo puna e njohjes ose e mosnjohjes zyrtare të pavarësisë, duke qenë se aktualisht ekziston një pranim efektiv i saj. Por, nga ana tjetër, politika kosovare ka qenë e ngjashme, ndonëse në një shkallë më të vogël, duke qenë se deri më tani po lufton për të kufizuar autonominë e serbëve të Kosovës dhe për t’i asimiluar plotësisht ata në gjirin e politikës kosovare. Duke u shprehur me gjuhën e futbollit, realisht asnjëra prej palëve nuk luan të shënojë gol, por më shumë luan dhe përpiqet të mos e lejojë kundërshtarin të shënojë. Rezultati i kësaj loje të mërzitshme, të mjerueshme që s’ka fund dhe luhet e gjitha në mesfushë dhe aq, askujt s’ia ka më qejfi ta shohë, ndaj dhe spektatorët, në kuptimin e drejtëpërdrejtë të fjalës, po e lënë stadiumin dhe marrin rrugën për në Zvicër, Austri e Gjermani etj. E formuluar në mënyrë sarkastike, të gjithë ne luftuam për shtete të pavarura që tani po i braktisim në masë, duke i lënë në fatin e tyre.
E pra, tani rregullat e lojës u përcaktuan sërish nga lojtarët e mëdhenj, duke qenë se më e thjeshta e të gjitha zgjidhjeve ishte shpallja dhe njohja e pavarësisë së Kosovës menjëherë pas bombardimeve. Është një përrallë e vjetër sa koha, ti shkon e humbet luftën dhe kundërshtari yt merr territoret e tua. Por NATO-ja dhe Perëndimi nuk donin të dukeshin sikur e bombarduan Serbinë për ta privuar nga Kosova, po për të parandaluar një katastrofë humanitare dhe për të siguruar të drejtat e shqiptarëve etnikë. E kështu, për hir të aparencave, kemi ngecur me këtë rezolutë ambige dhe një kornizë ndërkombëtare ku Perëndimi de iure vetëm sa administron territorin mbi të cilin serbët dhe shqiptarët do të negociojnë për të arritur një marrëveshje mes tyre, ku de facto pavarësia erdhi si rezultat i bombardimeve të NATO-s. E tani sado e pakëndshme të mund të jetë të kuptosh se regjimi serb i udhëhequr nga Millosheviçi (i cili, me që ra fjala, qeverisi me mbështetjen e popullit vetëm nga viti 1990 deri më 1992, por kjo është një çështje krejt tjetër) i shtypi shqiptarët, humbi luftën dhe territoret, ndaj elitës politike në Serbi e popullit i duhet të pajtohen me këtë gjë dhe, unë besoj, se shumë vërtet e duan këtë gjë. Por kjo gjë duhet parë edhe nga ana tjetër – pas gjithë asaj që ndodhi, pse kërkesat e serbëve të Kosovës duhen perceptuar si një problem? Në qoftë se disa banorë të Kosovës kërkojnë disa të drejta për t’u ndjer të sigurt si qytetarë të atij vendi dhe në qoftë se këto të drejta realisht nuk kërcënojnë askënd, atëherë pse mos me qenë të ndershëm, madje edhe bujarë? Unë jam i vetëdijshëm për argumentin e rëndomtë – oh, nuk ka pakicë tjetër në Europë që gëzon të drejta më të mëdha sesa serbët në Kosovë. Epo, aktualisht, ka dhe për më tepër, ngaqë serbët në Kosovë janë matematikisht një pakicë, ata nuk janë – dhe nuk duhet të jenë – politikisht një pakicë, por një bashkësi konstituente. Sa për të ndërruar optikë – në qoftë se një grusht turqish të mbetur në Kosovë për momentin duan të zgjedhin mësuesit, doktorët, gjykatësit dhe policët e tyre, si dhe të gëzojnë një farë autonomie, përse të mos e bëjnë? Sigurisht, e njëjta gjë vlen edhe për shqiptarët në luginën e Preshevës. Në qoftë se ata duan të punësojnë një doktor shqiptar të diplomuar në universitetin e Prishtinës, madje qendrën mjekësore ta kenë të lidhur me sistemin mjekësor në Kosovë, ashtu qoftë. Në qoftë se ata i besojnë më shumë një polici shqiptar vendas nga Presheva sesa atij serb nga Vranje, atëherë lëre atë [shqiptarin] të drejtojë rajonin [e policisë]. Ka mënyrë më të mirë të parandalosh instrumentalizimin e serbëve të Kosovës nga Beogradi sesa t’iu qasesh atyre me një pyetje gjenuine – Çfarë ju nevojitet të ndiheni të sigurt, të barabartë dhe të qetë në këtë vend? Kjo politikë destruktive – më pak për ata do të thotë më shumë për ne, po na raskapit të gjithëve njëlloj.
