Letërsi

Fëmijëria është thelbi i poezisë së një poeti

Shkruar nga Liberale
Fëmijëria është thelbi i poezisë së një poeti

Intervistë me poetin dhe kineastin Petrit Ruka

Me një heshtje të qetë dhe vështrimin e tretur diku në kujtime, Petrit Ruka merr dritë dhe zë kur flet për letërsinë, filmin dhe mallin e një jete plot gjurmë. E mat fjalën me kujdes, njejtë siç peshon botimet e librave të tij, për të cilat flet gjithmonë me modesti, përtej vlerësimeve të kritikës dhe dashurisë së lexuesve në vite.

Para pak ditësh ka fituar Çmimin e Parë në Manifestimin Poetik të Tetovës “Flakadani i Kujtesës”, ndërsa në dorë ka një libër frymëzuar nga baladat më të mira shqiptare, pas të cilave është i dashuruar.

E di që është një aventurë e bukur dhe një ndjellje e frikshme t'i trajtosh, me guximin e marrë se mund t'ia dal t'u shtoj ndonjë vezullim të ri, thotë ngadalë, ndërsa shton, por është një sfidë e mrekullueshme edhe sikur vetëm të dështosh me secilën prej tyre.

Në një bisedë për Leteratura, Petrit Ruka rrëfen veten në krijimtarinë e gjatë në vite, sa edhe mendimet që e pështjellojnë mbi realitetin e letrave dhe artit sot në Shqipëri...

- Ju jeni nje autor me krijimtari të shtrirë në vite, gjithmonë të spikatur; çfarë ka ndryshuar, sipas jush në marrëdhënien e shkrimtarit shqiptar me lexuesin e tij?

Shumë gjëra kanë ndryshuar. Për mirë apo për keq, por bota e letërsisë shqiptare pas viteve '90 është troshitur pothuajse në gjithçka. Në mos mbizotëron një kaos i plotë, sëpaku hierarkia e vlerave ka pësuar ndryshime të qenësishme. Ende pas tridhjetë vjetësh; ajo që quhet hierarkia e vlerave nuk po gjen dot një mundësi rehabilitimi. Kritika pothuajse është inegzistente, botime periodike të saj me vlera përcaktuese mungojnë. Kjo solli të mirat dhe të këqijat e saj. Lexuesi ka mbetur pre e nje tregu kaotik, shpesh i klanizuar e sponsorizuar, plot keqinformime. Përpjekjet spontane të disa revistave, gazetave, organizmave të kulturës, përfshi edhe ato të drejtuara nga shteti nuk ia dolën dot mbanë të vënë disa piketa orientuese. Por shpresojmë që e gjitha kjo të kalojë sa më shpejt.

- Keni shkruar herët, qysh fëmijë. Ka mendime të ndryshme mbi rolin që luan fëmijëria në krijimtari. Disa e përcaktojnë si thelbësor për fatin e një poeti. Po fëmijëria juaj cila ka qënë dhe si e bartni ju?

Po! Unë jam nga ata që mendoj se fëmijëria është thelbi i poezisë së një poeti. Jam nga ata që besoj se tërë jetën, një fëmijë operon me kodet artistike të fëmijërisë, edhe kur thinjet. Besoj se kodet estetike të njeriut mbarojnë pothuajse aty nga mosha 8-9 vjeç. Më vonë vetëm sa mëson “dredhitë” artistike për t’i shprehur, por ti gjithë jetën je rob i atyre shenjave.

Në se do të përpiqesha ta thosha fëmininë time me dy- tri fjali do të pohoja: që bënte shumë ftohtë, dhe fshati im ishte mbushur i tëri me pleq e plaka. Nuk kishte vajza dhe nuse, sepse ato visheshin me të zeza, sapo vdiste qoftë edhe një plak i afërt në lagjen fqinjë (ne të gjithë ishim kushërinj me njeri-tjetrin) dhe kështu shndërroheshin në plaka. Përreth kishte vetëm bokërrima gri dhe këngët që silleshin rrotull kishin ca dhimbje nga ato që të gërryenin zorrët. Shkolla rakitike ishtë një ngushëllim i madh për mua dhe mësuesit thoshin që unë isha një nxënës i shkëlqyer, gjë që unë as sot nuk e besoj. “Poezitë e para” që kam lexuar, pa ditur shkrim e këndim, ishin ato të nënës sime, që, herë pas here, qantekëndonte pa lotë, në oborr të shtëpisë, të vdekurit e saj. Po kështu muzgjet dhe nata ishin një mister të cilin unë kërkoja ta lexoja duke lëvizur nëpër barkun e saj personazhet e përrallave të pleqve. Vetë babai im, murator, që vinte gjithmonë era gëlqere, ishte një përralltar i madh deri në mahnitje, aq sapo të ish shkolluar do të ish një lloj Kuteli.

