Sokol Balla: Jam gati të hetohem për ngjarjen, Policia të marrë dëshmitë
Një dekadë pas 21 janarit 2011, gazetari Sokol Balla sjell në dritë librin e tij më të fundit “Dëshmia e Puçit”, botim i UET Press, me rrëfime dhe dëshmi të disa prej atyre që u bënë protagonistë të ngjarjes së përjetësuar në historinë politike shqiptare, përmes vdekjes së 4 protestuesve.
Libri u prezantua për herë të parë këtë të enjte në Department’s Book Review, ciklin e bisedimeve që tashmë zhvillohet prej javësh në ambientet e Universitetit Europian të Tiranës, nën respektimin e masave anti-Covid.
Në një bashkëbisedim me pedagogët dhe studentët e Departamentit të Shkencave Humane dhe të Komunikimit dhe Departamentit të Shkencave Politike dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtarë, gazetari Sokol Balla iu përgjigj pyetjeve të tyre, të cilat po i sjellim të përmbledhura më poshtë në formën e një interviste. Një rrëfim ndryshe për një ngjarje që e sjell Sokol Ballën, jo vetëm si gazetar dhe dëshmitar i ngjarjes së rëndë, por edhe si i akuzuar nga politika si puçist, akuzë për të cilën ai shprehet se ka qenë dhe është i gatshëm të hetohet.
“Dëshmia e Puçit”, sjell ngjarjen e vitit 2011, të pasuruar nga dëshmitë e personazheve kryesorë, që ishin në vendngjarje, por edhe të personazheve publikë të rëndësishëm që u bënë pjesë e ngjarjes, falë mënyrës sesi u administrua ajo. Përtej dëshmive që janë të shumta, reportazhit, një vështrim në retrospektivë të ambasadorit amerikan Arvizu, pas 10 vitesh, vjen ky libër i Sokol Ballës, njërit prej puçistëve. Pse pas 10 vitesh?
Me 21 janarin jam marrë pothuajse çdo vit. Besoj se është një ngjarje kulminante në këto vitet e tranzicionit, është një ngjarje që për fat të keq, siç e thotë edhe Arvizu në intervistën e tij, çdo njeri që ka qenë 10 vjeç e sipër në 21 janar të 2011, besoj do ta mbajë mend për gjithë pjesën tjetër të jetës atë që ka ndodhur atë ditë. Fakti që libri del në 10 vjetor, përkon me një datë të rëndësishme, pasi 1 dekadë është një periudhë e rëndësishme në jetën tonë biologjike. Nuk është ndonjë epokë e madhe në pikëpamjen kohore për historinë. Kjo përforcohet edhe me faktin, që 21 janari është një ngjarje e pambyllur. Është një ngjarje e pa hetuar dhe sigurisht është një ngjarje e pandëshkuar. Ajo që dimë ne është se më 21 janar kanë vdekur 4 veta, por vetëm dy prej atyre kanë autorë, të cilët në një shkallë të gjykimit morën dënim, por në shkallën tjetër u nxorën nga burgu dhe njëri prej tyre është shpërblyer me shtëpi. Kjo ngjarje ka disa karaktere që duhet të zbulohen, pa dyshim çfarë ndodhi, kush e shkaktoi dhunën, pse u shkaktua kjo dhunë dhe më pas pse u vranë 4 vetë. Libri kujton në mënyrë lakonike dhe si një kronikë e vërtetë gjithë ngjarjen dhe dëshmitë e të gjithë palëve, pra edhe nga dëshmitë tona si dëshmitar, si gazetar, dëshmitë e diplomatëve të huaj, edhe dëshmitë e ish-gardistëve.
