Nemanja Rujeviç
Nganjëherë janë të çuditshme rrugët e lajmeve. Në shkurt 2019 bëri jehonë teksti i gazetës Frankfurter Rundschau, ku thuhej se ekzistonte një plan i përfunduar për shkëmbimin e territoreve të Serbisë dhe Kosovës në 17 pika – kishte mbetur vetëm për t’u nënshkruar në qershor të atij viti. Por “plani” në fakt erdhi nga një portal maqedonas në shqip, që nuk ka as redaktor dhe as impresum. Qe shumë zhurmë për asgjë. Edhe ky ishte një “non-paper”, vetëm atëherë ne nuk e dinim me të vërtetë se çfarë do të thotë kjo.
Tani e dimë
Akoma nuk ishte qetësuar zhurma lidhur me gjoja një non-paper të pretenduar se është shkruar nga Janez Jansa, kur gazeta e Prishtinës Koha Ditore botoi të hënën (26 prill) një gjoja non-paper të pretenduar se është përpiluar nga Berlini dhe Parisi. Megjithëse vetë gazeta shkruan se “nuk ka mundur ta konfirmojë vërtetësinë” – një pyetje e mirë për redaktorin do të ishte, pse e ka publikuar atëherë? – dhe megjithëse ambasadorët e Gjermanisëdhe Francës e kanë mohuar, që plani ishte i tyre, gjëja ka marrë rrugën e vet.
Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, është “i shqetësuar”, thotë se do të analizojë çdo detaj të dokumentit, që parashikon vitin e ardhshëm njohjen e Kosovës, me autonomi për serbët në veri dhe status special për kishën ortodokse serbe. Vuçiç, me syrin e Sauronit që sheh gjithçka, di se e kujt është kaligrafia: “Dyshoj në një person, në një grua terribël të zgjuar, sepse askush përveç saj nuk do të mund ta përpilonte këtë. Në botë ka rreth 50 njerëz, që merren me çështjen e Kosovës, dhe unë i njoh të gjithë. Duhet të shohim se kush e ka bërë dhe cilat janë motivet politike”.
I ashtuquajturi non-paper për Kosovën do të thotë se i ka ardhur rradha Beogradit për të rënë në “hall”, gjë që shprehet nga mediat, ashtu siç “ranë në hall” në Sarajevë nga i ashtuquajturii non-paperi slloven.
Thelbi i këtyre “dokumenteve” është, se nuk dihet se kush i ka përpiluar dhe se kalojnë nëpër kanale diplomatike. Prandaj është e lehtë të hamendësosh, të mohosh, t’ia atribuosh ato dikujt, apo thjesht të shpikësh një non-paper të tërë për të bërë sensacion apo llogari politike. Kjo është tautologji: pa ndërprerje flitet për non-paper, që janë reale dhe të rëndësishme, në atë masë sa ç’flitet për to.
Nxitim për shpalosje hartash
Gatishmëria e çarshive politike, gazetareske dhe analitike nga Brukseli deri në Ballkan për të hyrë pa hezitim në beteja retorike të kalibrit të rëndë, e gjitha mbi një bazë aq të brishtë, siç është ky apo ai non-paper që ndoshta ekziston e ndoshta edhe jo, është e habitshme. Sa hap e mbyll sytë arrihet te shpalosja e hartave me kufij të ndryshuar, luftërat e reja dhe leksionet morale nga Evropa.
Baza e të ashtuquajturave plane në prapaskenë, kuptohet se nuk ka rënë nga Marsi. Madje edhe kur ne, si ne rastin e non-paperit, nuk e dimë përgjigjen e pesë pyetjeve themelore gazetareske – kush, çfarë, ku, kur, si – duhet të bëjmë edhe një pyetje shtesë: Cui bono? Kujt i shkon në favor kjo?
Le të marrim historitë e „shpërbërjes të paqtë” të Bosnjës dhe Hercegovinës, me tregim armësh. Në nëntor 2017 Milorad Dodik gjatë një interviste me DW vizatoi gati të njëjtën hartë, që ekziston në non-paperin e pretenduar se vjen nga Jansa. Bakir Izetbegović po ashtu ka thënë për DW, se në rastin e shkëputjes së Republikës Srpska, do të ishte i gatshëm për luftë. Jo para shumë kohësh marrja e armëve dhe dalja në “pyll” i është dukur edhe Milo Gjukanoviçit ide e mrekullueshme për mbrojtjen e Malit të Zi.
Siç e shohim, nuk janë të nevojshëm non-paper, që gjërat të ziejnë. Përfituesit janë gjithmonë të njëjtët: politikanët, që ia hedhin topin njëri-tjetrit, gjithmonë duke qëlluar instinktet më të ulëta të elektoratit. Dodik servis, Izetbegoviç return, Vuçiç forehand, Thaçi backhand, meçi luhet pambarim, vetëm që popullit të mos i kujtohet se nuk e lyejnë dot bukën me kufij, që fabrikat me kabllot që rrotullohen nuk simbolizojnë tigra ekonomikë dhe që ajrit nuk ka përse t’i vijë era qymyr.
Ideja e atyre që mbajnë pushtetin është që t’i largojnë qytetarët nga mendimet meskine, problemet e vogla, të cilat fillojnë te portofolet e tyre dhe t’u drejtohen mendimeve gjeopolitike dhe psikozave nacionale. Ne jemi aq të mëdhenj, saqë asnjë problem i yni nuk bën të jetë i vogël.
Perëndimi kënaqet me stabilokraci
Pjesë e lojës janë leksionet morale, që mbërrijnë nga Bashkimi Evropian. Rajonit i thuhet që ndryshimet e kufijve janë relike e viteve nëntëdhjetë, që do të çonin në gjak dhe varre masive, që perspektiva e ndritshme evropiane është një gjendje, për të cilën nuk ka rëndësi, nëse jeton ne këtë anë apo në anën tjetër të kufirit.
Ani ç’ka se kjo perspektiva evropiane shtyhet në një të ardhme të paparashikueshme. Perëndimi kënaqet me stabilokraci. As për to nuk është e padurueshme, kur përmes zhurmës rreth non-paperit marrin konfirmimin për stereotipin e tyre, se Ballkani është fuçi baruti dhe gjithçka është në rregull, përderisa nuk pëlcet. Kundër kësaj rrëmuje nuk janë as në lindje, sa më të parregulluara gjërat, aq më e madhe hapësira për të përfituar.
Në vallen e pafund të përfitimeve politike me histori kufijsh dhe lufte kontribuon çdo i ashtuquajtur non paper dhe rituali i irritacioneve, që pason. Ka për të pasur ende.