Dimrit binte shumë shi dhe unë lexoja libra të këqinj, të dorës së tretë, sepse vetëm ata arrinin deri aty. Pikërisht atëherë duhet të kem shkruajtur këngët e para nga dëshira për të dalë përtej shiut dhe vetmisë. Nuk i mbaj mend, por kam idenë se në to gjithsesi ankohesha për diçka.. Domethënë duhet të kenë qenë këngë “pesimiste”, fjalë që unë e mësova më vonë dhe që as sot nuk e kuptoj dot, se pse e quajnë atë të dëmshëm… Të “ankohesh”, domethënë të jesh pesimist, do të thotë se proteston për diçka që nuk është mirë dhe që ti e do ndryshe.

U zgjata pak, por them se çdo autor duhet të flasë për fëmijërinë e tij, duke e bërë shumë më të lehtë poezinë e tij për lexuesin. Nuk e di pse nuk e bëjnë, po vazhdoj të kem nostalgji për librat e rinisë sime, kur librat fillonin me dy fjalë për autorin, që ish një rrëfim i atij vetë apo i dikujt tjetër. Them se ishte një gje shumë e mençur dhe e bukur.

- Keni tërhequr vëmendjen e lexuesit që me librin e parë "Rinia ime" (1978) dhe të kritikës, kur u vlerësuat me çmimin “libri më i mirë poetik i vitit 1983” me vëllimin “Atdheu fillon tek zemrat”. Dhe më pas libri juaj i tretë “ Mirupafshim, hënë e vendlindjes!” vëllim me poezi, 1990. A mbijeton letërsia e mirë, përtej sforcimit të kornizave, cilatdo qofshin ato?

Po, librin e parë unë e botova relativisht i ri, isha 24 vjeç. Sot më vjen ta harroj dhe se kam hapur kurrë më. Nuk më pëlqen fare, sot më ngjan i zbehtë me përjashtim të nja dy- tri poezive. Po libri i dytë “Atdheu fillon tek zemrat” ka disa poezi nga të cilat nuk turpërohem as sot dhe shpesh i kam ribotuar. Ishte një libër me fat që më hapi rrugët, madje ish ai që më çoi drejt Kinostudios për të nisur rrugën e një kineasti. Atëherë botohej me dhimbje, me peripeci; kthim libri për ta punuar këtë apo atë poezi, mungesë tematike etj. Megjithatë nuk hyj tek ata që dua të ankohem, përkundrazi; kur mendoj se sa peshë kish një libër i mirë në atë kohë... A mund të mendohet sot që një libër mund të të ndryshojë tërë jetën, gjeografinë, miqtë, vetë jetën tënde dhe profesionin?

Libri i tretë u botua në një stinë tjetër të pazakontë, hyri në shtyp me "vapën" socialiste dhe doli nga shtypi në dimër, kur shteti po shprishej dhe i kishin dalë zorrët përjashta. Nëpër të, kish ca poezi që guxonin të mërmërisnin nëpër dhëmbë zemërimin për një jetë astmatike që po na merrte shpirtin. I dua këto dy libra. Më saktë i respektoj, sepse asnjë libër i botuar nuk është më i dashur. Me të gjithë ke një mëri që nuk shërohet kurrë, një pendim që e vuan gjatë. Libri më i dashur është ai që do shkruash dhe që nuk është botuar akoma... Pa këtë dyshim e pakënaqësi të pashërueshme nuk ka letërsi e poezi të mirë asnjëherë. Së fundi duhet thënë se letërsia e mirë mbijeton, sëpaku pjesa më e mirë e saj. Shumë poezi të këtij libri unë i kam ribotuar dhe më vonë dhe kam vënë re se ato kanë ndenjur denjësisht krahas të "rejave" në moshë, pa kurrfarë inferioriteti as si tematikë dhe as si nivel artistik.

