Aktualitet

Eksperienca çekosllovake me dekomunistizimin

Shkruar nga Liberale
Eksperienca çekosllovake me dekomunistizimin

Veronika BÍLKOVÁ

Aktet e lustracionit që u miratuan në Çekosllovaki, e bën atë një nga vendet e para që prezantoi një legjislacion të tillë. Një tjetër specifikë konsiston në atë se ka pasur dy akte të lustracionit të quajtura përkatësisht:

Akti i Lustracionit të Madh dhe Akti i Lustracionit të Vogël.

I pari, Akti i Madh i Lustracionit (më tej "GLA") u miratua në tetor 1991, rreth dy vjet pas Revolucionit të Kadifenjtë që solli fundin e regjimit komunist në Çekosllovaki. GLA zbatohej në të gjithë territorin e Çekosllovakisë. Ai ndaloi disa kategori njerëzish të mbanin një sërë postesh në administratën shtetërore, forcat e armatosura dhe të sigurisë, gjykatat kushtetuese dhe ndërmarrjet shtetërore (të ashtuquajturat pozita të mbrojtura).

Kategoritë e personave të përjashtuar përfshinin, ndër të tjera, oficerë dhe bashkëpunëtorë të Shërbimit të Sigurimit të Shtetit, zyrtarë të lartë të Partisë Komuniste, anëtarë të Milicisë Popullore ose studentë të disa shkollave të mesme (të ashtuquajturat poste të dyshuara). Disa ndryshime janë sjellë më vonë në ligj me ndryshime dhe me vendime të Gjykatave Kushtetuese Çekosllovake/Çeke. Akti i Madh i Lustracionit fillimisht u miratua për pesë vjet dhe kështu do të mbetej në fuqi deri në vitin 1996. Megjithatë, në vitin 1996, pavarësisht nga vetoja e presidentit të atëhershëm Václav Havel, fushëveprimi i zbatimit të GLA u zgjerua deri në vitin 2000, dhe në Në vitin 2000, afati kohor për zbatimin e ligjit u hoq plotësisht. Kjo do të thotë se Akti i Madh i Lustracionit është ende në fuqi në Republikën Çeke. Në Sllovaki, përkundrazi, fushëveprimi i zbatimit të GLA nuk u zgjerua dhe ligji përfundoi në vitin 1996.

Pjesa e dytë e legjislacionit të lustracionit, Ligji për Lustracionin e Vogël (në tekstin e mëtejmë "SLA") u miratua në qershor 1992, vetëm për pjesën çeke të Çekosllovakisë. Është shumë e ngjashme me GLA-në, thjesht është projektuar posaçërisht për të aplikuar në pozicione të caktuara brenda Ministrisë së Brendshme, Policisë dhe Shërbimit të Burgjeve. Kategoritë e njerëzve të përjashtuar nga zënia e këtyre pozicioneve janë pothuajse identike me atë të GLA. SLA gjithashtu u zgjerua në mënyrë të përsëritur në fushëveprimin e saj të zbatimit dhe është ende e zbatueshme dhe zbatohet në Republikën Çeke. Në planin praktik, dy aktet e lustracionit funksionojnë në mënyrë të ngjashme. Ata parashikojnë një sërë pozicionesh të mbrojtura. Ata që kanë mbajtur këto poste në vitet 1991-1992, kur GLA dhe SLA kanë hyrë në fuqi, ose që kanë qenë kandidatë për ndonjë nga këto pozicione që atëherë, duhet t'i nënshtrohen një procedure shqyrtimi (ose vetingu). Gjatë kësaj procedure, ata janë dashur të paraqesin dy dokumente të ashtuquajturën certifikatë lustracioni dhe një deklaratë personale.

Çekosllovakia u shpërbë më 31 dhjetor 1992, Republika Çeke, së bashku me Republikën Sllovake, hynë në ekzistencë më 1 janar 1993.