V.M. - Ju keni udhëtuar në Shqipëri dhe në pjesën tjetër të vendeve të Ballkanit Perëndimor. Çfarë duhet bërë për të rritur mirëkuptimin dhe bashkëpunimin mes popujve të këtyre vendeve? A është Ballkani i Hapur një nismë në drejtimin e duhur apo mos vallë në atë të gabuar, duke qenë se për të ka ende shumë skepticizëm dhe ngurrim nga një pjesë vendesh për t’iu bashkuar e bërë pjesë e tij?
A.P. - Në situatën e tanishme nuk ka rrugë të lehta. Për mendimin tim duhet të bëjmë gjithçka që mundemi për të përmirësuar mirëkuptimin dhe bashkëpunimin dhe kur them këtë kam parasysh vërtet gjithçka: nga ndryshimi i teksteve shkollore dhe i arsimimit në drejtim të miqësisë në vend të hedhjes së fajit shoqi-shoqit dhe vetëviktimizimit, duke promovuar në masë shkëmbimet mes të rinjve në mënyrë që të rinjtë të shohin me sytë e tyre se bashkëmoshatarët në vendet fqinje nuk janë armiku, duke përmirësuar mediat dhe luftuar tabloidizimin e nacionalizmin, duke ndërtuar pjesëmarrjen qytetare dhe ndjenjën e përgjegjësisë, si dhe duke ngulmuar që korrupsioni, ashtu si nacionalizmi, po i dëmton vendet tona njëlloj, duke krijuar mundësi ekonomike, duke krijuar institucione dhe elita politike të përgjegjshme e të ndërgjegjshme e kështu me radhë. Në këtë kuptim nisma e Ballkanit të Hapur nuk ka sesi të jetë e gabuar – lëvizja e lirë dhe e hapur e njerëzve dhe e mallrave do të zbehë perceptimin e fqinjëve tanë si Tjetri i Përjetshëm dhe Armiku i Përjetshëm. Po kështu zgjerimi i hapësirave ekonomike dhe tërheqja e më shumë kapitaleve – edhe pse unë për vete nuk jam ndonjë tifoz i madh i një universi të orientuar nga fitimi – do të bëj të mundur gjithnjë e më shumë që njerëzit në Ballkan ta nxjerrin jetesën pa qenë nevoja të zhvendosen jashtë vendit njëherë e përgjithmonë dhe të bëjnë punë që qytetarët e BE-së nuk duan ose nuk e shohin të nevojshme t’i kryejnë vetë. Sigurisht, jam i vetëdijshëm përsa u përket kundërshtimeve se Serbia, duke qenë një ekonomi më e madhe dhe ekonomikisht disi më mirë se të tjerët (ose më pak tmerrësisht keq, për të qenë më të saktë) do të përfitojë më shumë dhe, kësisoj, të hegjemonizojë Ballkanin Perëndimor. Ndërkohë që në vitet 1990 të gjithë politikanët perëndimorë kërkonin të na mbushnin mendjen që të hapnim tregjet, të përqafonim liberalizmin dhe kapitalizmin e, paskëtaj, gjithçka do të shkonte në vendin e duhur. Atëherë nuk përbënte ndonjë problem që kompanitë gjermane, italiane dhe amerikane do të shtinin në dorë dhe/ose do të mbyllnin fabrikat tona, si dhe do të shfrytëzonin krahun e lirë të punës. Në qoftë se do të çlirohemi nga kjo sëkëlldi, duke u bashkuar rreth parimeve të barazisë, mua më ngjan një ide e mirë; s’do mend, në qoftë se ne arrijmë të bashkohemi për të mirën reciproke dhe nuk e bëjmë këtë për t’iu krijuar më shumë mundësi tajkunëve rajonalë që të na shfrytëzojnë edhe më shumë nga ç’na kanë shfrytëzuar.