Kuptohet që njerëzit aty janë vrarë në minutën e përcaktuar, ku protesta kishte rënë, ku njerëzit nuk paraqisnin rrezik për mësymjen ndaj institucioneve dhe për fat të keq siç e dëshmon edhe një nga ish-gardistët, dera e Kryeministrisë nuk është hapur nga protestuesit. Dera e Kryeministrisë është hapur nga një punonjës i Gardës. Pse është hapur ajo derë, nuk e dimë. Dimë që është hapur në momentin që protestuesit ishin shpërndarë, ishin vetëm demonstruesit, pra pjesa më agresive e tyre, por që të gjithë ata nuk ishin më shumë se 100 veta. Ata që janë vrarë, janë vrarë në mënyrë të drejtpërdrejt, pra nuk kemi vrasje me rikoshet, pra nuk janë vrarë nga plumbat e gardistëve që qëlluan në ajër, por janë vrarë me plumba të gardistëve që qëlluan në mënyrë të drejtpërdrejt. Nuk është hetuar se kush ua ka dhënë urdhrin atyre, megjithëse ka pasur disa deklarime të ish- kryeministrit, që e ka dhënë ai urdhrin dhe për fat të keq edhe pas shumë viteve, edhe kur ata që erdhën në pushtet duke përfituar nga 21 janari nuk e hetuan këtë ngjarje, me argumentin që është drejtësia ajo që duhet të thotë fjalën. Për të gjitha këto arsye, unë mendoj se kisha një detyrim ndaj vetes në radhë të parë, sepse ka qenë një moment i rëndësishëm për jetën time personale dhe profesionale padyshim, që mund të jepja atë dëshminë time që komisioni i famshëm hetimore nuk ma kërkoi kurrë.
Në raportin mes fjalës së lirë, etikës profesionale, ndjeshmërisë qytetare, si afekton kjo kronikën e ngjarjes të njërit prej protagonistëve siç jeni ju?
Unë protagonist as e kam dashur dhe as nuk do të doja të isha ndonjëherë dhe besoj se kjo del e qartë në libër. Ne na zgjodhi dikush tjetër, pra dikush vuri gishtin dhe tha: “ky është protagonist”. Unë kam shkuar aty si thjesht gazetar për të ndjekur ngjarjen, me pritshmëri të caktuara për shkak të situatës së ngarkuar dy javë rresht, pas publikimit të video-përgjimit dhe deklarimeve të vetë Ramës, se nuk do të bëhej më fjalë për protestë, por për demonstratë. Në një moment të tillë ku përplasja paralajmërohet, ti shkon për të parë se çfarë do të ndodhë.
Nuk na shkoi kurrë mendja, së paku një pjese të madhe prej nesh, që do të kishte viktima dhe humbje jetë njerëzish. Madje ne e kemi kontestuar. Na thoshin që njerëzit kanë vdekur dhe nuk e kemi besuar për minuta të tëra më pas. Dhe sigurisht në këtë moment, ty të akuzojnë ata që kanë vrarë njerëz, që ti je pjesë e një puçi. Unë e them edhe në libër, në nisje të tij kisha një dilemë nëse ta shikoja si rrëfimin e një puçisti apo një gazetari, por të paktën unë jam përpjekur të them të vërtetën. Ai është një moment i rëndësishëm për një njeri që ka zgjedhur një rrugë tjetër profesionale në gazetari, që ta deklarojë vetë më përpara që ky është një rrëfim që rrezikon të mos jetë objektiv, jo në fakte, por në komente.
21 janari është një ngjarje që askush nuk guxon ta prekë, ta trajtojë, ta zbardhë. Nuk guxon politika, sepse siç ju e ekspozoni pa kah, secili e shikon shëmtinë që ka bërë me 21 janarin. Si keni arritur ta mbani këtë peshë që ka brenda shumë nënshtresa dhe të gjitha nënshtresat kanë brenda njëlloj ndotjeje që të vjen keq e pështirë dhe sa herë ta hapësh, aq keq ndjehesh keq? Si e keni mbajtur gjithë këtë kohë, këtë barrë që ka shumë brenda, shumë kate?