Çertifikata e lustracionit tregon nëse një person ka qenë apo jo officer ose bashkëpunëtor i Shërbimit të Sigurimit të Shtetit gjatë periudhës komuniste. Çertifikata pozitive e lustracionit, që tregon se personi ishte oficer ose bashkëpunëtor, sjell ndalimin e këtij personi për të mbajtur ndonjë nga postet e mbrojtura. Çertifikata lëshohet, me kërkesë të kandidatit ose institucionit për të cilin ai dëshiron të punojë, nga Ministria e Brendshme, pas konsultimit të dosjeve të Shërbimit të Sigurimit të Shtetit, të cilat sot administrohen nga Arkivi i Shërbimit të Sigurisë nën Institutin për Studimin e Regjimeve Totalitare. Deklarata personale është një akt i njëanshëm i kryer nga titullari i postit ose kandidati, në të cilin ai/ajo deklaron se nuk ka qenë zyrtar i lartë i Partisë Komuniste, anëtar i Milicisë Popullore ose student i caktuar në shkollat ​​e mesme. Kërkesa për paraqitjen e dy dokumenteve vlen vetëm për ata që janë të lindur pas 1 dhjetorit 1971. Nuk ka të dhëna të sakta për numrin e personave që i janë nënshtruar procedurës së shqyrtimit.

Llogaritjet sillen rreth 400-500.000 persona, prej të cilëve rreth 5% janë lustruar pozitivisht (dhe nuk kanë mundur të mbajnë postin publik).

Tiparet karakteristike të modelit të lustracionit Çekosllovak/Çek identifikojnë disa tipare karakteristike të modelit të lustracionit Çekosllovak/Çek dhe japin një vlerësim të shkurtër të këtyre veçorive. Para së gjithash, në modelin Çekosllovak/Çek, lustracioni është kuptuar gjithmonë në një kuptim të ngushtë. Ai është një mjet i drejtësisë tranzicionale që synon mbrojtjen e një shteti të ri demokratik nga kërcënimet e elitave të ish regjimit totalitar dhe parandalimin e rikthimit të një regjimi të tillë, duke i përjashtuar këto elita nga jeta publike.

Në Çekosllovaki/Republikën Çeke, lustracioni nuk e ka përfshirë kurrë axhendën kriminale apo anti-korrupsion. Ky kuptim i ngushtë ishte mbizotërues gjatë valës së parë të lustracionit, që ndodhi në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore pas rënies së komunizmit. Ai shërbeu gjithashtu si një nga arsyetimet kryesore të kësaj vale, duke tërhequr vëmendjen për natyrën e përkohshme, të jashtëzakonshme të lustracionit të paraqitur thjesht për të ndihmuar në arritjen e dekomunistizimit. Me kalimin e kohës, ky justifikim e humbet dukshëm karakterin e tij bindës. Së dyti, modeli i lustracionit Çekosllovak/Çek i përket asaj që studiues si Roman David i quajnë sisteme ekskluzive personale të lustracionit. Në librin e tij mbi lustracionin, Davidi bën dallimin midis sistemeve personale të lustracionit ekskluziv, gjithëpërfshirës, ​​pajtues dhe të përzier. Sistemet ekskluzive i pengojnë personat e lidhur me regjimin e kaluar të mbajnë poste të caktuara në aparatin shtetëror të regjimit të ri. Sistemet gjithëpërfshirëse dhe pajtuese kërkojnë të riintegrojnë këta persona, duke u dhënë atyre mundësinë e dytë. Ata e bëjnë këtë me kusht që personat të zbulojnë të vërtetën për përfshirjen e tyre të kaluar në regjimin jodemokratik (sistemi gjithëpërfshirës) dhe që më pas të verifikohet e vërteta (sistemi pajtues). Sistemet e përziera kombinojnë elementë të këtyre sistemeve të ndryshme. Nga katër, sistemi ekskluziv i zgjedhur në Çekosllovaki/Republikën Çeke është më i rreptë dhe përbën largimin më radikal nga e kaluara. Kjo nuk është domosdoshmërisht e mirë apo e keqe pasi nuk ka hierarki midis sistemeve të ndryshme. Zgjedhja varet më së shumti nga traditat politike të vendit dhe nga mënyra sesi ndodh kalimi në demokraci. Vendet në të cilat është negociuar tranzicioni priren të favorizojnë sistemet gjithëpërfshirëse ose pajtuese (Polonia, Hungaria).

Vendet në të cilat ndodhi revolucioni, edhe nëse ishte një revolucion Kadifeje, priren përkundrazi të zgjedhin sistemin ekskluziv siç bëri Çekosllovakia/Republika Çeke.