V.M. - Nga këndvështrimi juaj, mendoni që integrimi i të gjithë vendeve të Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Europian është kyçi për t’iu dhënë fund konflikteve shekullore dhe ai i hapjes së një kapitulli të ri paqeje, miqësie dhe bashkëpunimi mes tyre?
A.P. - Duke përdorur metaforën tuaj duhet thënë se në mënyrë që të vëmë në punë çelësin na duhet një derë dhe, pas çdo gjase, integrimi është dera, por çelësi është i yni, ndaj nevojitet aftësia jonë për ta përdorur atë. Hungarezët po bëhen afro 20 vjet në BE, e megjithatë elita e tyre politike udhëhiqet nga ndjenja nacionaliste dhe raciste. Prandaj integrimi nuk është shkopi magjik dhe, për këtë arsye, pa një transformim të brendshëm efektet e tij kanë për të qenë të kufizuara. Gjithsesi nuk mund të çlirohem nga përshtypja se e gjithë kjo procedurë e anëtarësimit në BE me pengesa të pafundme, barriera që s’kanë të sosur, standarde që vijnë duke u rritur vazhdimisht në thelbin e vet është diçka patronazhuese dhe disi (post) koloniale. Sa herë që Europa Perëndimore është përfshirë në luftëra dhe në kriza, ne jemi shtrënguar të bëhemi pjesë e tyre. Humbjet dhe shkatërrimet tona shpesh herë kanë qenë pasoja të ngjarjeve historike të teatrit europian dhe lojrave të fuqive mes vendeve të mëdha europiane. Kështu që në qoftë se kemi qenë të shtrënguar të marrim pjesë në luftrat dhe shkatërrimet tuaja, atëherë ç’përligjje e mundshme ekziston për të na përjashtuar nga paqja dhe begatia juaj? Mendimtari i madh antikolonialist Frantz Fanon argumentonte se Perëndimi duhet ta ndajë pasurinë e vet me vendet afrikane ngaqë ajo pasuri, në një pjesë të mirë, vjen kryesisht prej shfrytëzimit të Afrikës. Po kështu, vendet e Europës Perëndimore janë të detyruara ta ndajnë kamjen e tyre me vendet e Ballkanit, të cilat i kanë kontrolluar tërësisht dhe shkatërruar në të kaluarën. Bashkimi Europian u shfaq si projekt prej hirit dhe trupave të vatrave e njerëzve tanë, ndaj dhe pjesa jonë në të duhet garantuar si aksiomë gjeografike, historike, etike etj. S’do mend, çdo ndihmë në monitorimin, madje edhe kushtëzimin në çështjet e demokracisë, transparencës, reformave institucionale dhe infrastrukturore është mëse e mirëpritur, por s’ka dyshim që do të ishte shumë mirë sikur fillimisht të më lejonit të hyja në një shkollë të mirë, të merrja një bursë të mirë dhe, më pas, të më kontrollonit lidhur me përparimin e bërë sesa të më kërkoni që, para se të bëhem pjesë e klasës, unë të arsimohem njëherë dhe ta paguaj shkollën nga xhepi.