Siç e thashë, 21 janari nuk është një histori e përfunduar dhe nuk ka përfunduar akoma. Unë jam marrë çdo vit me të dhe çdo vit kam parë degradim, që sot përfundoi me fletë lavdërimi, mesa pashë në Kryeministri, nga ato që merreshin në klasë të tretë si shembullorë. Secili është përgjegjës për fytyrën e vet, pas moshës 40 vjeç, kështu që nuk merrem dot e nuk më takon mua të bëj moral. Është shumë e lehtë të shkruash libra për njerëz që kanë vdekur dhe sigurisht është shumë e vështirë të shkruash për figura që janë jo vetëm gjallë, jo vetëm aktivë, por janë edhe në pushtet. Unë kam zgjedhur një profesion të tillë, pra pushteti nuk më intrigon në profesionin tim dhe pas 3 dekadash në profesion, jo se ia lejoj vetes, por për shkak të informacioneve, ti fillon dhe e lidh atë mozaikun në kokën tënde. Pas 30 vitesh riciklimesh, të njëjtat fytyrash, të njëjtat logo, të njëjtave premtime dhe në fund fare gjithçka përfundon e pandëshkuar, e pagjykuar, e pavlerësuar, atëherë unë thashë me veten time, ky është një farë borxhi moral që nuk ia kam unë, ia ka jeta publike Shqipërisë. Është një moment i caktuar që ti do të thuash disa të vërteta, ashtu siç ti e mendon, ashtu siç ti e ke parë dhe ashtu siç ti e ke përjetuar. Nuk ka qenë e lehtë. Libri, pavarësisht gjithçkaje është shkruar shpejt. Kryesisht është i qetë dhe i ftohtë në analizën e tij, por ka edhe aty dallgë emocionale, për shkak se në këtë ngjarje u përfshiva emocionalisht, për shkak të mënyrës sesi ajo ndodhi. E para, sepse ndodhi para syve tanë dhe e dyta sepse deshën të tjerët të na përfshinin. Dhe kjo është dëshmia e puçit pa thonjëza, pasi unë mendoj, ashtu si edhe shumë veta të tjerë, që atë ditë ka pasur një puç shteti. Ka pasur një puç shteti për të mbajtur pushtetin. Kjo duke mos anashkaluar dhe libri e thotë shumë qartë, që edhe ardhja në pushtet e së socialistëve kaloi mbi pllakat ku u vra Ziver Veizi.
Libri është shkruar në ato vijat e holla midis faktit dhe komentit, midis ftohtësisë klinike apo kronikanit lakonik dhe personit emocionalisht të përfshirë. Ka edhe një dozë shkrimtari, një përpjekje modeste, ndoshta edhe medikore shkrimtari, për të bërë një libër që të jetë artistikisht i përtypshëm, por që besoj se pas 10 viteve siç e them edhe në libër, kam marrë distancën e duhur dhe kohën e duhur për të folur qartë, shkoqur për gjërat dhe si i kam parë unë.
Nuk kam hasur ndonjë tekst, që në njëqind e ca faqeve jepet ideja e 20 viteve politikë në Shqipëri, por ky libër e ka bërë. E kupton se çfarë ka ndodhur dhe kjo është për mua pika më e fortë e tij. Nëse unë do të isha një lexues i huaj, ose joshqiptar dhe do të ma përkthenin këtë libër, do të kisha disa observime. E para do më jepej ideja se cilët janë të mirët dhe të këqijtë e politikës shqiptare. Në libër 21 janari dukej si një fund i marrëdhënieve Rama- Meta, pra si një shkak.
