“Biri”, pa dashurinë asgjë nuk dihet…

Suela Mino

Një libër duhet të jetë një kazmë që të çajë detin e ngrirë brenda nesh, thotë Franc Kafka. Kjo ishte ndërmendja e parë që me erdhi pasi mbarova së lëxuari romanin “Biri” të shkrimtares Flutura Açka; një rrëfim i jashtëzakonshëm për nga densiteti i emocionit që të pështjell teksa bëhesh dëshmitar i një historie të përjetshme dashurie amë-bir. Ky roman zbardh një të vërtetë personale të autores, por ka fuqi të tejkalojë emrat e përveçëm, për të mbetur në korpusin letrar të shkrimtares, sa edhe në atë të letrave shqipe, si një ligjërim sipëror letrar.

Kemi artin që të mos vdesim prej se vërtetës, thotë Niçe, i cili të vërtetën e shihte si një prej shumë joshjeve letrare. Por ky nuk është rasti.

“Biri është një libër që nuk munda ta shmangia…. Ka qenë një udhëtim shumë i vështirë. Ka qenë një terr i madh dhe jam përpjekur të eci për të gjetur dritën”, rrëfen autorja, ndërsa paraqet përpara lexuesve romanin “Biri”, requiem për Mr.J, dy vjet pas humbjes tragjike të të birit.

“Me muaj, në përpjekje t’i shmangesha dramës sime, u ula në tekstet e romaneve që kisha nisur, por nuk ia dola dot. Unë kisha një histori për të treguar: personale dhe përtej personales. Sepse ishte për Birin, për qenien që më mësoi si të vazhdoj edhe pa të”, shkruan Açka, e cila e konsideron Birin një libër për dashurinë, për dashurinë përmes humbjes. “Ti e kupton atë ditë çfarë frakture i ka ndodhur dashurisë tënde me të madhe. Ka qenë një udhëtim me mijëra pyetje. Përse unë? Im bir më thoshte: ‘përse jo unë?’ Sepse në jetë ne jemi të barabartë si në dramë edhe në gëzime. Nuk jemi dot të përjashtuar. Unë e respektoj tim bir, jo vetëm si bir, por edhe si qenie”. Faqe pas faqeje libri rrëfen udhëtimet e bisedat, shakatë e mbamendjet, si mënyrë për të ruajtur fort, secilin kujtim, me fanatizmin e atij qe i ka te shtrenjta. Biri shpërfaqet i plotë dhe kaq i gjallë në bisedat me nënën, Flutneshën e tij.

“Kam rrëmuar shumë nëpër kujtime për të mundur të ruaj çdo gjë prej tij. Kam rrëmuar dhe kam gjetur se është shumë i ngjashëm me mua. Duke rrëmuar, unë gjeta te biri, miniaturën time, ai ishte plazma ime dhe kjo është mbase humbja më e madhe. Ai më mësoi të jetoja pa të, të pranoj humbjen e tij, më mësoi te vazhdoja, madje më urdhëroi të vazhdoja sepse më tha ‘ti je shkrimtare, duhet të vazhdosh, fatet tona janë të ndara”. Në kopertinë është portreti i tij i mbramë, ndërsa në brendi dëshmia e një nënë që rrëfen dashurinë dhe dritën që buron prej një Biri. Nëna shkrimtare gjen fuqi të shkruajë dashurinë e çdo nëne, për çdo bir a bijë që i mbush shpirtin me praninë, apo mungesën. Sepse dashuria për Birin jeton me të edhe kur mbetet e pabir. Sidomos kur mbetet e pabir! Është gjerdani i rëndë që i mvesh qenien prej gruaje, nëne, shkrimtareje; qënien Njeri.

“Dritë” në metafizikën e humbjes, mu duk se rrezatonte portreti i vendosur në kopertinën e librit të mbramë të autores, poetes dhe prozatores së përveçme të letërsisë shqipe bashkëkohore, shkruan studiuesi dhe kritiku Behar Gjoka. “Dritë në terrin e dhimbes, që edhe vetëm guximi për ta shkruar ikjen e fëmijës, e tejkalon gjasën e përjetimit, e leximit, mbase e gjurmimit të shenjave njerëzore dhe estetike. Shpirtrat, sidoqë të jenë rrethanat, e përçojnë dritën e vet. Faleminderit Flutura që humbjen e pamatshme, e zbrite në shuplakë të dorës, në shuplakë të shpirtit, tashmë si nje rreze, ku jeta dhe ndarja prej saj, jane më përtej frymës, amës së fjalës…”- përmbyll Gjoka.