- Ju keni lëvruar në terren artistik, përtej letërsisë, edhe në kinematografi, si skenarist, regjisor, në disa zhanre të filmit; a vëreni përgjasim në komunikimin e “fjalës” artistike tek publiku shqiptar, sipas lëmive të ndryshme të artit? Apo letërsia mbetet veçanërisht një “zeje” e vështirë?

Filmi, në radhë të parë, ka qenë buka e fëmijëve të mi. Në fillim mendova se ishte ashtu thjesht një punë, por pastaj u dashurova me të. Shkruajta skenarë e më vonë pata fatin të xhiroj edhe si regjisor vetë filma artistikë e dokumentarë. Dhe ja, tani, kur bëj CV time, del se, si me shaka, jam autor i nja 30 skenarëve dhe i dhjetë regjive. Është e tepërt të them se ç’është filmi, një magji e tërë, një art që ka pushtuar e magjepsur tashmë gjithë botën. Shqipëria ka një kinematografi modeste, por e ka një trashëgimi dhe kjo, sa më shumë kalon koha, po na bind që është një pasuri e madhe e kulturës kombëtare. Kam patur fatin të xhiroj veç të tjerash një film dokumentar për dy korifenj të ekranit shqiptar, një film për Kadri Roshin dhe Viktor Gjikën. Jetë të mëdha, gurë të rëndë, fat të jesh ti njeriu që u fikson jetën e madhe.

I pashlyeshëm mbetet për mua edhe dokumentari “Kryekënga e Kombit”, një histori brilante e Himnit të Flamurit, ku dolën në dritë kontribute madhështore të ca burrave patriot, që e bënë Shqipërinë, nga hiçgjëja, me frymën e tyre.

Por filmi mbetet një bastion i vështirë për mundësitë financiare të Qendrës Kinematografike Kombëtare Shqiptare, të cilën unë e kam drejtuar për pesë vjet dhe që mbetet i vetmi burim modest për ta mbajtur gjallë filmin shqiptar.

- Pasi xhiruat të vetmin film dokumentar për Nderin e Kombit, Kadri Roshi më 1997, ju kini botuar edhe një esse të gjatë monografike për të, “Kalorësi mbi det”. Ndoshta besoni më fort se Sripta Manent?

Për një figurë legjendare si Kadri Roshi, nuk do të ketë kurrë një “mjaft!“ së shkruari. Është një figurë aq e thellë dhe komplekse, sa nuk mund të gjendet kurrë fundi i dëshirës për ta thënë këtë fenomen të jashtëzakonshëm të skenës dhe ekranit. Kam qenë me fat që e kam patur mik të afërt dhe xhirimi i filmit më dha mundësinë të kalonim bashkë qindra e qindra orë kokë më kokë.

Në fund, duke e mbaruar këtë libër për Mjeshtrin e Madh Kadri Roshi kam pyetur veten se përse e shkrova këtë libër?!Sa do që jam përpjekur gjatë të gjej një motiv, nga një mijë e një gjëra që kam menduar asnjëra nuk mu duk bindëse. Dhe kam shkruar:“Nuk është një libër mirënjohje për aktorin e madh e të jashtëzakonshëm. Nuk është një libër për t’i mbushur mendjen ndokujt se ai ishte i tillë. Nuk është një libër për t’u mësuar të tjerëve vlerat e këtij njeriu, për të analizuar dhuntitë apo për të rreshtuar arritjet e tij. Nuk është një libër analize për mjeshtërinë e tij të rrallë aktoriale. Nuk është një libër për … Është thjesht një Libër Malli”.