Dy tiparet e para karakteristike të modelit të lustracionit Çekosllovak/Çek janë mjaft neutrale në natyrë. Tre tiparet e mbetura janë më të diskutueshme. Njëra është formalizmi i tepruar dhe mungesa e individualizimit. Sipas standardeve evropiane, lustracioni duhet të bazohet në përgjegjësinë individuale dhe në prezumimin e pafajësisë. Ky nuk ka qenë realisht rasti në Çekosllovaki/Republikën Çeke. Individët mund të përjashtoheshin nga aksesi në poste publike bazuar vetëm në anëtarësimin e tyre në organizata të caktuara ose nga përfshirja e emrave të tyre në dosjet e Shërbimit të Sigurimit të Shtetit komunist. Nëse përfshirja ishte e garantuar apo jo dhe nëse individët në fjalë kanë kryer vërtet ndonjë gabim, nuk është verifikuar. Është interesante të theksohet se në shumë raste, kur përfshirja në dosje dhe/ose certifikata pozitive e lustracionit bazuar në këtë përfshirje është kundërshtuar në gjykata, kërkuesi ka fituar çështjen. Kjo vë në pikëpyetje jo vetëm besueshmërinë e dosjeve, por edhe mençurinë e mbështetjes në to në procesin e lustrimit. Tipari i katërt karakteristik i modelit të lustracionit Çekosllovak/Çek, i cili ka të ngjarë të jetë më i habitshmi, lidhet me shtrirjen kohore. Dy Aktet e Lustracionit janë në fuqi prej gati 25 vitesh. Sipas standardeve evropiane, periudha maksimale duhet të jetë 5 vjet. Gjykata Kushtetuese Çekosllovake u shpreh në vitin 1992 se ligji “do të zbatohet vetëm gjatë një periudhe relativisht të shkurtër kohore deri në fund të së cilës parashikohet se procesi i demokratizimit do të ketë përfunduar”. Nëse ne përqafojmë qasjen e parë, me një afat kohor, ose qasjen e dytë, duke lënë më shumë hapësirë ​​për të shqyrtuar kushtet lokale, është e qartë se qëllimi i ndjekur nga lustracioni, ai i mbrojtjes së demokracisë së re dhe parandalimi i rikthimit të komunizmit tashmë është arritur në Republikën Çeke. Dhe nëse jo, atëherë Aktet e Lustracionit ndoshta nuk kanë funksionuar shumë mirë në radhë të parë. Ekzistenca e vazhdueshme e Akteve të Lustracionit është bërë veçanërisht problematike që nga hyrja në fuqi, më 1 janar 2015, e Ligjit për Shërbimin Civil, pasi ky i fundit supozohej të përmbante një grup të plotë kriteresh për mbajtjen e posteve publike. Megjithatë, kjo nuk ka ndodhur dhe dy aktet e lustracionit kanë mbetur të zbatueshme krahas Ligjit për Shërbimin Civil. Karakteristika e fundit karakteristike po aq e diskutueshme e modelit të lustracionit Çekosllovak/Çek ka të bëjë me mungesën e rishikimit të rregullt gjyqësor. Akti i Madh i Lustracionit në nenin 18 të tij parashikon mundësinë për të kundërshtuar vendimin për shkarkimin. Megjithatë, kjo mundësi është e hapur vetëm për ata që tashmë e kanë pozicionin, jo për ata që janë kandidatë për këtë pozitë. Mund të pritej që si certifikata pozitive e lustracionit, mbi të cilën bazohet përjashtimi i personit nga aksesi në poste publike, si dokument i lëshuar nga organi ekzekutiv, t'i nënshtrohet shqyrtimit në gjykatat administrative.

Megjithatë, në vitin 1993, Gjykata Kushtetuese deklaroi se çertifikata nuk mund të konsiderohet një vendim administrativ dhe, si e tillë, nuk i jep vetes një rishikim të tillë. Deri më tani, shumica e personave të lustruar pozitivisht kanë kërkuar zgjidhje në gjykatat civile, me anë të ankesës për mbrojtjen e personalitetit, nderit dhe dinjitetit. Ata argumentojnë se Ministria e Brendshme duke nxjerrë një dokument që tregon bashkëpunimin e tyre me Sigurimin e Shtetit komunist, ka cënuar nderin dhe dinjitetin e tyre. Disa individë kanë përdorur këtë rrugë ligjore për të kundërshtuar besueshmërinë e dosjeve të Shërbimit të Sigurimit të Shtetit. Siç u përmend tashmë, ankesa të tilla kanë qenë kryesisht të suksesshme. /Liberale.al

Liberale Newsroom

Poll
SHQIPENGLISH