Dashuria nuk ekziston për të na lumturuar, por për të na treguar se sa e madhe është aftësia jonë për t’i bërë ballë dhimbjes, shkruan shkrimtari Herman Hesse dhe Flutura Açka arrin ta dëshmojë këtë madhërishëm me Birin. Dhimbja bashkëjeton me njeriun që në fillesat e jetës. Kështu do të vazhdojë sa të jetë jeta. Po si e jetojmë dhimbjen? Si gjallojmë nën shtërngimin e saj?

“Secili ka mënyrën e tij të zisë. Për këtë ka plot tekste dhe libra që përpiqen dhe mund të të ngushëllojnë kur i lexon. Ka njerëz që mësojnë prej tyre një sjellje të re, më pranuese, sepse shpesh ”fjalët janë lotët e tyre”, siç thotë Samuel Beckett. Unë besoj se fjalët e këtij rrëfimi janë lotët e mi, jo që t’u kujtojnë njerëzve dhembshurinë ndaj meje apo keqardhje, që nuk e mirëpres, por jetën që duhet jetuar e plotë bashkë me dhimbjen.” – vjen kumti i Flutura Açkës në faqet e Birit.

Vuajtja është i vetmi shkak i vetëdijes, thotë Dostojevski. Sipas tij, vetëdija dhe dashuria janë ndoshta e njëjta gjë, pasi pa dashurinë asgjë nuk dihet. Shkrimtarja i jep forcë nënës të mbesë e vetëdijshme për dashurinë që jeton me të; shkrimtarja i jep zë të gjitha nënave të singjashme me të për të shpallur dashurinë pa kushte për Bijtë, atë që të përbin në honet e mungesës.

“Atje në male më duket se i ndërtoj siç duhet copat e rëna të zisë sime të përjetshme; atyre grykave u përcoll dikur nëpër legjanda edhe vajtimi i Ajkunës për të birin e vdekur, Omerin, një i tillë vajtim që i ndali yjet ta këqyrnin shpellimin e shpirtit të nënës, e cila nga trishtimi zuri të mallkontre hënën që nuk e kishte lajmërtuar në kohë…të nënës që ecën zvarrë nën këqyrjen e aheve që shtrijën degët për ta mbajtur nga rrëzimi; të nënës që i shtyn zogjtë ta ndërpresin këngën prej këtij tingulli që nuk e kanë dëgjuar kurrë më parë – Vajin e Nënës. Vaji i nënës. Që i shkakton cikmë malit, që i shkakton rrënqethje qiellit, që i shkakton zbëzamë tokës.” – gjëmon përmes fjalës Flutura Açka, duke sjellë me këtë roman një galeri të pasur rrëmimesh në vepra të ngjashme letrare të përbotshme, të cilat pasurojnë narrativën e saj, sa edhe kumtin njerëzor i cili nuk njeh kufinj gjeografikë apo kohorë. Rrëfimi i saj rrjedh i zhdërvjellët, me një leksisk të pasur e të qëmtuar me kujdes, duke u zhvendosur në kohë, në hapësirë, në rruzullim shpirti që flet një gjuhë të patëdytë shenjash; lexuesi ka privilegjin t’i zbërthejë në kaleidoskopin e shpirtit të tij, për t’i deshifruar në logun e jetës së vet dhe kështu të pasurohet.

“Tani, kohë mbas kohe, e kuptoj se ky libër erdhi mbase prej përbetimit tim ndaj përbetimit të tim biri ndaj meje, më e përkora e kësaj bote të gjallë: të ruash në lotoren e shpirtit tretësirën tënde personale, pa ua helmuar të tjerëve ditët me tmerrin e kurthit tënd. Të ruash kujtimet, që ato të të ruajnë nga marrosja prej mallit, sepse “kur kopështi i kujtesës fillon e vyshket, njeriu zë e marroset me pemët dhe trëndafilat e fundit që i kanë mbetur”, siç thotë mes të tjerash Orhan Pamuk për fatin e ëndrrave tona.” – shkruan Açka, me një fisnikëri të përkorë.