Unë mendoj se zhvillimet e 22 viteve të fundit lidhen me këtë përplasje, midis këtyre dy personazheve. Berisha shpesh është përdorur o nga njëra, o nga pala tjetër dhe sigurisht ai ka nxjerrë përfitimet e veta dhe e ka përdorur për interesat e veta, siç ishte pas ndryshimeve kushtetuese të prillit 2008, që mos harrojmë se ndodhën një muaj pas shpërthimit të Gërdecit. E shohim kush është më pak i keq: ai që nuk të vret për pushtet, jo se është më i mirë se ai tjetri, sa i përket përdorimit që mund t’iu bëjë njerëzve, elektoratit që e identifikon me popullin, popullin që e identifikon me flamurin, me flamurin që identifikon veten. Politikanët shqiptarë janë ndarë midis atyre që vrasin për të mbajtur apo ardhur në pushtet dhe atyre që nuk vrasin. Kjo është një kërkesë minimaliste, që nuk e kam vetëm unë që shkruaj librin, por që mbizotëron një pjesë të mirë të opinionit publik. Ne kur shkojmë në zgjedhje, nuk votojmë të mirën më të madhe, por votojmë të keqen më të vogël. Nëse është krijuar kjo përshtypje, kjo është ajo që unë ndiej dhe që e kam shkruar. Nuk kam dashur t’i krijoj kujt përshtypje që dikush është më i mirë sesa dikush tjetër. Unë e kam thënë, ne gjatë këtyre 30 vjetëve, për fat të keq zgjedhim të keqen më të vogël, jo të mirën më të madhe.
Del në libër sikur ju jeni një Kardinal Rishelie, duket sikur të gjithë ju kërkojnë mendimin tuaj, pra duket si një eminencë gri. Për ata që nuk kanë shumë informacion, duket sikur keni qenë afër, pranë pushtetit.
Pjesa e eminencës gri, jo vetëm që s’jam unë por edhe dihet se kush është. Unë kam 29 vjet në profesion. Kam shkruar në këtë libër për 21 janarin dhe kam përmendur komunikimet që kam pasur lidhur me këtë vit dhe këto ngjarje. Nëse do të shkruaj ndonjë libër për zgjedhjet e vitit 2005, pastaj dal eminencë blu.
Ideja është që ne gazetarët kemi komunikime me gjithë faktorët, personazhet politike e me radhë, të cilat jo shpesh, por as rrallë, kërkojnë herë pas here mendime dhe opinione. Dhe shumë mirë që e bëjnë dhe jam i sigurt që nuk e bëjnë me mua, e bëjnë me shumë kolegë gazetarë, pasi ne jemi në një farë mënyre testuesit e opinionit publik, dikush i opinionit majtas, dikush i opinionit djathtas, dikush i opinionit liberal, apo konservator. Nuk e shoh veten, as nuk e pranoj dhe besoj që nuk jam eminencë gri. Zakonisht kërkojnë mendim kur gjenden në dilema apo pozicione të caktuara, kur kanë frikë se mund të bëjnë një gabim. Dhe bëjnë shumë mirë, sepse është më mirë të pyesësh më përpara se të bësh një gabim, sesa ta bësh gabimin dhe të pyesësh si mund të dal unë.
Nëse unë ndonjëherë i jam përgjigjur kërkesës për këshillë e kam bërë në emër të asaj që vendi të mos marrë një drejtim të gabuar. Nëse do të isha pak më i saktë, ato komunikime vijnë që vendi të mos shkoj në kaos, të mos shkojë në ekstremitete, apo kur kam dhënë një opinion timin, sesi e kam menduar unë, p.sh. rastin e 2011, ku Rama kishte të drejtën e kandidimit për herë të katërt dhe unë nuk e kam fshehur dhe e kam thënë edhe herë të tjera. Në momentin që ti e shtyn elektoratin tënd drejt një beteje politike, siç ai i quajti zgjedhjet e 2011, nuk ka sens që gjenerali të fusë ushtrinë në betejë dhe më pas të rrijë ta shohë me dylbi nga kodra.