Sado e çuditshme që të duket ndonjëherë e ndjen se për ca njerëz, që thjesht ikin për Andej, dalëngadalë fillon e zë një mall i çuditshëm. Je vetëm përballë një perëndimi dhe Ai zë e të kujtohet. Dëgjon pas shpinës tënde në rrugë një zë të dikujt dhe vibrimi i zërit, apo kombinimi i dy tre fjalëve të të panjohurit të kujton fytyrën e të vdekurit tënd të madh. Hap pas hap, mendje pas mendjeje, dhimbje pas dhimbjeje fillon të kuptosh se të vdekurit janë dashuritë e mëdha dhe më të vërtetat e kësaj bote. Duhet të kesh kaluar së paku të dyzetat për këtë. Duhet së paku të kesh pasur miq të mëdhenj, me të cilët ke shkëmbyer dashuri të mëdha, energji të mëdha, të ngjashme me ato për nënën dhe babanë.

- Meqenëse keni botuar në dy periudha, a mund t’ju pyes për diçka që ka të bëjë me atmosferën krijuese? Si e shihni sot dallimin dhe a ka ndikuar kjo në ecurinë e letërsisë shqipe? Ose më thjeshtë: a janë të vetmuar, të pashoqërueshëm me njeri tjetrin krijuesit shqiptarë? Mungesa e një klubi shkrimtarësh, sikundër ishte dikur, si do të ndikonte?

Oh, jo, sot atmosfera krijuese është rralluar si ajri në planetet pa atmosferë, Nuk e di pse ndodhi. Dihej që struktura e dikurshme do troshitej, po jo deri në këtë shkallë. Nuk ka asnjë mekanizëm të tillë bashkimi të artistëve tashmë në Shqipëri, që të funksionojë. Gjithçka i është lënë rrjedhës, spontaneitetit. Nuk di të them nëse kjo është një gjë që duhet përjetuar si një dramë, por që të mos ketë asnjë klimë bashkëpunimi as kjo nuk është për të gëzuar. Se artistët kanë nevojë për një klimë, sidomos të rinjtë, se pas të dyzetave shkrimtari do e kërkojë vetë murgërinë, tërheqjen, manastirin. Por mund ta themi pa frikë se po, sot shkrimtarët janë të përçarë, të vetmuar. Deri këtu nuk ka ndonjë gjë për t'u trishtuar shumë. Madje për t'u trishtuar është shpesh e kundërta, kur bashkohen herë-herë në ca klane të improvizuar mbi një "manifest" që ka qëllime të këqija përfitimesh imorale, për ca ndarje çmimesh të sajuara në emër të ministrisë së kulturës dhe ku çmimet i marrin me radhë një e nga një anëtarët e klanit. E meqë na dolën para çmimet, tek ne shpesh i marrin përjetësisht njerëzit e "fisit" politik pranë pushteteve, me ca lidhje tejet të pista interesash jashtë-letrare. Mos kujtoni se nuk kemi ende ca lista si ato të tmerrshmet, të socializmit, ku pesë gjashtë emra nuk i lëvizte kurrë askush për dyzet vite me radhë. Janë dhe sot listat e rreme, por ato kanë vlerë vetëm për ata që nuk lexojnë. Lexuesit kanë listën e tyre në kokë, ndryshe nga ajo e shtetit, bordeve të jurive e të tjera gjëra si këto. Koha është gjykuesi...

- Nëse mund të ndani me në diçka nga planet tuaja për të ardhmen letrare... a keni diçka në dorë?

Nuk kam plane të qarta. Dëshiroj të botoj një libër poetik vetëm me baladat më të mira shqiptare, pas të cilave kam vite që jam i dashuruar. E di që është një aventurë e bukur dhe një ndjellje e frikshme t'i trajtosh, me guximin e marrë se mund t'ia dalësh t'u shtoj ndonjë vezullim të ri. Por është një sfidë e mrekullueshme edhe sikur vetëm të dështosh me secilën prej tyre. Por përtej kësaj ëndrre kaq tunduese, di që do të shkruaj poezi sepse thjesht më duhet të shkruaj që të ndjehem mirë dhe se nuk di ndonjë mënyrë tjetër për të ndarë dashuri me njerëzit që dua dhe me gjithçka tjetër të këtij vendi ku u rrita dhe kalova siç e thamë në krye të herës plot 65 vjet...

Bisedoi Suela Mino /Gazeta Liberale

Liberale Newsroom

Poll
SHQIPENGLISH