“Ky është libri im, që nuk kam pasur as dëshirë as nevojë ta shkruaj, por fati më shtyu”, – shprehet shkrimtarja, e cila shton gjithashtu se ndihet më e qetë, pas mjegullës ku i është dashur të ecë me plot tension psikik. “Nëna që vazhdon të mbetet nënë, nënëson nëpër kohën që thyhet nga thirrjet gazmore të të birit që tani kanë tingëllimën e lirisë. Edhe mendimet e mia janë si kuajt që kanë hingëllimën e lirisë, së Birit”- rrëfen mes rreshtave të Birit.

Shkrimtari Leonard Veizi, veçon debutimin e shkrimtares Açka me këtë roman – ”përtej asaj që është e mundshme, në krejt pamundësinë e saj, me një sforco gërryese, ethëse, të brishtë dhe shpërbërëse hera-herës, ajo arriti të ngrihej me plagën e pambyllur. Mori pak letër…, dhe mori një penë. E nisi të shkruajë…Tashmë, e gjithë jeta e saj është e lexueshme, faqe pas faqesh, në një libër me titullin aq të shkurtër, por të gjithëkuptimtë: “Biri”.
Ngushëlluese dhe po aq njerëzore. Sepse është një libër i shkruar për më të dashurin, pjesë e trupit dhe e gjakut; pra vetvetja. E, pa dyshim, është dhe një ngarkesë emocionale, e cila nis të shkarkohet për të të krijuar një lehtësim të përkohshëm, të çuditshëm e, hera-herës, indiferent. Kjo është jeta, dhe ne nuk kemi në dorë asgjë… Mendimet vijnë e ikin, hidhen mbi letrën e bardhë e bëhen të palexueshme nga lotët që rrëshqasin pa dashur. Dhe të duhet gjithçka ta rishkruash, vetëm se këtë herë në një tjetër mënyrë rreth të njëjtit bosht.
Prandaj vjen një çast kur gjithçka kërkon ta ndash me të tjerët… Sepse duhet që historia jote të depërtojë, për të dhënë një mesazh universal.”
“Ka një gjë më të pushtetshme se çdo gjë, asaj nuk i ruhemi dot, por që na kujton se sa të brishtë jemi …Ndaj minutat ndonjëherë kanë vlerën e vetë jetës nëse dimë t’i jetojmë.” – është lajtmotivi i rrëfimit të shkrimtares tek “Biri”, duke komunikuar me lexuesin e saj për ta shkundur fort që të jetojë bukur; t’i japë vlerë me vëmendje asaj që ka dhe asaj që i mungon; të mos tretet në rutinë, duke humbur shijen e përjetimit. Sepse jeta është ajo se çfarë bëjmë me të; janë çastet e imëta që shenjojnë kujtesën e secilit prej nesh, për të mbetur dëshmi e gjallnimit.

Biri nuk përmendet asnjëherë në emër; Ai mban emrin e Mbretit të Luleve, është Gega i hijshëm, që nën shpatullat e gjera prej burri diti të mbajë peshën e fatit të Tij.

Fishta ka një Jerinë të shndritshme, Mbretëreshën e Luleve që bëntë dritë ku i shkelte këmba e ku i pushonin sytë; një Mbretëreshë që e donin të gjithë, sepse nën nurin e përndritur, ishte një mendje e hollë e shpirt i bukur.

“Atje ma i bukur dielli

Mbas tashit, po, do t’shndrisë;

Lulet ma t’bukra prilli

Atje, po, do t’i rrisë,

E t’paqta stinë e mote

Do t’enden prej këso bote.”

“Biri” i shkrimtares Flutura Açka është një testament dashurie, kumt për jetën dhe njeriun, i cili gdhend me fuqi fjale dhe shpirti DASHURINË.

Tituj të veprave të shkrimtares Flutura Açka

Poezi

Tri vjeshta larg, 1993

Mure vetmie, 1995

Festë me ankthin, 1997