A është e mundur të ushtrohet gazetaria në këto kushte, me kaq kontakte të ngushta me liderët politikë në Shqipëri, pa u ndikuar prej tyre?
Po ta lexosh librin me kujdes, unë një darkë jam dëshmitar, pra nuk jam protagonisti. Në një vend tjetër del që mua më thërrasin diku ku unë shkoj, por nuk është se qëndroj. Politika në Shqipëri nuk bëhet nëpër zyra, bëhet nëpër kafe, restorante, aty ku ne zhvillojmë gjithë jetën tonë dhe politikanët nuk janë shumë ndryshe, janë si ne. Për mua është shumë e thjeshtë, sepse kam ruajtur një distancë sociale edhe para pandemisë ndaj politikanëve në Shqipëri.
Në trajtimin e 21 janarit, shoh një qasje të vetme, qasje humaniste. Ndoshta ka qenë qëllim, ndoshta e keni përjetuar vërtet si të tillë. Ajo konsiderohet si vrasje shtetërore dhe nuk e shoh këtë ngjarje në raport tjetër përveç humanistes, nuk e shoh në raportin shtetëror, në raport me arsyet shtetërore, se pse ndodhi.
Ka qasje humaniste, sepse të jem i sinqertë, unë nuk justifikoj dot asnjë vrasje që bëhet për të mbajtur pushtetin. Për arsye shtetërore ndodh një vrasje e caktuar dhe eliminohet një personazh i caktuar, i cili mund të sjellë pasoja të mëdha për stabilitetin, për sigurinë, si p.sh. vrasja e gjeneralit iranian nga presidenti Trump. Asnjë vrasje nuk është e pranueshme nga pikëpamja njerëzore, por ndodh për ekuilibra të caktuara. Nuk shoh arsyet, motivet, rrethanat e një raison d'etat në vrasjen e 4 protestuesve më 21 janar. Më 21 janar, siç edhe e përshkruaj në libër, në oborrin e Kryeministrisë, pasi është hapur dera, kanë hyrë dy protestues dhe kanë goditur gardistët. Plumbat e gardistëve nuk godasin ata dy persona që janë futur brenda oborrit të Kryeministrisë dhe me ligj siç thoshte kryeministri i kohës, garda kishte të drejtë të hapte zjarr. Por vriten njerëz që janë jashtë territorit të Kryeministrisë. Pra edhe këtu, nga pikëpamja formale, banale, nuk ka një raison d'etat në vrasjen e protestuesve. Pastaj, ka edhe diçka tjetër. Ky ligj është akoma në fuqi dhe nëse çdo qeveri, për raison d'etat, duke respektuar shtetin, do të kishte vepruar siç veproi qeveria e vitit 2011, gjatë protestave të vitit 2019, duhet të ishin vrarë shumë veta. Nëse do të futësh në diskutim të 21 janarit argumentet e raison d'etat, duhet të pranosh me logjikë të thjeshtë, që atë ditë ka pasur puç shteti. Nëse atë ditë ka pasur puç shteti, sigurisht që argumenti i raison d'etat qëndron.
Libri ka komente, ka edhe dëshmi. Ka dëshmi të njerëzve që ishin përtej gardhit, njerëzit që ishin përballë gardhit, njerëzit që ishin pas gardhit të Kryeministrisë dhe njerëz që ishin mbi Kryeministri, pra të ish diplomatit amerikan Alexandër Arvizu, i cili i quan përpjekje për t’u identifikuar një puç shteti, si të palogjikshme, të paarsyeshme dhe të pajustifikuara. Në momentin që bie gjithë teoria, jo sipas meje, por edhe dëshmive, që nuk ka pasur një puç shteti, në këtë moment bie edhe ideja e një arsyeje shtetërore, pse shteti vrau. Ky libër dëshmon se në 21 janar nuk ka pasur puç të organizuar shteti nga Presidenti i Republikës, i cili ishte personi i vetëm që në mes të rrëmujës, është përpjekur që t’i largojë dhe qetësojë palët. Nuk ka pasur puç shteti nga Prokuroria e Përgjithshme, e cila thjesht ka dashur të bëjë detyrën, nuk ka pasur puç shteti nga shërbimet sekrete, nuk ka pasur puç shteti nga ne. Ne ishim gazetarë, dikush me qëndrime më të ashpra ndaj qeverisë, dikush me qëndrime pak më të qeta, dikush me qëndrime më të tepruara, por mendoj të justifikuara. Nga dëshmitë që janë mbledhur, nuk ka pasur përpjekje nga opozita që të bashkëpunojë me të gjithë këta aktorë dhe faktorë, të cituar me emër dhe mbiemër nga qeveria për të rrëzuar, ose më saktë për të marrë, pasi sigurisht protesta kishte synim rrëzimin e qeverisë dhe zgjedhje të reja. Nuk ka pasur përpjekje që nëpërmjet protestuesve të hyhet dhe të zihet zyra e kryeministrit Berisha dhe aty të futej Edi Rama pa zgjedhje, sepse ky është puçi i shtetit. Ky është puçi i shtetit, që ti do të marrësh pushtetin, pa zgjedhje. Ka pasur presion agresiv dhe të fortë nga opozita për ta shtyrë vendin drejt zgjedhjeve të parakohshme, por nuk pasur përpjekje për puç shteti.
Ngjarja e Kapitol Hill nuk ishte një puç shteti, por ama edhe atje pati të vdekur. Si raportohet kjo ngjarje në Shqipëri, sepse po shikohen si shpesh këto kapërcimet apo uzurpimet e institucioneve kohët e fundit. U konsiderua një atentat ndaj demokracisë, por jo puç shteti, por ama kishim 5 të vdekur.
Dallim fare minimal mes asaj që ndodhi në Uashington dhe asaj që ndodhi në Tiranë më 21 janar, ishte se në Uashington protestuesit i nxiti ai që e kishte pushtetin, ndërkohë që le të themi këtu protestuesit i nxori në shesh Edi Rama. Gjëja që i bashkon 21 janarin e Tiranës me 6 janarin e Uashingtonit, është përpjekja e përbashkët e atyre që kishin pushtetin për ta mbajtur atë edhe me mjetet e dhunës. U përdor dhuna në Kapitol Hill, si presion për të mos çuar rezultatin e zgjedhjeve, në mënyrë që Trump të mbante një mandat të dytë dhe unë mendoj që u përdorën elementë të dhunës ekstreme, por jo vetëm, u përdorën elementë mediatikë, u përdorën institucionet në mënyrë që pushteti të mbahej përtej normave të përcaktuara.
Përcaktimi i termit puç, në rastin tim si gazetar mund të jetë edhe një terminologji të themi gjuhësore, gazetareske, pasi iu takon organeve të drejtësisë të hetojnë. Ka një problem dhe Mero Baze e thotë shumë mirë. Ne jemi të akuzuar për puç shteti. Ne jemi njerëzit e vetëm, i fundit unë, se të tjerët e kanë bërë rrëfimin, unë e kam bërë edhe në libër. Unë jam gati të hetohem. Jam gati që policia, nëse e ka seriozisht të vijë edhe të marrë dëshminë tonë, edhe pas atyre që unë kam publikuar dhe të thotë në rast se ne jemi të akuzuar për puç shteti, të përballemi me drejtësinë. Por ka një problem, atë ditë ka pasur për fat të keq dy palë, dhe të dyja palët duhet të hetohen dhe organet e drejtësisë duhet të thonë: ose duhet të jemi ne që u akuzuam si pjesëmarrës në puç shteti dhe të dënohemi për këtë, ose të hetohet dhe gjykohet ajo që për fat të keq, për fat të keq them, quhet pala tjetër. /Gazeta Liberale